Αυτοεκτίμηση = εαυτός και εκτίμηση, ο βαθμός στον οποίο εκτιμούμε, σεβόμαστε και αποδεχόμαστε τον εαυτό μας
Η αυτοεκτίμηση περιλαμβάνει και την αυτοπεποίθηση, που είναι η πίστη στις δυνάμεις και στις ικανότητες μας, αλλά δεν περιορίζεται σε αυτήν, είναι πιο ευρεία έννοια και πιο καθοριστική για τη ψυχική μας ισορροπία και ευτυχία.
Η αυτοεκτίμηση μπορεί να είναι ψηλή ή χαμηλή.
• Ψηλή αυτοεκτίμηση = Αγάπη, σεβασμός, κατανόηση, φροντίδα και αποδοχή του εαυτού μας, γενικότερη ευχαρίστηση με αυτό που είμαστε, με τα θετικά και τα αρνητικά μας στοιχεία, η αίσθηση ότι αξίζουμε καλά πράγματα στη ζωή, ανεξάρτητα από αντικειμενικά προσόντα, γνώσεις και ικανότητες.
• Είναι η ψηλή αυτοεκτίμηση ναρκισσισμός;
Όχι! Ναρκισσισμός είναι η παθολογική αγάπη προς τον εαυτό, η οποία συνοδεύεται από εγωκεντρισμό και μια μη ρεαλιστική αυτοεικόνα, σύμφωνα με την οποία το ναρκισιστικό άτομο είναι τέλειο. Κατά βάθος κρύβεται χαμηλή αυτοεκτίμηση, συναισθηματική στέρηση και δυσκολία δημιουργίας συναισθηματικών δεσμών με τους άλλους.
• Πώς εκδηλώνεται η ψηλή αυτοεκτίμηση;
Με φροντίδα της σωματικής και ψυχικής μας υγείας (π.χ. υγιεινή διατροφή, άσκηση, επιδίωξη στόχων και ενδιαφερόντων), υγιείς σχέσεις, ψυχική ηρεμία.
• Χαμηλή αυτοεκτίμηση = Έλλειψη ικανοποιητικής αγάπης, σεβασμού και εκτίμησης προς τον εαυτό μας, συναισθήματα μειονεξίας και κατωτερότητας, γενικευμένο αίσθημα δυσαρέσκειας με τον εαυτό μας, η αίσθηση ότι δε δικαιούμαστε και δεν αξίζουμε πολλά στη ζωή και στις σχέσεις μας.
• Πώς εκδηλώνεται η χαμηλή αυτοεκτίμηση;
Με αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές όπως το κάπνισμα, κατάχρηση ουσιών, ανορεξία, επικίνδυνες για τη ζωή και την ασφάλεια συμπεριφορές, τελειομανία, άγχος, κατάθλιψη, φοβίες, παθητικότητα και αποδοχή περιφρόνησης, εκμετάλλευσης και κακομεταχείρισης (π.χ. ανοχή κοροϊδίας, βίας κλπ).
• Πότε δημιουργείται η αυτοεκτίμηση;
Όταν αρχίζει να δημιουργείται ο εαυτός, δηλαδή όταν το βρέφος αντιληφθεί ότι δεν είναι πια ένα με τη μητέρα αλλά ξεχωριστή οντότητα, αρχίζει να σχηματίζει και την αυτοεικόνα του. Χρονικά αυτό γίνεται περίπου στους 12-18 μήνες ζωής και συνεχίζει μέχρι το τέλος της εφηβείας.
Όσο πιο ψηλή αυτοεκτίμηση έχει ένα παιδί, τόσο πιο εύκολα γίνεται ένας έφηβος και στη συνέχεια ενήλικας με ψηλή αυτοεκτίμηση.
Η χαμηλή αυτοεκτίμηση διορθώνεται, αλλά όσο πιο νωρίς ξεκινήσουν και όσο πιο έντονα είναι τα προβλήματα της τόσο πιο δύσκολα γίνεται αυτό.
