Ο (σχολικός) εκφοβισμός είναι μια ανεπιθύμητη, επιθετική συμπεριφορά κατά την οποία ένα παιδί ή έφηβος χρησιμοποιεί τη μεγαλύτερη δύναμη ή εξουσία που θεωρεί ότι έχει (πραγματική ή υποτιθέμενη) σε σωματικό επίπεδο ή σε πρόσβαση «ευαίσθητων» προσωπικών δεδομένων ή σε δημοτικότητα, για να ασκήσει έλεγχο ή να βλάψει άλλα παιδιά.
Μπορεί να διαδίδει φήμες, να χλευάζει, να ταπεινώνει, να επιτίθεται σωματικά κοκ. Ουσιαστικά, ο εκφοβισμός είναι μια κατάχρηση εξουσίας.
Γιατί ένα νεαρό άτομο ασκεί σχολικό εκφοβισμό;
Επειδή του δίνει ισχύ. Αυτό μπορεί να είναι πολύ επιθυμητό και δύσκολο να του αντισταθεί, για ένα παιδί ή έφηβο που συχνά αισθάνεται ανίσχυρο στη ζωή του. Ή επειδή υποφέρει μέσα του και η επιθετική συμπεριφορά τον κάνει να νιώθει λίγο καλύτερα για ένα σύντομο χρονικό διάστημα. Σε πολλές περιπτώσεις, κάποιος έχει ταπεινώσει, απειλήσει ή βλάψει τον ίδιο, πράγμα που τον κάνει να θέλει να ταπεινώσει, να απειλήσει ή να βλάψει κάποιον άλλο.
Πως μπορώ να προστατεύσω το παιδί μου απέναντι στον εκφοβισμό;
Ως γονείς, δεν μπορείτε να θωρακίσετε απόλυτα το παιδί σας απέναντι στον εκφοβισμό. Υπάρχουν πάντα άνθρωποι που πληγώνουν τους άλλους και το παιδί σας κάποιες φορές θα διασταυρωθεί μ’ αυτούς. Επίσης όλα τα παιδιά θέλουν να περνάει το δικό τους, οπότε μερικές φορές θα κάνουν κατάχρηση εξουσίας. Αυτό είναι φυσιολογικό αναπτυξιακά και βραχύβιο, σε ένα πλαίσιο όπου παράλληλα αναπτύσσουν ενσυναίσθηση.
Ο στόχος του γονέα δεν είναι να «μονώσει» το παιδί του αλλά να το υποστηρίξει για να αναπτύξει επίγνωση και δεξιότητες ώστε να προστατεύσει τον εαυτό του και να ζητήσει βοήθεια όταν είναι απαραίτητο.
Ο εκφοβισμός ξεκινά στην προσχολική ηλικία και επεκτείνεται καθώς τα παιδιά μεγαλώνουν. Είναι διάχυτος παντού και ιδιαίτερα με την επικράτηση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, φαίνεται ότι έχει γίνει πολύ επικίνδυνος ψυχολογικά, ώστε τα παιδιά να φτάνουν σε αυτοκτονία εξαιτίας του.
Ωστόσο, μπορείτε να βοηθήσετε το παιδί σας να αναπτύξει τις ικανότητες που χρειάζεται για να αντιμετωπίσει την εκφοβιστική συμπεριφορά. Επίσης μπορείτε να τον αποτρέψετε από το να γίνει ο ίδιος θύτης εκφοβισμού. Ας δούμε μερικούς τρόπους.
Γονεϊκές τακτικές για την προστασία του παιδιού από το να γίνει θύμα ή θύτης εκφοβισμού
- Προσφέρετε το πρότυπο της σχέσης που διέπεται από συμπόνια και σεβασμό, από την μικρή ηλικία του παιδιού.
