Η σχολική επιτυχία κατέχει σημαντική θέση στη ζωή μας, από όταν ήμασταν μικρά παιδιά ως τώρα που έχουμε τα δικά μας παιδιά. Τι όνειρα και τι φαντασιώσεις να καλύπτει άραγε αυτή η επιδίωξη της επιτυχίας;
Από πολύ νωρίς στη ζωή μας μαθαίνουμε πως η επιμέλεια, η εργατικότητα, η προσπάθεια και η φιλοδοξία είναι αρετές και αξίες θετικές που αμείβονται, ενώ η νωχέλεια, η τεμπελιά και η αδιαφορία είναι ανεπιθύμητες ιδιότητες και τιμωρούνται. Έχουμε υποστεί μια πλύση εγκεφάλου, και το ίδιο συμβαίνει και στα παιδιά μας σήμερα, για τη μεγάλη σπουδαιότητα που έχουν στη ζωή η επιτυχία και η εργασία. Ξεχνάμε ότι η εργασία πρέπει να είναι μέσο για την εκπλήρωση άλλων σκοπών, όπως η εξασφάλιση μιας καλύτερης ποιότητας ζωής. Ξεχνάμε πώς ήταν να ήμαστε παιδιά και δίνουμε την εντύπωση πως δεν μας ενδιαφέρει αν το παιδί μας ασχολείται με κάποια στείρα, άγονη, σχολική κοινοτυπία και ρουτίνα! Αυτό που μετράει είναι πως το παιδί κάνει τη δουλειά του, ακόμα και αν από αυτή τη δουλειά απουσιάζει η φρεσκάδα της δημιουργικότητας.
Σχολική επιτυχία:
1. Την προοπτική μιας καλής θέσης στο μέλλον, δηλαδή πρόσβαση στην κατανάλωση αγαθών;
2. Σημαίνει να είσαι κάποιος;
3. Σημαίνει να σε υπολογίζουν;
4. Να σε σέβονται;
Και η σχολική αποτυχία προεικάζει την παραίτηση από όλα αυτά;
Για να μάθει ένα παιδί (και ένας ενήλικας) πρέπει να το επιθυμεί, και κανένας δεν μπορεί να υποχρεώσει κάποιον να επιθυμεί. Κι όμως πολλοί γονείς που θέλουν να παρακινήσουν το παιδί τους έχουν μια στάση του τύπου «σε προστάζω να επιθυμείς να μάθεις». Αρκετές φορές δεν εκφράζεται καν με λέξεις αυτή η προσταγή, μιας και η στάση και η συμπεριφορά μας είναι βουτηγμένη στην δική μας επιθυμία για ένα παιδί επιτυχημένο, έξυπνο, φορέα καλών, αν όχι άριστων βαθμών. Το παιδί ακούει από πολύ μικρό αυτό που ζητούν οι γύρω του και πρέπει να μάθει, πρέπει να πετύχει. Τα παιδιά μας καταλαβαίνουν πολύ καλά ότι πρέπει να ανταποκριθούν σε όσα περιμένουμε από αυτά, η σχολική επιτυχία είναι αυτό ακριβώς το αντικείμενο που οφείλουν να μας δώσουν, αν αυτό επιθυμούμε… Η καλή διαγωγή, οι καλοί βαθμοί είναι η τροφή μας για να είμαστε χαρούμενοι; Και όσο ανταποκρίνονται πειθήνια σε αυτή μας την προσδοκία, όλα καλά! Τι θα γίνει όμως όταν, αργά ή γρήγορα, βρεθούν μόνα μπροστά από μια λευκή κόλλα ή δυσκολευτούν τόσο ώστε να αποφύγουν μια εργασία που θα έχουν να κάνουν; Εκεί θα έρθουν αντιμέτωπα με τη δική τους, προσωπική, επιθυμία.
