Το ζήτημα της πειθαρχίας απασχολεί καθημερινά τους γονείς, οι οποίοι αναζητούν ασφαλείς και αποτελεσματικές πρακτικές, έτσι ώστε να αντιμετωπίσουν με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τη συμπεριφορά των παιδιών τους. Πειθαρχία είναι η μεμαθημένη ικανότητα του ανθρώπου να αποδέχεται περιορισμούς, όρια και κανονισμούς όπως αυτοί τίθενται από το περιβάλλον στο οποίο ζει.
Τα θεμέλια της πειθαρχίας τίθενται τόσο μέσα από την αγάπη και την ασφάλεια που παρέχουν οι γονείς στα παιδιά, όσο και μέσα από τη σταθερότητα και τη συνέπεια που επιδεικνύουν στη συμπεριφορά τους. ΄Οταν μιλάμε για πειθαρχία εννοούμε τη θέσπιση ορίων, εν αντιθέσει με ορισμένους που θεωρούν ότι πειθαρχία είναι συνώνυμη με τη λέξη τιμωρία, που συχνά δεν είναι αποτελεσματική.
Ο στόχος της γονεϊκής συμπεριφοράς είναι να βοηθήσει τα παιδιά να λειτουργούν από μόνα τους υπεύθυνα. Είναι φανερό ότι η μάθηση και η ανάπτυξη δεν ευδοκιμούν εκεί που παραμονεύει η τιμωρία
Τι είναι τιμωρία;
Η τιμωρία είναι μια ποινή που επιβάλλεται από τον γονέα στο παιδί, χωρίς τη συμμετοχή του ίδιου του παιδιού, όταν αυτό έχει επιλέξει να παραβιάσει έναν ή και περισσότερους από τους κανόνες, τις κατευθυντήριες γραμμές ή τα πρότυπα αποδεκτής συμπεριφοράς που έχουν θέσει οι γονείς.
Γιατί όχι τιμωρία;
Είναι αποδεδειγμένο πως η τιμωρία οποιασδήποτε μορφής δεν αποσβένει μια συμπεριφορά, απλώς την καταστέλλει για μεγάλο ή μικρό χρονικό διάστημα και μπορεί να επαναληφθεί όταν το παιδί σταματήσει να τιμωρείται ή όταν ο τιμωρός δεν είναι παρών.
Όταν τιμωρείται ένα παιδί, δυνατό να δημιουργήσει συναισθήματα θυμού και μίσους εναντίον εκείνου που το τιμωρεί και μπορεί να προσπαθήσει να ανταποδώσει την τιμωρία ή να μιμηθεί τη συγκεκριμένη συμπεριφορά στις σχέσεις του με άλλα παιδιά.
Η επιβολή τιμωρίας δημιουργεί άγχος και φόβο στα παιδιά. Τα δυο αυτά δυσάρεστα συναισθήματα μπορεί να γενικευθούν στο παιδί τόσο πολύ, που να διακατέχεται από αυτά σε τέτοιο βαθμό, ώστε να επηρεάζουν την ανάπτυξη και την απόδοσή του σε άλλους τομείς, π.χ. σχέσεις με συνομήλικους, σχολική προσαρμογή, ενδιαφέρον για μάθηση κ.τ.λ.
Γενικά οποιαδήποτε μορφή τιμωρίας, έχει ορισμένα μειονεκτήματα γιατί:
α) κάνει τους γονείς υπεύθυνους για τη συμπεριφορά των παιδιών τους,
β) προκαλεί την αντίδραση των παιδιών, γιατί προσπαθεί να τα υποχρεώσει να συμμορφωθούν
γ) τα εμποδίζει να παίρνουν τις δικές τους αποφάσεις, να βιώνουν τις συνέπειες των επιλογών τους και να μαθαίνουν μέσα απ΄ αυτές.
Ανάμεσα στην αυταρχική τιμωρία και την ανεξέλεγκτη επιτρεπτικότητα όμως, υπάρχει και μία εναλλακτική λύση που είναι η λεγόμενη Οριοθέτηση. Αυτή η μορφή θετικής πειθαρχίας, λαμβάνει υπόψη τη συναισθηματική ζωή του παιδιού (ή του εφήβου), την καθημερινότητά του, καθώς και τους στόχους και τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει στα διάφορα στάδια της ανάπτυξής του.
