Στη διάρκεια της ανάπτυξης τα παιδιά μαθαίνουν να ακολουθούν τους κανόνες που ορίζουν οι γονείς, να μεγαλώνουν με τον τρόπο και τις αρχές που επιλέγουν οι γονείς και να διαμορφώνονται μέσα στα επιτρεπόμενα όρια. Η ελεύθερη βούληση και η ικανότητα να καθορίζουν τις επιλογές τους είναι περιορισμένη καθώς η προσπάθεια των γονέων να μεγαλώσουν τα παιδιά τους σε ένα ασφαλές και ελεγχόμενο περιβάλλον, δεν τα επιτρέπει να έχουν την ελευθερία επιλογής σε θέματα που τα αφορούν.
Είναι σημαντικό, λοιπόν, να δοθεί στο παιδί η ευκαιρία να αποκτήσει την αίσθηση του ελέγχου, αφήνοντάς το να εκφράσει τις σκέψεις του και τη γνώμη του. Με άλλα λόγια, οι γονείς έχουν τη δυνατότητα να διαμορφώσουν τη συμπεριφορά του παιδιού δίνοντάς του επιλογές, έτσι ώστε να διαλέξει το ίδιο και να έχει τον τελευταίο λόγο σε ελεγχόμενο, όμως, πλαίσιο. Έτσι, μπαίνει στη διαδικασία να μάθει από τις επιλογές του και τις πράξεις του, να κάνει λάθη αλλά και να τα διορθώσει. Τα οφέλη που αποκτά το παιδί όταν νιώθει ότι ο λόγος του μετράει και ότι είναι σε θέση να επιλέξει μόνο του είναι πολλά, σε αντίθεση με το να υπακούει απλώς τις εντολές των γονέων και να πράττει παθητικά.
Πιο συγκεκριμένα, για τα παιδιά προσχολικής ηλικίας είναι προτιμότερο και λειτουργικό να δίνουν οι γονείς την ελευθερία στο παιδί να επιλέξει ανάμεσα σε δύο επιλογές, επισημαίνοντας και τις συνέπειες. Για παράδειγμα, σε ένα παιδί προσχολικής ηλικίας που δεν θέλει να κοιμηθεί οι επιλογές είναι να κοιμηθεί και να παίξει με το αγαπημένο του παιχνίδι μετά ή να μην κοιμηθεί και να μην παίξει με το αγαπημένο του παιχνίδι. Δίνουμε στο παιδί να καταλάβει ξεκάθαρα ότι αυτές είναι οι δύο μοναδικές επιλογές που έχει και του αφήνουμε λίγο χρόνο να το σκεφτεί και να επιλέξει μόνο του.
Για παιδιά μέσης παιδικής ηλικίας και εφήβους οι επιλογές μπορεί να είναι περισσότερες και πιο σύνθετες ανάλογα με την ικανότητα διαχείρισης που έχει κάθε παιδί. Οι επιλογές που δίνουμε στο παιδί είναι σημαντικό να είναι σωστά επιλεγμένες πρώτα από τους ίδιους τους γονείς, έτσι ώστε όπου κι αν καταλήξει το παιδί να είναι κάτι που ο γονιός ξέρει ότι είναι ασφαλές και αποτελεσματικό για όλους.
Επίσης, στις περιπτώσεις που το παιδί αρνείται να επιλέξει από τις προσφερόμενες επιλογές, του δίνουμε λίγο περισσότερο χρόνο να επιλέξει το ίδιο αλλιώς αναφέρουμε ότι αν δεν επιλέξει, η επιλογή θα γίνει από τους γονείς. Επομένως, το παιδί για να έχει την ευκαιρία να νιώσει ότι έχει τον τελευταίο λόγο «αναγκάζεται» να επιλέξει παρά την αρχική του άρνηση.
Πολλές φορές τα παιδιά μπορεί να έχουν να προτείνουν εξίσου λογικές και ωφέλιμες επιλογές, για το λόγο αυτό δεν τα αποτρέπουμε να εκφράσουν και τη γνώμη τους, αλλά δίνουμε σημασία στο λόγο τους και αποφασίζουμε από κοινού με το παιδί εάν θα συμπεριληφθούν στη λίστα επιλογών. Επιπλέον, οι επιλογές που δίνουν οι γονείς χρειάζεται να είναι επιλογές που είναι έτοιμοι να τηρήσουν πρώτα οι ίδιοι. Για παράδειγμα, όταν ένα παιδί φωνάζει και κλαίει μέσα στο σούπερ μάρκετ επειδή θέλει όλα τα γλυκά, οι επιλογές που έχει είναι να ησυχάσει και να συνεχίσουν τα ψώνια αγοράζοντας ένα μόνο γλυκό ή να συνεχίσει να κλαίει και να φύγουν από το σούπερ μάρκετ χωρίς να αγοράσουν τίποτα. Σε αυτή τη δεύτερη περίπτωση ο γονιός χρειάζεται να είναι έτοιμος να φύγει από το χώρο του σούπερ μάρκετ εάν το επιλέξει το παιδί. Έτσι, γίνεται κατανοητό από το παιδί ότι οι επιλογές έχουν βαρύτητα και τηρούνται αυστηρά.
Τέλος, δίνουμε την ευκαιρία αξιολόγησης των επιλογών γιατί και οι γονείς μπορεί ορισμένες φορές να κάνουν λάθη. Μετά από κάθε εφαρμογή κάποιας επιλογής χρειάζεται να αξιολογήσουμε μαζί με το παιδί εάν βοήθησε ή όχι την κατάσταση και να εφαρμόσουμε από κοινού ενδεχόμενες αλλαγές.
Της Δέσποινας Χατζηγρηγοριάδου, Ψυχολόγου Α.Π.Θ, ειδίκευση στη Σχολική Ψυχολογία
Σύντομο Βιογραφικό Δέσποινας Χατζηγρηγοριάδου
Η Δέσποινα Χατζηγρηγοριάδου σπούδασε Ψυχολογία στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Απέκτησε κλινική εμπειρία στο Κέντρο Ψυχικής Υγείας Κατερίνης, συμπεριλαμβανομένου του Ιατροπαιδαγωγικού τμήματος και στο Ψυχιατρικό τμήμα του Γενικού Νοσοκομείου Κατερίνης (Κλινική Οξέων Ψυχιατρικών Περιστατικών του πρώην Ψυχιατρικού Νοσοκομείου Πέτρας Ολύμπου). Διετέλεσε εκπαιδεύτρια στο Δημόσιο ΙΕΚ Κατερίνης και στο Επιμορφωτικό πρόγραμμα «ΣΧΟΛΕΣ ΓΟΝΕΩΝ» του Ε.Π. «Εκπαίδευση και Διά Βίου Μάθηση». Παρείχε ψυχολογικές και συμβουλευτικές υπηρεσίες στο ιδιωτικό εκπαιδευτήριο ΠΛΑΤΩΝ και στο ΤΕΕ Ειδικής Αγωγής Κατερίνης. Είναι κάτοχος του προγράμματος μεταπτυχιακών σπουδών στη Σχολική Ψυχολογία του Ιταλικού Πανεπιστημίου TOR VERGATA.
