Το θέμα του σεξ και της σεξουαλικότητας είναι πανταχού παρόν, από τη γέννηση μας και αυτό δεν είναι ούτε στρεβλό ούτε αφύσικο. Αυτό που είναι απογοητευτικό είναι όταν η σεξουαλικότητα «εκπορνεύεται», όταν το σεξ χρησιμοποιείται σαν μοχλός για την εκπλήρωση άλλων συμφερόντων, πέραν του σκοπού του, που είναι αρχικά η απόλαυση και-σε δεύτερη μοίρα-η αναπαραγωγή. Σεξ υπάρχει παντού. Από τους κοιλιακούς των “μαχητών” του Survivor μέχρι το κίνημα #metoo και την συγκαλυμμένη σεξουαλική παρενόχληση στα παρασκήνια του Hollywood. Σε έναν κόσμο που περιβάλλεται από σεξ, που οι διαφημίσεις, οι ειδήσεις, οι selfies, τα videro, ακόμη και οι κούκλες Barbie έχουν κάτι από σεξ, τα παιδιά μας μεγαλώνουν, απορούν, πειραματίζονται, σαστίζουν. Είναι όμως σημαντικό, πριν μας αγχώσει η συμπεριφορά και οι «παράτολμες» ερωτήσεις του παιδιού μας, να είμαστε ενήμεροι σχετικά με το τι είναι φυσιολογικό για την κάθε ηλικία.
Η σεξουαλική συμπεριφορά είναι συμπεριφορά που υπάρχει από τη γέννηση και διαμορφώνεται ανά ηλικία. Θα μπορούσαμε να διακρίνουμε τέσσερις χρονικές περιόδους, όπως φαίνονται στο παρακάτω σχήμα, κάθε μια από τις οποίες έχει τις δικές της σεξουαλικές τάσεις:
| 0-4 ετών | · απολαμβάνουν φιλιά, αγκαλιές· δείχνουν περιέργεια γύρω από απόκρυφα σημεία του σώματος των γονέων
· παίζουν τον «γιατρό» · ακουμπάνε / τρίβουν ή δείχνουν τα γεννητικά τους όργανα (βρεφικός αυνανισμός) |
| 4-8 ετών | · ό,τι και παραπάνω +· προσπαθούν να προκαλέσουν (π.χ. με «κακές» λέξεις, χωρίς να γνωρίζουν τι σημαίνουν) |
| 8-12 ετών | · δημιουργούν εφήμερες σχέσεις· έχουν περιέργεια για τις αλλαγές στο σώμα · ρωτούν για τις σχέσεις · ψάχνουν γύρω από το σεξ στο internet (sites με οπτικό υλικό) · αυνανίζονται στα κρυφά · επιζητούν ιδιωτικότητα (π.χ. όταν ντύνονται) |
| 12-16 ετών | · δημιουργούν πιο σταθερές – μακρόχρονες σχέσεις· συζητάνε για το σεξ στις παρέες τους
· ψάχνουν στο internet · αυνανίζονται ιδιωτικά · πειραματίζονται / κάνουν σεξ με συνομηλίκους |
Τι γίνεται λοιπόν στην περίπτωση που το παιδί μας έχει απορίες «ασυνήθιστες» και τι κάνουμε αν υποψιαστούμε «ασυνήθιστες» συμπεριφορές; Πως πρέπει να το αντιμετωπίσουμε; Το πρώτο βήμα στην προσέγγιση μας είναι να προσδιορίσουμε κατά πόσο είναι όντως «ασυνήθιστη» η συμπεριφορά. Εδώ λοιπόν αποκτά αξία ο παραπάνω πίνακας, ο οποίος θέτει τα όρια του φυσιολογικού, ώστε να μην παρεξηγήσουμε άδικα συμπεριφορές και απορίες των παιδιών μας.
Έχοντας τη γνώση λοιπόν για το τι είναι φυσιολογικό ανά ηλικία, περνάμε στο δεύτερο βήμα της προσέγγισης, που είναι η ψύχραιμη και «σοφή» στάση μας. Αν αποδοκιμάσουμε λέγοντας ότι οι κουβέντες περί σεξ είναι «λόγια άσχημα», που θέλουνε πιπέρι στο στόμα, ή γελάσουμε απέναντι σε αθώες απορίες πονηρού περιεχομένου, τότε το μόνο που θα καταφέρουμε είναι το παιδί μας να απομακρυνθεί και να χάσουμε κάθε δίαυλο επικοινωνίας. Αντίθετα, οφείλουμε να χαμηλώσουμε επίπεδο και-ισορροπώντας ανάμεσα στην ωριμότητα μας και το επίπεδο αντιληπτικότητας της ηλικίας του παιδιού-να μιλήσουμε με απλά, όχι απλοϊκά, λόγια. Μπορούμε μάλιστα να παραδεχτούμε ότι οι απορίες αυτές αφορούν ένα αντικειμενικά δύσκολο θέμα, που δύσκολα εξηγείται.