Ο πιο αποτελεσματικός τρόπος για να προστατεύσετε τα παιδιά από το να πέσουν θύματα εκφοβισμού και από το να γίνουν θύτες εκφοβισμού, είναι να τα μεγαλώσετε σε μια σχέση αγάπης και σεβασμού παρά χρησιμοποιώντας την εξουσία ή τη δύναμη για να τους ασκήσετε έλεγχο. Τα παιδιά μαθαίνουν και τις δύο πλευρές της κάθε σχέσης, και μπορούν να ενεργούν είτε από τη μία είτε από την άλλη. Αν τα χτυπάτε, τα παιδιά σας θα μάθουν ότι η σωματική βία είναι ο τρόπος για να ανταποκριθούν σε διαπροσωπικά προβλήματα. Εάν στις μεθόδους πειθαρχίας χρησιμοποιείτε την εξουσία πάνω στο παιδί σας, τότε αυτό θα μάθει να χρησιμοποιεί την εξουσία πάνω σε άλλους ή να αφήνει τους άλλους να χρησιμοποιήσουν την εξουσία πάνω του.
- Μείνετε συνδεδεμένοι με το παιδί σας σε όλες τις περιστάσεις.
Τα μοναχικά παιδιά είναι πιο πιθανό να πέσουν θύματα εκφοβισμού. Να θυμάστε ότι η ανατροφή του παιδιού είναι κατά 90% σύνδεση δηλ. μια στενή σχέση με το παιδί σας και μόνο κατά 10% καθοδήγηση. Η καθοδήγηση δεν θα πετύχει αν δεν έχετε την στενή σχέση για να την υποστηρίξει και απλά θα απομακρύνει το παιδί σας. Κρατήστε ανοιχτή τη γραμμή επικοινωνίας μαζί του, ό,τι κι αν συμβαίνει.
- Προσφέρετε ένα πρότυπο αυτοπεποίθησης στη συμπεριφορά προς τους άλλους ανθρώπους.
Εάν έχετε την τάση να υποχωρείτε εύκολα, ώστε να μην κάνετε σκηνή αλλά στη συνέχεια αισθάνεστε ταπεινωμένοι, ήρθε η ώρα να αλλάξει αυτό. Το παιδί σας μαθαίνει παρακολουθώντας εσάς. Πειραματιστείτε με το να βρείτε τρόπους για να διεκδικήσετε τις δικές σας ανάγκες και δικαιώματα, διατηρώντας παράλληλα το σεβασμό για το άλλο άτομο. Είναι επίσης σημαντικό να μην ταπεινώνετε τον εαυτό σας ή το παιδί σας, γιατί του μαθαίνετε να ακολουθεί τα βήματά σας.
- Διδάξτε το παιδί σας πώς να διεκδικεί και να υπερασπίζεται τον εαυτό του με σεβασμό.
Τα παιδιά πρέπει να γνωρίζουν ότι μπορούν να ικανοποιήσουν τις ανάγκες τους ενώ σέβονται τους άλλους ανθρώπους. Δώστε τους τα λόγια για να υπερασπίζονται τον εαυτό τους από νωρίς:
Παραδείγματα:
«Είναι η σειρά μου τώρα.»
«Ε! Σταμάτα το αυτό.»
«Μη με αγγίζεις.»
«Δεν είναι εντάξει να πληγώνεις.»
«Δεν μου αρέσει να με αποκαλείς έτσι. Θέλω να με αποκαλείς με το όνομά μου.»
- Διδάξτε το παιδί σας τις βασικές κοινωνικές δεξιότητες.
Δυστυχώς, οι θύτες εκφοβισμού κατατρέχουν τα παιδιά που αντιλαμβάνονται ότι είναι ευάλωτα. Αν το παιδί σας έχει δυσκολίες στις κοινωνικές δεξιότητες, δώστε προτεραιότητα να το υποστηρίξετε με όλους τους άλλους τρόπους που αναφέρονται σε αυτό το άρθρο, για να το κάνετε «λιγότερο ελκυστικό» για τους θύτες.