Ποιος είναι ο στόχος της Οριοθέτησης;
Να καλλιεργήσει στο παιδί αυτό που λέμε «συνείδηση». Αυτή η συνείδηση θα του δείξει μια μέρα το δρόμο για τη συμπεριφορά που δεν πρέπει να έρχεται σε αντίθεση με τα δικαιώματα των άλλων.
Η οριοθέτηση λαμβάνει υπόψη τη συναισθηματική ζωή του παιδιού, την καθημερινότητά του, καθώς και τους στόχους και τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει. Είναι η μέθοδος που βοηθάει τα παιδιά να γίνουν υπεύθυνα και σταδιακά ανεξάρτητα.
Γιατί είναι σημαντικό οι γονείς να κάνουν χρήση ορίων;
1. Τα όρια λειτουργούν προληπτικά
· Προβλέπουν τι θα συμβεί μετά από μια «ενδεχόμενη παραβίαση» τους.
· Προλαβαίνουν δυσάρεστες καταστάσεις και συγκρούσεις.
· Δεν προκαλείται θυμός και έντονες συγκρούσεις.
2. Δεν απειλούν τη συναισθηματική ασφάλεια στις σχέσεις:
· Τίθενται μέσα σε μια ατμόσφαιρα αγάπης, αποδοχής και σεβασμού
· Είναι μια συνεχής μαθησιακή διαδικασία που βοηθάει τα παιδιά να αποκτήσουν σταδιακά εσωτερικό έλεγχο.
· Βοηθούν στην ομαλή κοινωνικοποίηση του παιδιού και του διδάσκουν την ανάγκη να υπάρχει ισορροπία ανάμεσα στο τι απαιτεί από τους άλλους και πώς ανταποκρίνεται σε όσα απαιτούν οι άλλοι από αυτό.
3. Καλλιεργεί την υπευθυνότητα μέσω της προσωπικής λήψης αποφάσεων
· Ο ενήλικας ενθαρρύνει το παιδί να λύνει μόνο του τα προβλήματά του, αποφεύγοντας να το προστατεύει και χωρίς να παίρνει την ευθύνη για τα πράγματα που αφορούν στον ίδιο.
· Παρακινεί έτσι το παιδί να παίρνει μόνο του αποφάσεις και να δοκιμάζει τη σχέση των πράξεων του και των συνεπειών τους.
Η οριοθέτηση στη συμπεριφορά των παιδιών μπορεί να επιτευχθεί μέσω της χρήσης των φυσικών και λογικών συνεπειών, μια τεχνική που στοχεύει στην ενθάρρυνση της συνεργατικής συμπεριφοράς, χωρίς τη χρήση αμοιβής ή τιμωρίας.
Φυσικές και Λογικές Συνέπειες
Οι Φυσικές και Λογικές Συνέπειες αποτελούν μεθόδους που βοηθούν τα παιδιά να μάθουν από τα λάθη τους, αντί να τιμωρούνται γι΄ αυτά. Αυτές οι στρατηγικές βοηθούν τα παιδιά να κάνουν τις δικές τους επιλογές, να αποδέχονται την ευθύνη για τη συμπεριφορά τους και να παίρνουν καλύτερες αποφάσεις στο μέλλον.
Οι γονείς μπορούν να ενθαρρύνουν να παιδιά τους να λαμβάνουν αποφάσεις, να έχουν την αίσθηση της υπευθυνότητας και την ικανότητα να μαθαίνουν από τα λάθη τους μέσα από τη χρήση των φυσικών και λογικών συνεπειών των πράξεων τους.
Τι είναι η Φυσική συνέπεια;
Φυσική συνέπεια θεωρείται οποιοδήποτε αποτέλεσμα προκύπτει φυσικά από τις ενέργειες ενός παιδιού (από όσα κάνει ή επιλέγει να μην κάνει), χωρίς να παρεμβαίνει ο ενήλικας είτε τιμωρητικά είτε απειλητικά. ΄Ετσι, τα παιδιά μαθαίνουν βιώνοντας τις άμεσες συνέπειες των δικών τους επιλογών (π.χ. αν το παιδί βγει στη βροχή χωρίς ομπρέλα, θα βραχεί, αν δεν φάει την ώρα που πρέπει, θα πεινάσει)
Υπάρχουν περιπτώσεις που οι φυσικές συνέπειες δεν είναι εφαρμόσιμες, ιδιαίτερα σε περιπτώσεις όπου το παιδί κινδυνεύει, π.χ. αν ένα μικρό παιδί θέλει να διασταυρώσει μόνο του τον δρόμο, η φυσική συνέπεια είναι πως μπορεί να διακινδυνέψει να το χτυπήσει αυτοκίνητο. Ωστόσο, δεν μπορεί ο γονιός να επιτρέψει να συμβεί κάτι τέτοιο. Για αυτό και συχνά οι λογικές συνέπειες είναι προτιμότερες.