Το μικρό μας είναι σε θέση να ικανοποιεί για μεγάλο διάστημα το αίτημα μας και να δείχνει πως ικανοποιείται και αυτό το ίδιο, χωρίς να εμποδίζει αυτή η ικανοποίηση την οικοδόμηση της εικόνας που έχει για τον εαυτό του. Τα πράγματα δυσκολεύουν όταν το αίτημα αλλάζει σκοπό. Και αυτό θα γίνει όταν περνάμε από το «φάε και κάτσε ήσυχο» στο «μάθε και πέτυχε». Τότε το παιδί καλείται να βρεθεί σε ενεργητική θέση, δεν θα αρκεί πια να ακούσει και να υπακούσει αλλά να επεξεργαστεί τη γνώση που του προτείνεται! Και όταν το μικρό μας δεν τα καταφέρνει;
Στην εποχή μας οι δάσκαλοι ζητούν να μάθουν την αιτία που ένα παιδί δεν τα καταφέρνει, αναρωτιούνται αν υπάρχει νοητική ανεπάρκεια, αν υπάρχει εκ γενετής νοητική καθυστέρηση. Και είναι το πρώτο και ίσως μοναδικό που τους έρχεται στο μυαλό. Η αδυναμία λόγω ψυχοσυναισθηματικής αναστολής μοιάζει επιστημονική φαντασία! Θα στείλουν το παιδί να κάνει ψυχολογικό τεστ. Τα τεστ αυτά θα μετρήσουν την ευφυΐα. Όμως εδώ υπάρχει ένα πρόβλημα, γιατί με αυτόν τον τρόπο παραβλέπεται η συνολική εικόνα του παιδιού. το θέμα μας τελικά είναι μόνο η ευφυΐα; Όταν στο νηπιαγωγείο, το παιδί παρουσιάζει προβλήματα συμπεριφοράς, όπως για παράδειγμα τάση απομόνωσης, επιθετικότητας, υπερδιέγερσης ή γλωσσική καθυστέρηση, η αντίδραση είναι να ειδοποιηθούν οι γονείς για να συμβουλευτούν έναν «Ψυ» (αυτό μπορεί να σημαίνει παιδοψυχίατρο, ψυχολόγο, ψυχοθεραπευτή) όταν όμως παρουσιάζονται δυσκολίες στο σχολείο, η διάγνωση στρέφεται, τις περισσότερες φορές, προς τα οργανικά προβλήματα όπως δυσλεξία, διαταραχές γλωσσικής έκφρασης κλπ. , και το παιδί παραπέμπεται, με διάφορους τρόπους, σε έναν τεχνικό της επανεκπαίδευσης. Πολύ σπάνια γίνεται εξ αρχής λόγος για ψυχοθεραπεία. Η λέξη τρομάζει ακόμα.
Δεν υπάρχει ποτέ μια και μόνη αιτία σχολικής αποτυχίας, υπάρχουν πάντοτε αρκετές αιτίες που αλληλεπιδρούν και αλληλοπαρεμβάλλονται. Αυτή η αλληλεπίδραση δημιουργεί ένα είδος φαύλου κύκλου και μια δυσκολία να ξεφύγει κανείς από αυτόν! Η Αννύ Κορντιέ (νευροψυχίατρος και ψυχαναλύτρια) στο βιβλίο της «Κουμπούρες δεν υπάρχουν» (εκδ. Ολκος) κάνει κάποιες υποθέσεις σε σχέση με το πώς μπορεί να αντιδράσει το παιδί μπροστά σε καταστάσεις αποτυχίας.
• Δεν παραμένει παθητικό, προσπαθώντας να τραβήξει την προσοχή με κατορθώματα άσχετα με την επίδοση στα μαθήματα, κάνει τον κλόουν ή γίνεται επιθετικό. Η καταδίκη του από τον δάσκαλο θα ενισχύσει το αίσθημα της αδικίας… Ο νέος έχει ήδη βγάλει «όνομα», έχει παγιωθεί μέσα του και θα δυσκολευτεί να το αποβάλει!
• Το παιδί ταυτίζεται με τον τίτλο του «κακού μαθητή» παθητικά, υποτάσσεται σε αυτήν και δυσκολεύεται να την βγάλει από πάνω του. Πρόκειται για την περίπτωση των παιδιών που άγονται και φέρονται με ένα είδος αδιαφορίας και ακινησίας από τα τμήματα επανεκπαίδευσης στις βοηθητικές τάξεις.