Έτσι αν το 7χρονο παιδί μας ρωτήσει για την αναπαραγωγή, το παράδειγμα της μελισσούλας δεν είναι ό,τι πιο κατάλληλο. Στη θέση αυτού μπορούμε να μιλήσουμε για «κάποιες ιδιαίτερες» αγκαλιές που κάνει μια γυναίκα και ένας άντρας όταν αγαπιούνται πολύ, κατά τις οποίες κάποια κύτταρα-κομμάτια του άντρα περνάνε στο σώμα της γυναίκας και έτσι δημιουργείται το μωρό. Ούτε μελισσούλες, αλλά ούτε και σπερματοζωάρια και ωορρηξίες, που ίσως θα κατανοούσε ένας έφηβος. Έτσι θέτουμε ένα ηλικιακό όριο στην αναπαραγωγική περίοδο, αλλά βάζουμε και την αγάπη ως μια θετική προϋπόθεση για αυτήν.
Υπάρχουν, ωστόσο, φορές που το ασυνήθιστο μίας συμπεριφοράς είναι όντως άξιο προσοχής και χαράζει σημάδια ανησυχίας. Τέτοιες συμπεριφορές είναι οι εξής παρακάτω
- σεξουαλική συμπεριφορά που αντιστοιχεί σε μεγαλύτερη ηλικία (π.χ. ένα 6χρονο που ψάχνει στο internet για σεξ)
- σημεία μειωμένης αναστολής (π.χ. 14χρονο που αυνανίζεται δημοσίως)
- σεξουαλική περιέργεια/έλξη για μεγαλύτερες ηλικίες (πχ ενα 8χρονο που πειραματίζεται με ένα 13χρονο ή ένα 12χρονο με έναν ενήλικα)
- επιθετική σεξουαλική συμπεριφορά ή αισθήματα φόβου από το ένα παιδί στο άλλο, ακόμα και αν το «παιχνίδι» γίνεται ανάμεσα σε συνομίληκους.
Σε αυτές τις περιπτώσεις η ανάσα που καλούμαστε να πάρουμε είναι ακόμη πιο βαθιά, στην προσπάθεια να κρατήσουμε κοντά το παιδί μας, να του δείξουμε ότι σαν γονείς ή ενήλικες με σοφία και γνώση, είμαστε διαθέσιμοι. Ρωτάμε τι αισθάνονται, τι γνωρίζουν για το σεξ. Χαράσσουμε τα όρια ανάμεσα στο τι επιτρέπεται δημόσια και τι ιδιωτικά. Είμαστε ΠΑΝΤΑ διαθέσιμοι για κουβέντα (προσπαθούμε να ανοίγουμε κουβέντες στο δρόμο, στο αυτοκίνητο). Ρωτάμε τι προκάλεσε αυτή τη συμπεριφορά, μήπως κάτι που είδε στο inτernet, μήπως ήταν μια ιδέα που κάποιος άλλος του επέβαλε; Υπάρχει πιθανώς κάποιος στην οικογένεια που την προκάλεσε; Παράλληλα, δεν ξεχνάμε τις εφαρμογές που παρέχουν έλεγχο στο σερφάρισμα στο διαδικτύου (οnline safety -block parental control) και βέβαια αν νιώθουμε ότι δεν είμαστε επαρκείς ή ότι το πρόβλημα επιμένει παρά τις προσπάθειες μας, αναζητούμε βοήθεια από κάποιον ειδικό.
Η αλήθεια είναι ότι το σεξ διαφεντεύει την ανθρωπότητα. Όσο και αν καυχιόμαστε οι άνθρωποι ότι σε αντίθεση με τα ζώα έχουμε καταφέρει τον έλεγχο στα ένστικτα μας, το σεξ παραμένει βασικό κομμάτι στο μεγάλο παζλ της ζωής και της σκέψης μας. Αυτό ισχύει ακόμη και στις επαγγελματικές σχέσεις, όπως πολύ πρόσφατα είδαμε στις περιπτώσεις σεξουαλικής παρενόχλησης στο Holywood, αλλά και στο χώρο του αθλητισμού (διαβάσαμε ότι ο ιατρός της εθνικής ομάδας γυμναστικής των ΗΠΑ βίασε 265 κορίτσια). Ο άνθρωπος συχνά συγχέει το σεξ με τον έρωτα. Τελευταία «ανακάλυψη» είναι το Tinder, μια εφαρμογή με την οποία βασικά δηλώνει κανείς τη σεξουαλική του διαθεσιμότητα. Δυστυχώς, ο πυθμένας είναι πλέον πολύ κοντά, απλά γιατί ο βυθός μας δεν έχει ιδιαίτερο βάθος. Σε κοινωνίες με όλο και λιγότερη ουσία, καλούμαστε να είμαστε κοντά στις σκέψεις, τις ανησυχίες και τα «λαθάκια» των παιδιών μας. Πάντα εκτιμώντας τι είναι φυσιολογικό και τι όχι για την ηλικία τους, πάντα με στοργή και ψυχραιμία.
Ο Ιορδάνης Παπαδόπουλος είναι παιδίατρος στο νοσοκομείο Σύρου, iordanispapado@hotmail.com