• Ποιοι παράγοντες καθορίζουν την ανάπτυξη της αυτοεκτίμησης;
– Η σχέση του παιδιού με τους πρωταρχικούς φροντιστές του: ο τρόπος φροντίδας και η ποιότητα της μεταξύ τους σχέσης
– Η ταύτιση του παιδιού με τους γονείς του
– Η σχέση κάθε γονέα με τον εαυτό του, με τον άλλο γονέα και άλλους ανθρώπους
– Η αξιολόγηση των σημαντικών άλλων για το άτομο μας (οικογένεια, δάσκαλοι, φίλοι)
– Οι συγκρίσεις που κάνουμε του εαυτού μας με τους άλλους
– Επηρεασμός από την κουλτούρα στην οποία ζούμε (π.χ. προσδοκίες)
– Βαθμός στον οποίο αποκτούμε συγκεκριμμένες ικανότητες (ανάπτυξη αυτοπεποίθησης)
– Σωματική υγεία και εμφάνιση
• Πώς δημιουργείται η ψηλή αυτοεκτίμηση;
Ο καθοριστικότερος παράγοντας στη δημιουργία της αυτοεκτίμησης είναι η προσωπικότητα και συμπεριφορά των γονέων προς το παιδί, αφού όπως είπαμε η ανάπτυξη της αυτοεκτίμησης αρχίζει από τη νηπιακή ηλικία. Όσο μεγαλώνει το παιδί, άλλα άτομα αρχίζουν να παίζουν σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη του παιδιού, όπως άλλοι συγγενείς, δάσκαλοι, συνομήλικοι, χωρίς όμως να υποκαθιστούν το βασικό ρόλο των γονέων, στους οποίους το παιδί και ο έφηβος εξακολουθούν να βασίζονται πρακτικά και συναισθηματικά. Όταν οι σημαντικοί άλλοι για το παιδί (συνήθως οι γονείς) το γνωρίζουν πραγματικά, το αποδέχονται όπως είναι – έστω και αν κάποια πράγματα δεν αρέσουν στους ίδιους – το κατανοούν, το στηρίζουν, του δείχνουν τρυφερότητα, υπομονή και το κάνουν να νιώθει προτεραιότητα γι’ αυτούς, το παιδί ή έφηβος σχηματίζει μια θετική εικόνα για τον εαυτό του.
Ο βαθμός στον οποίο οι γονείς σέβονται τα συναισθήματα, τις ανάγκες και την προσωπικότητα του παιδιού τους και πιστεύουν σ’ αυτό καθορίζει το βαθμό στον οποίο το ίδιο το παιδί θα αγαπά τον εαυτό του και θα πιστεύει στις ικανότητές του.
Για να γίνει αυτό, χρειάζεται συνήθως και ο γονιός να έχει ο ίδιος ψηλή αυτοεκτίμηση, καλές σχέσεις και στήριξη στο ρόλο του.
• Πώς προκαλείται η χαμηλή αυτοεκτίμηση;
Όταν οι γονείς για διάφορους λόγους, αδυνατούν να αντεπεξέλθουν ικανοποιητικά από άποψη αυτοεκτίμησης, στις ανάγκες των παιδιών τους. Τέτοιοι λόγοι είναι:
– Συχνές και / ή παρατεταμένες απουσίες από την οικογένεια για οποιονδήποτε λόγο (π.χ. ασθένεια, εργασία), κατά τις οποίες το παιδί νιώθει ότι δε μπορεί να στραφεί στο γονιό για στήριξη και καθοδήγηση και κάνει διάφορες υποθέσεις για την απουσία του
– Άγχος και ανασφάλεια των γονέων – για λόγους υγείας, οικονομικούς, σχέσεων ή άλλους – που μεταφέρονται μέσω παραδείγματος και ταύτισης στα παιδιά
– Χαμηλή αυτοεκτίμηση των γονέων: οι ίδιοι δυσκολεύονται να αποδεχθούν τον εαυτό τους και κατ’ επέκταση δυσκολεύονται συνήθως να το κάνουν και με τα παιδιά τους
– Υπερ-προστατευτικότητα: όταν τα παιδιά στερούνται ευκαιρίες να αναλάβουν ευθύνες, να πάρουν αποφάσεις και να χειριστούν δυσκολίες επειδή οι γονείς φοβούνται να τα αφήσουν να το πράξουν, αισθάνονται ανίκανα και ανάξια
– Επικριτικότητα: Όταν οι γονείς ασκούν κριτική στα παιδιά τους με αρνητικούς χαρακτηρισμούς, συγκρίσεις και άλλα που κάνουν με καλές προθέσεις, το παιδί εισπράττει άθελα τους το μήνυμα ότι δε γίνεται αποδεκτό και άρα δεν αξίζει
– Ασταθής και απρόβλεπτη συμπεριφορά, όπως στις περιπτώσεις όπου λόγω ιδιοσυγκρασίας, κούρασης, συζυγικών και άλλων προβλημάτων, ο γονιός κάποτε συμπεριφέρεται με τρυφερότητα, υπομονή και κατανόηση προς το παιδί, ενώ άλλοτε ξεσπά με θυμό και προσβολές
– Έντονη αυστηρότητα: Τα παιδιά χρειάζονται οριοθέτηση, η οποία σημαίνει πρακτικά τη διδασκαλία μέσω παραδείγματος συμπεριφορών που σέβονται τα όρια τα δικά μας και των άλλων. Η υπερβολική αυστηρότητα όμως, οι συχνές και αυστηρές τιμωρίες παράγουν παιδιά με θυμό, έντονο αίσθημα αδικίας, αλλά και προβλήματα αυτοαποδοχής.