• Ερμηνεύει την αποδοκιμασία και τον θυμό των γονιών για τις κακές σχολικές επιδόσεις ως μια καταδίκη σαν απόσυρση της αγάπης και μπορεί να πάθει κατάθλιψη και να εμφανίσει συχνά σωματικά συμπτώματα. Προκαλώντας έτσι την ανησυχία των γονιών του ξανακερδίζει την αγάπη τους επιστρέφοντας στην τάξη, όμως οι δυσκολίες διπλασιάζονται.
• Αν οι γονείς δεν ανησυχούν καθόλου, από την άλλη, και δείχνουν υπερβολική επιείκεια μπορεί το παιδί να πολλαπλασιάσει τις αποτυχίες για να τους κάνει να αντιδράσουν. Μπορεί να φτάσει να διεκδικεί αυτή την αποτυχία και να την κάνει σύμβολο της εξέγερσής του και των διεκδικήσεών του απέναντι σε μια κοινωνία που της καταλογίζει αδιαφορία και απόρριψη!
• Η αισιόδοξη υπόθεση. Το «φοβάμαι πως θα αποτύχεις» έχει αντικατασταθεί από την ενθάρρυνση για τις προσπάθειες που καταβάλλονται! Αν οι γονείς και οι δάσκαλοι είναι λιγότερο αγχωμένοι και περισσότερο ενημερωμένοι και εκπαιδευμένοι, το παιδί παρουσιάζει μεγαλύτερη διαθεσιμότητα στον καινούριο ρόλο του μαθητή!
Ανοίξαμε μεγάλο θέμα… δεν τελειώνει έτσι απλά! Ας πούμε πως όλα τα παραπάνω είναι μια εισαγωγή για ένα πολύ σημαντικό, ίσως το σημαντικότερο θέμα της ζωής μας! Τι καλούμαστε να κάνουμε ως γονείς, μπροστά σε αυτή την απειλή της σχολικής αποτυχίας που τόσο έχει συνδεθεί με την αποτυχία σε ολόκληρη τη ζωή; Το έκδηλο ενδιαφέρον μας για την επίδοση των παιδιών μας είναι σίγουρα απολύτως αναγκαίο και αποτελεί σημαντική ενίσχυση, προκειμένου το παιδί να καταβάλλει μεγαλύτερη προσπάθεια! Εκτός βέβαια από τις περιπτώσεις στις οποίες οι παρεμβάσεις μας αυτές είναι πολύ έντονα θυμικά φορτισμένες και εμπεριέχουν υπερβολικές απαιτήσεις, οπότε κάνουν πιο πολύ κακό παρά καλό! Από την άλλη είναι σημαντικό να βοηθήσουμε, με φροντίδα και στοργή, το παιδί μας να εκδηλώσει και να αναπτύξει επιθυμία για υψηλά επιτεύγματα χωρίς να γινόμαστε κυριαρχικοί και πιεστικοί.
Αν διδάσκουμε τα παιδιά μας με τρόπο δημιουργικό, σε καμία περίπτωση δεν θα θεωρούν τα μαθήματα αγγαρεία και δουλειά! Και η σχολική επιτυχία θα έρθει. Ναι στην ενθάρρυνση για επιμέλεια και παραγωγικότητα: προσοχή στο πώς και πάνω από όλα ας προσπαθούμε να μην ξεχνάμε πως έχουμε υπάρξει και εμείς παιδιά, έχουμε περάσει τις ίδιες αγωνίες και έχουμε έρθει πολλές φορές αντιμέτωποι με τις επιθυμίες των γονιών μας ξεχνώντας ή μη γνωρίζοντας καν τις δικές μας! Ας πάρουμε λίγο χρόνο να σκεφτούμε εμάς σε σχέση με το παιδί μας και γιατί του ζητάμε να πετύχει ή να μην αποτύχει… τι του ζητάμε να επιθυμεί και γιατί! Ας κοιτάξουμε μέσα μας για να το βοηθήσουμε και αυτό να κάνει το ίδιο και να καταφέρει να πετύχει όλα όσα επιθυμεί!
Σουζάνα Παπαφάγου