Στη συνέχεια, φτιάξτε παιχνίδια γύρω από τις κοινωνικές δεξιότητες και κάντε εξάσκηση στο σπίτι. Παίξτε ρόλους με το παιδί σας για το πώς μπαίνεις σ’ ένα παιχνίδι στην παιδική χαρά, πως συστήνεις τον εαυτό σου σ’ ένα άλλο παιδί σε ένα πάρτι ή πως ξεκινάς ένα παιχνίδι με άλλα παιδιά. Για παράδειγμα, τα παιδιά που καταφέρνουν εύκολα να μπαίνουν σε ομάδες παιδιών, συνήθως παρατηρούν πρώτα και βρίσκουν έναν τρόπο να ταιριάξουν στην ομάδα, αντί απλά να εισβάλλουν. Μερικές φορές, τα παιδιά θέλουν τόσο πολύ την αποδοχή από τους συνομηλίκους ώστε συνεχίζουν να περιφέρονται γύρω από μια ομάδα συνομηλίκων ακόμη κι όταν ένας από τους ηγέτες της ομάδας αρχίζει να τους κακομεταχειρίζεται. Αν υποψιάζεστε ότι το παιδί σας μπορεί να είναι ευάλωτο, ακούστε τι λέει για τις αλληλεπιδράσεις που έχει με τους συνομηλίκους ώστε να το βοηθήσετε να μάθει να εντάσσεται με τη δική του εσωτερική σοφία και να επιδιώξει να έχει ευκαιρίες για υγιείς σχέσεις γι’ αυτόν.
- Προπονήστε το παιδί σας με παιχνίδια ρόλων, για να μάθει να χειρίζεται τα πειράγματα και τον εκφοβισμό.
Η έρευνα δείχνει ότι οι θύτες ξεκινούν με λεκτική παρενόχληση. Ο τρόπος που το «θύμα» ανταποκρίνεται στην πρώτη λεκτική επίθεση, καθορίζει το αν ο «νταής» θα εξακολουθήσει να ενοχλεί αυτό το συγκεκριμένο παιδί. Εάν η επίθεση δώσει στο θύτη αυτό που ψάχνει δηλ. μια αίσθηση δύναμης επειδή κατάφερε να επηρεάσει αρνητικά το άλλο παιδί, η επιθετικότητα σε γενικές γραμμές θα κλιμακωθεί. Είναι απαραίτητο να συζητήσετε το θέμα αυτό με το παιδί σας πριν προκύψει θέμα, ώστε να μπορεί να υποστηρίξει τον εαυτό του με επιτυχία, όταν τον προκαλέσει για πρώτη φορά ένας «νταής».
- Κάντε παιχνίδια ρόλων με το παιδί σας για το πώς μπορεί να σταθεί απέναντι σε έναν «νταή». Τονίστε στο παιδί σας ότι ο νταής θέλει να προκαλέσει μια αντίδραση που τον κάνει να αισθάνεται ισχυρός, οπότε το να εκδηλώσεις συναίσθημα και να αντεπιτεθείς είναι ακριβώς αυτό που τρέφει τον νταή. Εξηγήστε στο παιδί ότι ενώ ο ίδιος δεν μπορεί να ελέγξει τον θύτη, μπορεί πάντα να ελέγχει τη δική του αντίδραση. Έτσι, σε κάθε αλληλεπίδραση, το πώς θα αντιδράσει είτε θα πυροδοτήσει την κατάσταση ή θα την αποκλιμακώσει.Το παιδί σας πρέπει να αποφύγει να «τσιμπήσει» άσχετα με το πόσο έξαλλο τον έχει κάνει ο νταής.
- Η καλύτερη στρατηγική είναι πάντα να διατηρείς την αξιοπρέπειά σου και να επιτρέπεις και στον «νταή» να διατηρήσει την αξιοπρέπειά του. Με άλλα λόγια, ναμην επιτεθείς ή ταπεινώσεις το άλλο άτομο. Για να το κάνεις αυτό, μπορείς απλά να πεις:
«Απλά θα αγνοήσω αυτό το σχόλιο.»
«Έχω κάτι άλλο να κάνω αυτή τη στιγμή.»
«Όχι ευχαριστώ.»
Στη συνέχεια, απλά φύγε.
Διδάξτε στο παιδί σας να μετράει μέχρι το δέκα για να διατηρεί τη ψυχραιμία του, να κοιτάζει το θύτη στα μάτια και να λέει ένα από τα παραπάνω. Κάντε εξάσκηση μέχρι το παιδί να αποκτήσει έναν ισχυρό τόνο, με αυτοπεποίθηση.
