Οι καταχρήσεις, η διάγνωση, η έγκαιρη παρέμβαση και η θεραπεία τους είναι μία ειδική συνθήκη που απαιτεί γνώσεις και δεξιότητες εκ μέρους των ειδικών. Πόσο μάλλον όταν αναφερόμαστε στην ευαίσθητη ηλικία της εφηβείας.
Η πρώτη μου δουλειά ως ψυχολόγος λοιπόν ήταν σε μία ΜΚΟ για εξαρτημένους. Εκεί, μεταξύ άλλων, κάναμε και ομιλίες σε σχολεία. Από τα πρώτα πράγματα που έμαθα -και για το οποίο μίλησα- ήταν το πόσο λάθος ήταν να λέμε στους εφήβους ότι οι εξαρτήσεις από ουσίες σκοτώνουν. Αυτή ήταν η μισή αλήθεια. Η πραγματικότητα ήταν ότι οι ουσίες στην αρχή μπορεί να φαίνονται και να βιώνονται ως διασκέδαση και απόλαυση. Σε βάθος χρόνου όμως καταστρέφουν το άτομο. Αν λοιπόν πεις σε έναν έφηβο πόσο καταστροφικό είναι το αλκοόλ, μπορεί η εμπειρία του στην αρχή να σε διαψεύσει και να τον κάνει να αμφισβητεί τις νουθεσίες σου.
Οι παρέες των συνομηλίκων παίζουν σημαντικό ρόλο στον πειραματισμό του εφήβου με τις ουσίες. Αλλά όχι καθοριστικό. Αυτό που φαίνεται καθοριστικό είναι η αυτοεικόνα του. Νιώθει επαρκής; Νιώθει ότι πατάει γερά στα πόδια του; Νιώθει ότι είναι μία ελκυστική προσωπικότητα; Νιώθει άνετα να συναναστραφεί με το άλλο φύλο; Σαφώς και η εφηβεία είναι η ηλικία της αμφιβολίας και το άτομο πολλές φορές δε νιώθει απόλυτα θετικά για τον εαυτό του. Κάτι τέτοιο είναι αναμενόμενο. Υπάρχουν όμως γερά θεμέλια; Υπάρχουν οι βάσεις που έχουν σίγουρα αρχίσει να δομούνται πολύ πριν την εφηβεία; Αν ναι, το άτομο είναι σχετικά ασφαλές και σίγουρα διατρέχει μικρότερο κίνδυνο να μπει σε “περιπέτειες”.
Άλλος προστατευτικός παράγοντας είναι το οικογενειακό περιβάλλον. Γνωρίζουμε πλέον με σιγουριά ότι αν οι γονείς έχουν εξαρτήσεις, τα παιδιά τους βρίσκονται σε μεγαλύτερο κίνδυνο να βρεθούν και τα ίδια εξαρτημένα από ουσίες. Ένα χαοτικό οικογενειακό περιβάλλον, επίσης, τα εκθέτει σε κίνδυνο. Οι γονείς πρέπει να θέτουν όρια. Και αυτό έχει νόημα να το κάνουν από την πολύ τρυφερή ηλικία των παιδιών τους. Όχι με απαγορεύσεις και κινδυνολογίες. Τα όρια πρέπει να τίθενται με τρυφερότητα και φροντίδα, γιατί αποσκοπούν στο καλό των παιδιών και όχι στην a priori τιμωρία τους. Κατόπιν, στην εφηβική ηλικία, τα όρια είναι εξίσου σημαντικά. Μέχρι τι ώρα επιτρέπεται να είναι έξω ο έφηβος; Πόσα χρήματα είναι το χαρτζιλίκι του; Πώς επιτρέπεται να πηγαίνει στο σχολείο; Όλα αυτά βοηθούν τον έφηβο να συνειδητοποιήσει ότι ο κόσμος γύρω του μπορεί να έχει μία δομή, οι πράξεις του είναι σημαντικές και οι επιλογές του έχουν συνέπειες.
Είναι ουτοπία να θεωρούμε ότι μπορούμε να κρατήσουμε ένα άτομο μακριά από ουσίες μέχρι την ενηλικίωσή του; Όσον αφορά τις νόμιμες ουσίες, όπως το αλκοόλ, ίσως. Μεγαλύτερό νόημα είναι να το βοηθήσουμε να υιοθετήσει μία υπεύθυνη στάση απέναντί τους. Γνωρίζουμε όμως, επίσης, ότι όσο νωρίτερα εκτεθεί ένα άτομο σε αυτές, τόσο πιο ευάλωτο είναι. Η “παραδοσιακή” πρακτική να δίνουμε στο παιδί να δοκιμάσει αλκοόλ για να μην το αναζητήσει εκτός σπιτιού είναι αφελής και επικίνδυνη. Πόσο μπερδευτικό μπορεί να είναι για ένα παιδί να του διδάσκουμε ότι οι ουσίες είναι επιβλαβείς και ταυτόχρονα να του δίνουμε εμείς οι ίδιο να δοκιμάσει; Ακόμα χειρότερο είναι αν γίνεται κατά τη διάρκεια οικογενειακού τραπεζιού σε κλίμα χαλαρότητας και χαβαλέ. Πόσοι εξαρτημένοι δε μου έχουν περιγράψει ανάλογες εμπειρίες ως την πρώτη επαφή τους με την ουσία..
Ήταν σαφώς πέρα από τις προσδοκίες μου να εξαντλήσω το θέμα σε ένα κείμενο ορισμένου αριθμού λέξεων στο διαδίκτυο. Πρόκειται για ένα πλούσιο και πολυδιάστατο θέμα. Αν έθεσα τις βάσεις για έναν προβληματισμό, τότε αυτό το κείμενο πέτυχε το στόχο του.
Γράφει στο efiveia.gr η Ψυχολόγος Εύη Μεσσαριτάκη
