Τα περισσότερα, αν όχι όλα τα παιδιά λένε ψέματα – ιστορίες για τους εαυτούς τους που τις παρουσιάζουν ως πραγματικές. Πολύ συχνά οι γονείς στεναχωριούνται, θυμώνουν και πάνω απ’ όλα ανησυχούν για αυτή τη συνήθη πρακτική των παιδιών.
Στη συνέχεια θα αναφερθούμε σε κάποιες συμβουλές για την αξιοποίηση τους και κάποιες ενδείξεις που ίσως χρειάζεται να μας ανησυχήσουν.
Αναπτυξιακό ορόσημο
Είναι σημαντικό να διαχωρίσουμε κατά πόσο το παιδί αντιλαμβάνεται ότι λέει μια φανταστική ιστορία, ένα ψέμα, μια παραποιημένη εκδοχή αυτού που συνέβη. Αναπτυξιακά τα παιδιά καταφέρνουν να διαχωρίσουν τη φαντασία από την πραγματικότητα από την ηλικία των 3-4 περίπου. Εκεί, αρχίζουν να κατανοούν την έννοια της προσποίησης.
Ο αναπτυξιακός ψυχολόγος Kang Lee θεωρεί το ψέμα ως ένα σημαντικό αναπτυξιακό ορόσημο. Με έμφαση δηλώνει πως η ικανότητα για ψέματα είναι εξίσου σημαντική με το περπάτημα. Η ικανότητα ενός παιδιού να λέει ψέματα δείχνει την κατάκτηση της διάκρισης φαντασίας και πραγματικότητας.
Επίσης, δείχνει και την ανάπτυξη των κοινωνικών δεξιοτήτων του παιδιού. Αρχίζει να αναπτύσσεται ο κοινωνικός εαυτός. Ενδιαφέρεται πως το βλέπουν οι άλλοι άνθρωποι και τι σκέφτονται για αυτό. Δείχνει, τέλος, την ανάπτυξη δεξιοτήτων επίλυσης προβλήματος. Για να αποφύγει ένα παιδί παραδείγματος χάριν το μάλωμα για μια σκανταλιά, σκαρφίζεται μια φανταστική ιστορία, πως μπήκε μια γάτα στο δωμάτιο και έριξε αυτή το βάζο.
Τα ψέματα ως ιστορίες
Μιλάμε για ιστορίες, λοιπόν, και όχι για ψέματα, μιας και συνήθως ο σκοπός των παιδιών είναι να δηλώσουν κάτι για τον εαυτό τους. Οι ιστορίες που λέμε οι άνθρωποι πάντα δηλώνουν κάτι για το ποιοι είμαστε, πως νιώθουμε, τι θέλουμε. Έτσι και τα παιδιά χρησιμοποιούν τις ιστορίες τους. Και το πιο σημαντικό είναι να αναρωτηθούμε τι μας λένε για τον εαυτό τους μέσα από αυτές.
Τα παιδιά μπορεί μέσα από τις ιστορίες τους να εκφράζουν επιθυμίες και ανάγκες τους, τις οποίες για κάποιους λόγους δυσκολεύονται να εκφράσουν ρητά. Για παράδειγμα, ένα αγόρι που είχε ανάγκη για περισσότερη φροντίδα έλεγε πολύ συχνά πως χτυπούσε στο σχολείο και πόσο το φρόντιζαν οι γύρω του.
Συχνά επίσης τα παιδιά μεγαλοποιούν γεγονότα. Αυτό, πολλές φορές συμβαίνει για να προβάλλουν τον εαυτό τους και να πάρουν από τους άλλους αποδοχή και θαυμασμό. Άλλες φορές μπορεί να εκφράζεται κάποιος φόβος ή να γίνεται μια προσπάθεια για επεξεργασία και διαχείριση κάποιου φόβου.
Για παράδειγμα ένα παιδί που λέει στη δασκάλα ότι περιμένει κάθε μέρα ώρες μέχρι να το πάρουν οι γονείς του από το σχολείο, ενώ αυτό δεν έχει συμβεί, ίσως εκφράζει το φόβο του μήπως αυτό γίνει κάποια στιγμή. Επίσης, συχνά τα παιδιά έχουν ερωτήματα που περιμένουν να τους απαντηθούν.