- Μάθετε στο παιδί σας ότι δεν θα πρέπει να ντρέπεται αν φοβηθείαπό έναν νταή, αν φύγει ή το πει σ’ έναν ενήλικα και ζητήσει βοήθεια.
Οι καταστάσεις σχολικού εκφοβισμού μπορεί να κλιμακωθούν και η διατήρηση της αξιοπρέπειας είναι λιγότερο σημαντική από τη διάσωση της ζωής τους.
- Διδάξτε τα παιδιά να παρεμβαίνουν για να αποτρέψουν τον εκφοβισμό όταν το βλέπουν να συμβαίνει σε άλλους.
Οι έρευνες δείχνουν πως όταν τα παιδιά που βρίσκονται σε κοντινή απόσταση παρέμβουν με σωστό τρόπο, μπορούν να σταματήσουν τον εκφοβισμό στο 50% των περιπτώσεων μέσα σε 10 δευτερόλεπτα.
Οι καλύτερες παρεμβάσεις:
- Πηγαίνετε κοντά στο θύμα και απομακρύνετέ τον από τον κίνδυνο. Σταθείτε δίπλα του, απομακρύνετέ τον από τον νταή και συνοδέψτε τον προς την άλλη κατεύθυνση: τη βοήθεια των ενηλίκων. Μπορείτε να του πείτε «Φαίνεσαι αναστατωμένος» ή «Σε έψαχνα» ή «Ο δάσκαλος με έστειλε να σε βρω.»
- Ζητήστε βοήθεια. Καλέστε τα άλλα παιδιά προς την πλευρά σας, κάνοντάς τους νόημα και φωνάζοντας, «Χρειαζόμαστε τη βοήθειά σας.»
Αντιμετωπίστε τον νταή: «Γίνεσαι κακός.»
Στη συνέχεια, φύγετε: «Έλα, Πέτρο πάμε!»
Και φυσικά, αν ανησυχείτε για την ασφάλειά σας, φωνάξτε έναν δάσκαλο ή καλέστε την Εθνική Τηλεφωνική Γραμμή Βοήθειας για τα Παιδιά SOS 1056, από ένα κινητό τηλέφωνο (ιστοσελίδα: http://www.e-abc.eu/gr/grammes-voitheias).
- Διδάξτε το παιδί σας τους βασικούς κανόνες αποφυγής των νταήδων.
Οι «νταήδες» λειτουργούν ό,που δεν υπάρχουν ενήλικες, οπότε αν το παιδί σας έχει πέσει θύμα εκφοβισμού, θα πρέπει να αποφεύγει χώρους όπου δεν υπάρχει επιτήρηση. Καλές στρατηγικές για την αποφυγή των νταήδων είναι να κάθεσαι στο μπροστινό μέρος του σχολικού λεωφορείου, να στέκεσαι μπροστά στην ουρά, να κάθεσαι στο εστιατόριο κοντά στους επιβλέποντες.
- Μην διστάσετε να παρέμβετε.
Η δουλειά του γονέα είναι να προστατεύει το παιδί του. Αυτό σημαίνει ότι εκτός από να μαθαίνεις στο παιδί να υπερασπίζεται τον εαυτό του, μπορεί κάλλιστα να χρειαστεί να μιλήσεις με το δάσκαλο ή τον διευθυντή. Μην αφήνετε το παιδί σας να πιστεύει ότι είναι μόνο του σ’ αυτό. Και μην υποθέτετε ότι αν δεν υπάρχει σωματική βία, δεν τραυματίζεται βαθιά. Οι άσχημες λέξεις και η απομόνωση κάνουν πολύ κακό στην ψυχή μας και προκαλούν μακροχρόνιες αρνητικές επιπτώσεις. Εάν το σχολείο δεν μπορεί να προστατεύσει το παιδί σας, εξετάστε το ενδεχόμενο αλλαγής σχολείου ή ακόμα και κατ’ οίκον διδασκαλίας.
Παναγιώτα Δ. Κυπραίου, Ψυχοθεραπεύτρια – Συντονίστρια Σχολών Γονέων,www.psychotherapeia.net.gr