– Υπερβολικές προσδοκίες, όπως στην περίπτωση που οι γονείς ευχαριστιούνται μόνο με αριστεία, αδυνατούν να αναγνωρίσουν οποιεσδήποτε δυσκολίες και περιορισμούς του παιδιού τους λόγω ηλικίας, ρυθμού ανάπτυξης, χαρακτήρα, προτιμήσεων
– Σωματική και σεξουαλική βία: Η βία ενός γονιού προς το παιδί του μπορεί να εξηγηθεί και να γίνει κατανοητή, αλλά ποτέ αποδεκτή. Επιφέρει σοβαρά τραύματα στον ψυχισμό του παιδιού και ένα από αυτά είναι η πρόκληση χαμηλής αυτοεκτίμησης
– Παραμέληση, σωματική ή ψυχολογική, για οποιονδήποτε λόγο, κάνει το παιδί να αισθάνεται περιττό, ενοχλητικό, ανάξιο να αγαπηθεί, όχι μόνο από τους γονείς του, αλλά και από οποιονδήποτε
Τα παιδιά με κάποια μορφή διαφορετικότητας, είτε αυτή αφορά στην εμφάνιση τους (χρώμα, ανάστημα, βάρος κλπ), σε αναπηρία (κώφωση, τύφλωση κλπ) ή σε κάποια ιδιαιτερότητα στη συμπεριφορά ή στη μάθηση (π.χ. ομοφυλοφιλία, αυτισμός , νοητική στέρηση, μαθησιακές δυσκολίες, χαρισματικά παιδιά) έχουν να αντιμετωπίσουν διάφορες πρακτικές, κοινωνικές και συναισθηματικές δυσκολίες και γίνονται συνήθως δυσκολότερα αποδεκτά από την οικογένεια και το σχολικό τους περιβάλλον. Γίνονται συχνότερα θύματα σχολικού εκφοβισμού, κάτι που αποτελεί έναν επιπλέον παράγοντα στην πρόκληση της χαμηλής αυτοεκτίμησης.
• Πώς επηρεάζεται η αυτοεκτίμηση από την εφηβεία;
Στην εφηβεία, όπως και στη νηπιακή ηλικία, το κύριο αναπτυξιακό ζήτημα είναι η αυτονομία, παράλληλα με την αναζήτηση της ταυτότητας. Ο έφηβος δεν είναι πια παιδί, αλλά ούτε και ενήλικας. Χρειάζεται να αντιδράσει, να αμφισβητήσει την τελειότητα που πίστευε ότι είχαν οι γονείς του όταν ήταν παιδί, αλλά και την παντοδυναμία του σχολείου και της κοινωνίας. Αυτό είναι φυσιολογικό και αναγκαίο και όσο πιο πολλή κατανόηση μπορούν να δείξουν οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί σε αυτή τη φάση (ενθυμούμενοι ίσως τη δική τους εφηβεία), χτίζοντας γέφυρες επικοινωνίας μαζί τους, τόσο καλύτερα θα αντιμετωπιστεί αυτή η περίοδος.