Μια φανταστική ιστορία μπορεί λοιπόν να είναι η αφορμή να πάρουν κάποιες απαντήσεις αναλόγως με τις αντιδράσεις των γύρω τους. Άλλες φορές μπορεί να θέλουν να μας προκαλέσουν. Τα παιδιά κάνουν πολλές δοκιμές στις σχέσεις τους γύρω από τα όρια και τον έλεγχο. Ένα παιδί λοιπόν μπορεί να θέλει να ελέγξει τι του επιτρέπει το περιβάλλον του και να φτάνει στο σημείο να λέει τόσο φανερά ψέματα για να κατανοήσει τα όρια του περιβάλλοντός του.
Υπάρχει άλλος λόγος για να πει ένα παιδί ψέμματα;
Άλλος λόγος για τον οποίο ένα παιδί μπορεί να πει κάποιο ψέμα, είναι όταν δεν μπορεί να πει την αλήθεια. Όταν δηλαδή φοβάται ή δεν του επιτρέπεται να πει την αλήθεια. Ένα τέτοιο ψέμα δεν είναι πια μια δικιά του ιστορία για να δηλώσει κάτι, αλλά μια τεχνική επιβίωσης. Ένα παιδί μπορεί να φοβάται να πει την αλήθεια γιατί δεν αντέχει την κριτική, τις φωνές, τις τιμωρίες ή φοβάται τη γνώμη που θα έχουν οι άλλοι για το ίδιο.
Επίσης, ένα παιδί μπορεί να έχει πάρει ρητές ή άρρητες εντολές να κρύβει πράγματα. Για παράδειγμα, ένα παιδί που έχει αναλάβει έναν προστατευτικό ρόλο απέναντι στη μητέρα του μπορεί να μην της μεταφέρει τα στενάχωρα νέα του, αντίθετα να της λέει κάτι χαρούμενο, που όμως δεν έχει συμβεί. Επίσης, ένα παιδί που έχει αναλάβει προστατευτικό ρόλο απέναντι στον αδελφό του μπορεί να πει ψέματα στους γονείς για χάρη του αδερφού του.
Ακούστε τα ψέματα με την ίδια προσοχή που ακούτε και τις αλήθειες
Αν ακούσετε το μήνυμα του παιδιού μέσα από την ιστορία του, τότε θα είναι πιο εύκολο να ξέρετε τι να κάνετε. Είναι σημαντικό μη βάλετε την ταμπέλα του «ψεύτη» στο παιδί. Μπορεί να χρειάζεται από τα παιδιά να ακούσουν ότι καταλαβαίνεται πως λένε μια φανταστική ιστορία, αλλά χωρίς να νιώσουν επίκριση. Επίσης, είναι βοηθητικό να κάνετε μια ανοιχτή συζήτηση προβάλλοντας περισσότερο το ενδιαφέρον σας για το μήνυμα της ιστορίας, παρά την αγωνία σας. Επιπλέον, είναι σημαντικό να συζητήσετε για εναλλακτικούς τρόπους έκφρασης των μηνυμάτων που εκφράζουν μέσα από τις ιστορίες αυτές.
Πότε ανησυχούμε;
Αν παρατηρήσουμε πως ένα παιδί δεν έχει κατακτήσει τη διάκριση μεταξύ φαντασίας και πραγματικότητας με βάση την αναπτυξιακή του ηλικία, καλό είναι να συμβουλευτούμε κάποιον ειδικό. Είναι σημαντικό να αναρωτηθούμε:
1.αν ένα παιδί νιώθει ασφάλεια να μοιραστεί την αλήθεια και
2. τι μπορούμε να κάνουμε εμείς ώστε να νιώσει μεγαλύτερη ασφάλεια.
Σημαντικό ρόλο έχει η συχνότητα με την οποία ένα παιδί χρησιμοποιεί τις ιστορίες του.
Επίσης, είναι σημαντικό να κρίνουμε τη σοβαρότητα και τις επιπτώσεις μιας τέτοιας ιστορίας. Η συχνότητα και η σοβαρότητα των ιστοριών έχουν να κάνουν με την επιτακτικότατα και την ένταση της ανάγκης που θέλουν να εκφράσουν. Τέλος, αν βλέπουμε κάποιο από αυτά τα χαρακτηριστικά (ασφάλεια, συχνότητα, σοβαρότητα) να είναι έντονο, τότε καλύτερα να συμβουλευτούμε κάποιον ειδικό.
ΧΑΡΙΤΑΚΗ ΘΕΟΔΩΡΑ
ΨΥΧΟΛΟΓΟΣ-ΕΙΔ.ΣΥΣΤΗΜΙΚΗ ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΥΤΡΙΑ
