Σεξουαλική κακοποίηση θεωρείται η συμμετοχή ή έκθεση των παιδιών και των εφήβων σε πράξεις και δραστηριότητες με σεξουαλικό προσανατολισμό που στόχο έχουν την ικανοποίηση κάποιου ενήλικα. Αυτές μπορεί να περιλαμβάνουν χάδια, διείσδυση, βιασμό, αιμομιξία, σοδομισμό, ασέλγεια ή την έκθεση του παιδιού σε πορνογραφικό υλικό και σε καταστάσεις που δεν συνάδουν με την ηλικία του και που στοχεύουν στη διέγερση κάποιου ενήλικα ακόμα και χωρίς άμεση επαφή μεταξύ θύτη και θύματος.
Κατά κανόνα τα άτομα τα οποία κακοποιούν σεξουαλικά ένα ανήλικο τέκνο προέρχονται από το άμεσο οικογενειακό και κοινωνικό περιβάλλον του παιδιού και έχουν σχέση οικειότητας ή και εξάρτησης μαζί του. Πιο σπάνιες είναι οι περιπτώσεις όπου ο θύτης είναι ένα άτομο άγνωστο.
Οι συνέπειες τις σεξουαλικής κακοποίησης
Η σεξουαλική κακοποίηση αποτελεί παραβίαση των προσωπικών ορίων του παιδιού και έχει καταστροφικές συνέπειες για την ψυχολογία και την εξέλιξη του. Το παιδί μεγαλώνει με έλλειψη εμπιστοσύνης προς τους σημαντικούς άλλους και με απαξίωση του εαυτού. Η παιδική του ηλικία χάνεται, η αυτοεκτίμηση του πλήττεται και στην ενήλικη ζωή δυσκολεύεται να δημιουργήσει υγιείς σχέσεις αμοιβαιότητας. Έχοντας συνδέσει το σεξ με τον πόνο, η ανάπτυξη της σεξουαλικότητας του διαταράσσεται και ως ενήλικας πλέον νιώθει άβολα με το σώμα του, αποστροφή και φόβο προς τις ερωτικές του επιθυμίες και δυσκολεύεται να δημιουργήσει μια ισορροπημένη σεξουαλική ζωή. Τα άτομα αυτά είναι επιρρεπή σε αγχώδεις διαταραχές, κατάθλιψη και καταστροφική συμπεριφορά.
Για όλους τους παραπάνω λόγους, είναι σημαντικό η κακοποίηση να γίνεται άμεσα αντιληπτή και να λαμβάνονται τα κατάλληλα μέτρα για την προστασία του παιδιού.
Για ποιο λόγο το παιδί δεν μιλάει γι’ αυτό που του συμβαίνει;
Ένα παιδί δύσκολα θα ομολογήσει αυτό που του συμβαίνει. Οι λόγοι είναι πολλοί. Σε πιο μικρή ηλικία ενδεχομένως δυσκολεύεται να κατανοήσει τι είναι αυτό που γίνεται και να το διαχωρίσει από τα πλαίσια ενός δυσάρεστου παιχνιδιού. Καθώς μεγαλώνει και συνειδητοποιεί το ανεπίτρεπτο της πράξης, είναι πιθανό να κατακλύζεται από ενοχές και φόβο. Ενοχές διότι πιστεύει ότι εκείνο φταίει για ότι συμβαίνει και φόβο ότι αν το αποκαλύψει θα τιμωρηθεί. Στις περισσότερες μάλιστα περιπτώσεις ο δράστης έχει απειλήσει το παιδί ή το έχει εκβιάσει συναισθηματικά, αυξάνοντας έτσι τη δυσκολία του να μιλήσει. Όταν δε ο δράστης προέρχεται από το οικογενειακό περιβάλλον, για παράδειγμα είναι ο πατέρας ή κάποιο άλλο συγγενικό πρόσωπο, το παιδί μπορεί να φοβάται ότι αν μιλήσει θα διαταράξει την οικογενειακή ισορροπία ή ότι θα χάσει την αγάπη τόσο του δράστη όσο και των υπόλοιπων αγαπημένων προσώπων. Έτσι τα περισσότερα παιδιά επιλέγουν να σιωπούν και να υπομένουν την κακοποίηση για πολλά χρόνια, ακόμα και μέχρι την ενηλικίωση. Ελάχιστα περιστατικά σεξουαλικής παραβίασης τελικά καταγγέλλονται και οδηγούνται στη δικαιοσύνη προστατεύοντας το παιδί.
Πώς μπορούμε να αντιληφθούμε ότι κάτι συμβαίνει;
Τα παιδιά μας μιλάνε πάντα με τις πράξεις τους. Δύσκολα βάζουν σε λέξεις όσα τους απασχολούν, όμως μέσω της συμπεριφοράς τους μας δίνουν όλες τις πληροφορίες που χρειαζόμαστε. Έτσι λοιπόν ένα παιδί το οποίο έχει κακοποιηθεί σεξουαλικά μπορεί να επιδείξει τις παρακάτω συμπεριφορές.
- Αλλαγές στις συνήθειες του ύπνου και του φαγητού. Μπορεί να έχει απώλεια όρεξης ή να τρώει υπερβολικά, να δυσκολεύεται να κοιμηθεί, να έχει συχνούς εφιάλτες και να τρέχει το βράδυ αναστατωμένο στο δωμάτιο των γονιών.
- Μπορεί να κλείνεται στον εαυτό του, να έχει ξεσπάσματα κλάματος χωρίς εμφανή λόγο, να απομονώνεται από τους φίλους του.
- Συνεχή εγρήγορση, αυξημένο άγχος και ανησυχία.
- Συχνά ξεσπάσματα θυμού, καταστροφή παιχνιδιών και άλλων αντικειμένων, αυτοτραυματισμοί.
