Βρισκόμαστε σε μια συνεχώς μεταβαλλόμενη κοινωνία.
Οικονομικά, πολιτικά και κοινωνικά η καθημερινότητα έρχεται να φέρει κάτι καινούργιο, κάτι που μπορεί να το έχουμε σκεφτεί και δεν είμαστε πάντα έτοιμοι να το αντιμετωπίσουμε.
Οι αλλαγές αυτές έχουν να κάνουν με τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε και κατασκευάζουμε την καθημερινότητα και αφορούν εμάς και τα παιδιά μας. Οι δυσκολίες που συναντάμε έχουν να κάνουν με την λειτουργία, το ρόλο, την θέση και τις πρακτικές τις οποίες καλούμαστε να ακολουθήσουμε.
Τις περισσότερες φορές μας βρίσκουν ανέτοιμους, απροετοίμαστους σαν γονείς. Αυτό προϋποθέτει ότι ο ρόλος μας βρίσκεται σε μια συνεχή αλλαγή. Έχει αλλάξει από αυτόν των γονιών μας και χρειάζεται ν’ αποδεχθούμε αυτή την αλλαγή.
Η έννοια της παρουσίας ενός παιδιού έχει αλλάξει επίσης. Εκτός από ένα βιολογικό φαινόμενο, η παιδικότητα είναι μια κοινωνική κατασκευή η οποία αναπτύσσεται ιστορικά και εξαρτάται από τις κοινωνικές συνθήκες της κοινωνίας που την περιβάλλει.
Από την μια έχουμε να κάνουμε με ένα υποκείμενο με δικαιώματα και υποχρεώσεις και από την άλλη με ένα υποκείμενο το οποίο είναι ευαίσθητο και χρειάζεται προστασία και φροντίδα για την ανάπτυξή του.
Από την μια καλούμαστε να το αντιμετωπίσουμε σαν αυτόνομη και ανεξάρτητη ύπαρξη και από την άλλη σαν ύπαρξη που θέλει προστασία και καθοδήγηση. Δεν είναι καθόλου εύκολα όλα αυτά.
Κάποτε τα παιδιά αποτελούσαν ένα στοιχείο διαφορετικό για την οικογένεια απ’ ότι σήμερα. Θεωρούσαμε ότι δεν καταλάβαιναν, δεν συμμετείχαν και κατά κάποιο τρόπο τα αντιμετωπίζαμε σαν υποδεέστερους παράγοντες στην οικογένεια την οποία δεν επηρέαζαν με την παρουσία τους, μέχρι την ενηλικίωσή τους.
Δυστυχώς για πολλά χρόνια θεωρούσαμε και “ποντάραμε” θα τολμούσα να πω, στην μικρότητα του παιδιού σαν ένα υποκείμενο που δεν καταλαβαίνει και δεν αντιλαμβάνεται ώστε να μην φροντίσουμε να δημιουργήσουμε εκείνες τις συνθήκες που θα το βοηθούσαν να εισέλθει στον κοινωνικό στίβο και να λειτουργήσει παράλληλα με τον ενήλικα και ισότιμα με αυτόν.
Η όλη κατάσταση δεν έχει να κάνει μόνο με την οικογένεια, αλλά με την κοινωνία την ίδια, η οποία δεν φρόντισε να αποδώσει την σημασία που πρέπει στο παιδί έτσι ώστε το εκπαιδευτικό σύστημα αντί να προάγει τις ικανότητες του τις ποδηγετούσε και τις εμπόδιζε.
Αυτή η αντίληψη βέβαια έχει αλλάξει. Σήμερα αναγνωρίζουμε ότι η παρουσία των παιδιών από την σύλληψη ήδη έρχεται να αναστατώσει την οικογενειακή ζωή και να καθορίσει την εξέλιξή της μέσα από την παρουσία τους.
Όλο και νεώτερα ευρήματα αποδεικνύουν ότι δεν έχουμε να κάνουμε με ασυνείδητο υποκείμενο το οποίο δεν αντιλαμβάνεται και δεν αισθάνεται το περιβάλλον και τα συναισθηματικά φορτία του, αντίθετα από πολύ νωρίς, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, το παιδί είναι συμμετέχει σε αυτό που συμβαίνει και αντιλαμβάνεται αναγνωρίζοντας πρόσωπα και καταστάσεις που διατηρεί στην μνήμη.
Το παιδί είναι ικανό από τον πρώτες στιγμές της ζωής να κοινωνικοποιηθεί μέσω της μίμησης, πράγμα που του επιτρέπει να επικοινωνήσει και να επηρεάσει το περιβάλλον του. Αναπτύσσεται αναπτύσσοντας τις σχέσεις του τόσο στο οικογενειακό, στην αρχή, όσο και το σχολικό και κοινωνικό περιβάλλον αργότερα.
Από την άλλη, η παιδοκεντρική αντίληψη της μαθησιακής διαδικασίας, η οποία στηριζόταν και ίσως να στηρίζεται ακόμα στην ικανότητα του παιδιού να καταλάβει μέσω της οποίας ο όρος “εξυπνάδα” κυριαρχούσε και δημιουργούσε ένα περιβάλλον ανταγωνιστικό και καθόλου συνεργατικό για το παιδί, δεν βοηθούσε στην ανακάλυψη της γνώσης, παρά μόνο σαν κάτι νεκρό και μη αναγκαίο συστατικό για την καθημερινή ζωή.
Έτσι παλιά, η καθημερινότητα και γνώση ήταν διαχωρισμένα. Άλλα μαθαίναμε στο σχολείο και άλλα μας μάθαινε η ζωή. Και αυτό όμως έχει αλλάξει!
Η μάθηση σήμερα δεν εκλαμβάνεται σαν μια ατομική και προσωπική διαδικασία αλλά είναι αποτέλεσμα διαλογικής σχέσης του παιδιού με το εκάστοτε περιβάλλον. Είναι αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασης του παιδιού με τους γονείς του, με τους δασκάλους, τους άλλους ενήλικες, με τους συνομηλίκους του, με την κοινωνία σε κάθε έκφανσή της.
Η θεώρηση στηρίζεται στην θεωρεία του κοινωνικού δομισμού σύμφωνα με την οποία η κοινωνική πραγματικότητα καθώς και τα κοινωνικά φαινόμενα αποτελούν κατασκευές, δηλαδή έχουν δημιουργηθεί από την συμμετοχή και την αλληλεπίδραση των υποκειμένων στους χώρους και τις ομάδες που ανήκουν.
Έτσι η γνώση δεν είναι κάτι δοσμένο, αλλά κάτι που ο καθένας ανακαλύπτει μέσα από την αλληλεπίδρασή του με το περιβάλλον. Η προσωπική συμμετοχή του υποκειμένου καθορίζει την ποιότητα της γνώσης και προσδίδει τον ιδιαίτερο χαρακτήρα που μπορεί να διαφέρει από αυτόν κάποιου άλλου.
Άρα η συμμετοχή αποτελεί το βασικό στοιχείο μιας νέας αντίληψης γι το παιδί η οποία προστέθηκε με το πέρασμα των χρόνων και κάνει την αντιμετώπιση του να αλλάζει και να παίρνει τις διαστάσεις που χρειάζεται για την ανάπτυξη και εξέλιξή του σαν υπολογίσιμο παράγοντα της ίδιας της ζωής του και της ζωής των άλλων.
Επιστημονικές έρευνες επίσης αποδεικνύουν την σημαντικότητα των σχέσεων με τους άλλους στην ανάπτυξη του υποκειμένου. Έτσι η γονεϊκή σχέση αποτελεί σημαντικό παράγοντα για την ανάπτυξη του παιδιού, αλλά και του γονέα, καθώς και οι σχέσεις του παιδιού με τα άλλα παιδιά, στο παιδικό σταθμό, ή στο σχολείο αργότερα.
Σχέσεις του παιδιού αποτελούν τις βάσεις της συγκρότησή του σαν προσωπικότητα. Η αποδοχή της πλήρης συμμετοχή του στην οικογένεια, στο σχολείο και σε αθλητικές και φιλικές ομάδες εξασφαλίζουν την ευεξία και την υγιή ανάπτυξή του.
Η ικανοποίηση από αυτές προδικάζουν την ψυχική και οργανική του υγεία και την ικανότητα να αντιμετωπίζει τις δυσκολίες που θα συναντήσει στο μέλλον.
Ο τρόπος, λοιπόν που μεγαλώνουμε τα παιδιά μας έχει αλλάξει από τον τρόπο που μεγαλώσαμε εμείς.
Αφήνουμε πίσω την αντίληψη ενός παιδιού που δεν συμμετείχε στην αναπαραγωγή της πραγματικότητας, το οποίο αποτελούσε τα παθητικό αντικείμενο των επιθυμιών του περιβάλλοντος και υιοθετούμε την αντίληψη ενός παιδιού που συμμετέχει ενεργητικά ακόμα και μέσα από την παθητικότητα του στην διαμόρφωση της.
Χρειάζεται να δεχτούμε ότι σήμερα η παρουσία του παιδιού διαμορφώνει την οικογένεια και αυτή του η ικανότητα, όταν αναγνωριστεί, το καθιστά ένα σημαντικό εταίρο στην κατασκευή της οικογενειακής πραγματικότητας.
Το καλύτερο που έχουμε να κάνουμε εμείς σαν γονείς, είναι να σταθούμε και να εξετάσουμε αυτές τις αλλαγές και τον τρόπο που μας επηρεάζουν συλλογικά, αλλά και ατομικά. Αυτή η στάση θα βοηθήσει την εξέλιξη και την ανάπτυξή μας, καθώς και την απρόσκοπτη εξέλιξη και ανάπτυξη των παιδιών μας.
Κερεντζής Λάμπρος