Τι είναι η Λογική συνέπεια;
Οι Λογικές Συνέπειες, σε αντίθεση με τις Φυσικές Συνέπειες, είναι αποτέλεσμα προγραμματισμού ή διευθέτησης και δημιουργούνται από τους γονείς για να βοηθήσουν τα παιδιά τους προκειμένου να μάθουν τις αρμόζουσες και επιθυμητές συμπεριφορές. Για να είναι αποτελεσματικές οι λογικές συνέπειες, πρέπει το παιδί να καταλάβει ότι συνδέονται λογικά με την αρνητική του συμπεριφορά, είναι δηλαδή το «αποτέλεσμα» της συμπεριφοράς του (π.χ. ένα παιδί που δε διαβάζει τα μαθήματά του, θα δεχτεί παρατήρηση την επόμενη μέρα από το δάσκαλο του).
Ποιες οι διαφορές μεταξύ της Τιμωρίας και των Λογικών Συνεπειών;
1. Οι λογικές συνέπειες αναγνωρίζουν το δικαίωμα του παιδιού να έχει λόγο για την έκβαση μιας κατάστασης, ενώ η τιμωρία εκφράζει τη δύναμη της εξουσίας του ατόμου που την εφαρμόζει και απαιτεί υπακοή.
2. Οι λογικές συνέπειες είναι επακόλουθο μιας συμπεριφοράς, ενώ η τιμωρία μπαίνει αυθαίρετα και χωρίς να συσχετίζεται με την ανεπιθύμητη συμπεριφορά.
3. Οι λογικές συνέπειες δε φέρνουν σε δύσκολη θέση το παιδί και ασκούν κριτική μειώνοντας του έτσι την αυτοεκτίμησή του, ενώ η τιμωρία είναι προσωπική και περιέχει κριτική.
4. Στις λογικές συνέπειες ο τόνος της φωνής του γονέα είναι φιλικός και με μια διάθεση συνεργασίας, ενώ στην τιμωρία ο γονιός χρησιμοποιεί απειλές εκφοβίζοντας το παιδί και χωρίς να σέβεται την προσωπικότητά του.
Βασικές αρχές Οριοθέτησης
1. Προσπαθήστε να είστε σταθεροί και συνεπείς και οι δυο γονείς στην προσπάθεια οριοθέτησης των παιδιών σας.
2. Χρησιμοποιείστε ένα ήπιο τόνο φωνής, που να εκδηλώνει καλοσύνη και επιθυμία για συνεργασία και όχι να απαιτεί την υπακοή του παιδιού.
3. Ενισχύστε το παιδί σας να γίνει ανεξάρτητο και να μπορεί να λαμβάνει αποφάσεις που αφορούν το ίδιο. Αποφύγετε να είστε υπερπροστατευτικοί και επιτρέψετε του να βιώσει τις συνέπειες των επιλογών του.
4. Μη σας απασχολεί υπερβολικά η γνώμη των «άλλων» και προσπαθήστε να εφαρμόζετε τις φυσικές και λογικές συνέπειες παρά την αποδοκιμασία των συγγενών, φίλων και γνωστών.
5. Αποφεύγετε να μιλάτε υπερβολικά και να επαναλαμβάνεστε γιατί αυτό είναι αναποτελεσματικό με τα παιδιά. Εφαρμόστε τις συνέπειες, περιορίζοντας τα λόγια στο ελάχιστο.
Η εμπλοκή σε διαμάχη με τα παιδιά δε βοηθά αλλά ούτε και η υποχώρηση. Δε χρειάζεται να νικήσετε! Βάλτε τα όρια, αφήστε το παιδί να αποφασίσει τι θα κάνει και δεχτείτε την όποια επιλογή του. Στόχος σας είναι να βοηθήσετε το παιδί να γίνει υπεύθυνο και να μπορέσει κάποια στιγμή να αυτοπειθαρχείται χωρίς εξωτερικές πιέσεις.
Γενικότερα, θα ήταν χρήσιμο να θυμόμαστε ότι η πειθαρχία δεν είναι κάτι που καταχτιέται από τη μια στιγμή στην άλλη. Είναι μια διαδικασία που περνά από διάφορες φάσεις εξέλιξης, όπως ακριβώς ο ίδιος ο άνθρωπος.