- Προσκόλληση προς κάποιο άτομο, κατά κανόνα τη μητέρα.
- Αποφυγή και φόβος για κάποιο άτομο με το οποίο προηγουμένως είχε καλή σχέση.
- Απώλεια όρεξης για το σχολείο, σχολική άρνηση, πτώση της επίδοσης και μαθησιακές δυσκολίες.
- Ενασχόληση με τα γεννητικά του όργανα, παιχνίδι ή ζωγραφιές με ερωτικό υπονοούμενο, προσπάθεια σαγήνης προς άλλα άτομα και γενικότερα αυξημένη για την ηλικία του σεξουαλικότητα.
- Φοβίες διαφόρων μορφών.
- Σωματοποίηση, εμφάνιση δηλαδή σωματικών συμπτωμάτων χωρίς οργανική αιτιολογία.
- Παλινδρόμηση σε συμπεριφορές προηγούμενων αναπτυξιακών σταδίων.
Σημείωση: τα παραπάνω συμπτώματα μπορεί να εμφανιστούν και σε άλλες καταστάσεις τις οποίες μπορεί να βιώνει ένα παιδί, και δεν υποδεικνύουν απαραίτητα σεξουαλική κακοποίηση.
Τι πρέπει να κάνετε οι γονείς;
Ένα παιδί το οποίο έχει κακοποιηθεί σεξουαλικά χρειάζεται στήριξη και ασφάλεια. Η πρώτη και βασικότερη ενέργεια είναι η απομάκρυνση του από τον δράστη και η διακοπή κάθε επαφής μαζί του. Στη συνέχεια είναι σημαντικό να προσεγγίσετε το παιδί με κατανόηση και αγάπη, τονίζοντας του ότι δεν φταίει για ότι συνέβη. Σε καμία περίπτωση το παιδί δεν πρέπει να νιώσει ενοχές ή υπεύθυνο. Αποδεχθείτε κάθε συναίσθημα του και δώστε του χρόνο να ανοιχτεί. Μη το πιέσετε αν δεν θέλει να μιλήσει και δώστε του την ευκαιρία να είναι κοντά σε άλλα αγαπημένα πρόσωπα τα οποία εμπιστεύεται και στα οποία ενδεχομένως να νιώσει πιο άνετα να εκφράσει το συναίσθημα και τις σκέψεις του.
Απευθυνθείτε σε κάποιον ειδικό. Όση φροντίδα και να προσφέρετε στο παιδί σας το τραύμα της κακοποίησης είναι τόσο ισχυρό που χρειάζεται την παρέμβαση ενός έμπειρου ψυχολόγου. Ακόμα και αν το παιδί σας φαίνεται να διαχειρίζεται όσα συνέβησαν και να έχει επιστρέψει στην καθημερινότητα του ομαλά, μην επαναπαύεστε. Οι συνέπειες της σεξουαλικής κακοποίησης μπορούν να εμφανιστούν αργότερα, ακόμα και κατά την ενηλικίωση. Καλό είναι παράλληλα με το παιδί να λάβετε και εσείς βοήθεια από κάποιον ειδικό για να μπορέσετε να διαχειριστείτε το συναίσθημα σας, ενδεχόμενο θυμό ή και ενοχές τις οποίες βιώνετε, αλλά και να βρείτε τρόπους καλύτερης προσέγγισης του παιδιού.
Η σημασία της πρόληψης
Σίγουρα δεν μπορούμε να προστατέψουμε το παιδί μας από τα πάντα και δεν μπορούμε να προβλέψουμε και τα πάντα. Μπορούμε όμως να το θωρακίσουμε, παρέχοντας του εφόδια και δεξιότητες αντιμετώπισης αρνητικών καταστάσεων. Το πιο σημαντικό ίσως εφόδιο του παιδιού είναι η σχέση που θα χτίσουμε μαζί του. Μια σχέση εμπιστοσύνης και αποδοχής, μέσα στην οποία το παιδί θα νιώθει άνετα να εκμυστηρευτεί όσα το απασχολούν και να ζητήσει βοήθεια σε οτιδήποτε προκύψει. Αυτή η σχέση πλάθεται από πολύ νωρίς, από τη στιγμή της γέννησης ακόμα, και μέσα από την διαδικασία της ενσυναίσθησης και της αποδοχής. Κάθε παιδί έχει ανάγκη να καταλαβαίνει ότι οι γονείς του το αποδέχονται χωρίς να το κρίνουν ακόμα και αν κάνει κάποιο λάθος.
Εκτός από αυτή τη σχέση, σημαντική είναι επίσης η σωστή σεξουαλική αγωγή του παιδιού, η οποία θα πρέπει να ξεκινάει από πολύ νωρίς, από τη νηπιακή ηλικία. Το παιδί χρειάζεται να γνωρίσει το σώμα του, να μάθει να το προστατεύει και να λέει όχι όταν αυτό παραβιάζεται.
Τέλος καλό είναι να γνωρίζετε τα ενήλικα ή μεγαλύτερα άτομα τα οποία περιβάλλουν το παιδί σας και να μην αφήνετε ανεξερεύνητη οποιαδήποτε αλλαγή στη συμπεριφορά ή τις καθημερινές του συνήθειες. Μέσα από αυτή το παιδί κάτι προσπαθεί να σας πει. Αν αντιληφθείτε το παραμικρό ενεργήστε άμεσα και μην αφήνετε περαιτέρω χρόνο να περνάει κατά τον οποίο το παιδί θα συνεχίζει να υποφέρει. Η σεξουαλική κακοποίηση κλονίζει την ισορροπία ολόκληρης της οικογένειας, για το λόγο αυτό καλό είναι να αντιμετωπίζεται άμεσα!