Ο έφηβος χρειάζεται να πάρει πρωτοβουλίες, ενώ αναπτύσσει πλέον σημαντικές σχέσεις και με άτομα εκτός οικογένειας. Οι φίλοι του και η συμπεριφορά τους απέναντι του είναι πλέον πολύ σημαντικές γι’ αυτό.
Το σώμα του αλλάζει, από παιδικό γίνεται αντρικό ή γυναικείο. Ο ρυθμός και τρόπος αλλαγής, αλλά και η στάση της οικογένειας και των φίλων προς τις αλλαγές αυτές, θα καθορίσουν και την εξέλιξη της αυτοεικόνας του ατόμου. Απότομες, καθυστερημένες ή ασυνήθιστες αλλαγές, συνοδευόμενες συχνά από πειράγματα, κάνουν πολλές φορές τον έφηβο να αισθανθεί ντροπή και υποτίμηση για το σώμα του, παράγοντα επικινδυνότητας για την ανάπτυξη χαμηλής αυτοεκτίμησης
• Πώς βοηθούμε τα έφηβα παιδιά μας να έχουν ψηλή αυτοεκτίμηση;
Όταν ο έφηβος νιώθει ότι η προσωπικότητα και οι απόψεις του γίνονται σεβαστές, ότι μπορεί να επηρεάσει τη συμπεριφορά των άλλων απέναντι του και γίνεται αρεστός και αποδεκτός από την οικογένεια και τους συνομηλίκους του με τα σωματικά και ψυχικά του χαρακτηριστικά, τότε ευκολότερα αποδέχεται και ο ίδιος τον εαυτό του και προσπαθεί να τον βελτιώσει.
Προσπαθούμε να κάνουμε πραγματικό διάλογο χωρίς νουθεσίες, αλλά πραγματική προσπάθεια να καταλάβουμε και να στηρίξουμε το παιδί μας, ενθαρρύνοντας το να καλλιεργεί τα ενδιαφέροντα και τις σχέσεις του, δείχνοντάς του ότι πιστεύουμε σε αυτό και εμπιστευόμαστε την κρίση του, αλλά ταυτόχρονα ότι είμαστε κοντά του να το ενημερώσουμε για πράγματα που ίσως δε γνωρίζει και να το στηρίξουμε όπως μπορούμε σε οποιεσδήποτε δυσκολίες αντιμετωπίσει.
• Πώς βοηθούμε τα παιδιά μας να ξεπεράσουν τη χαμηλή αυτοεκτίμηση;
Αν έχουμε κάνει άθελα μας ή και αναπόφευκτα λόγων συνθηκών ζωής κάποια από τα λάθη που αναφέρθηκαν παραπάνω, σε οποιοδήποτε στάδιο ανάπτυξης του παιδιού μας, η εφηβεία είναι η καλύτερη ευκαιρία για επανόρθωση. Το ζήτημα της αυτοεκτίμησης βρίσκεται στην προτεραιότητα του εφήβου, ο οποίος κάνει σχεδόν τα πάντα για να την πετύχει.
Προσπαθούμε – μόνοι μας ή με τη βοήθεια ειδικού – να προσφέρουμε πραγματική αποδοχή, κατανόηση, ενθάρρυνση και στήριξη στο παιδί μας, μαθαίνουμε να επικοινωνούμε καλύτερα μαζί του, να το ακούμε και να ανταποκρινόμαστε όσο το δυνατό καλύτερα στις ανάγκες και στα συναισθήματα του. Έτσι, το βοηθούμε να αναπτύξει την αυτοεκτίμηση του και να γίνει σταδιακά ένας ισορροπημένος, ψυχικά υγιής και ώριμος ενήλικας.
Παράλληλα, αν η επικοινωνία έχει χαθεί και δυσκολευόμαστε να βοηθήσουμε μόνοι μας το παιδί μας, μπορούμε να το πάρουμε σε συμβουλευτικό ψυχολόγο και / ή ψυχοθεραπευτή, που να ειδικεύεται σε θέματα αυτοεκτίμησης, για να το βοηθήσει μέσω συμβουλευτικής και ψυχοθεραπείας να ανακαλύψει και να αγαπήσει τον εαυτό του και τη ζωή του.
Λουΐζα Θεοφάνους, Συμβουλευτική Ψυχολόγος
