Σε εποχές ζόφου και βαρβαρότητας κάποιες φωτιστικές αναλαμπές σκόρπιζαν γενναιόδωρα ελπίδα, πνευματική ανάταση, επιστημονική άνθηση, ψυχική ευφορία.
Σε εποχές ζόφου και βαρβαρότητας κάποιες φωτιστικές αναλαμπές σκόρπιζαν γενναιόδωρα ελπίδα, πνευματική ανάταση, επιστημονική άνθηση, ψυχική ευφορία. Υπήρξαν βιβλία με διαφωτιστικό χαρακτήρα που η άνοιξη της απελευθέρωσης από την τουρκική σκλαβιά – εκεί στις αρχές του 19ου αιώνα – δεν τα έφερε στο προσκήνιο της ιστορίας, στα θρανία της παιδείας και της μόρφωσης.
Οι ξένοι κουβάλησαν τα δικά τους εκπαιδευτικά σχήματα, οι Έλληνες συγκρούσθηκαν για τη γλώσσα για δεκαετίες, για αιώνες και παραμέλησαν τους βασικούς σκοπούς και τις ουσιαστικές επιδιώξεις της εκπαίδευσης του λαού που έβγαινε από τα σκοτάδια, του έθνους που επιχειρούσε να αυτοπροσδιοριστεί. Έμεινε απέξω η ουσία και το περιεχόμενο της παιδείας. Αντιπαραθέσεις πολύχρονες εξοστράκισαν το ρεύμα της Aναγέννησης. Αντί να τιμήσουν και να τιμηθούν από τα σχολεία εκείνα τα βιβλία που – γραμμένα στο πνεύμα της ανατέλλουσας πνευματικής Εσπερίας – θα διαμόρφωναν τη νέα εποχή και όχι τη στείρα προγονοπληξία και τη στοχαστική αποστέρηση, επελέγησαν άλλα κατώτερα. Ήταν βιβλία σηματωροί, που σε πυκνά σκοτάδια κράτησαν το φως της Αναγέννησης και αντί να γίνουν φάροι στο ξέφωτο της ελευθερίας, παραμελήθηκαν ως μη υπάρχοντα.
Ήταν βιβλία που ξεπηδούσαν από απομακρυσμένα γεωγραφικά σημεία, βιβλία τυπωμένα στη διασπορά στη Σμύρνη, στο Ιάσιο, στην Τεργέστη, στη Βιέννη. Το ελληνικό στοιχείο πανταχού αναδύεται με την καρδιά και τη σκέψη στο ελλαδικό τοπίο, κοιτώντας συνέχεια τον πόνο της πατρίδας, την αναγέννηση του λαού, τη συγκρότηση του έθνους. Τα βιβλία εξέφραζαν αυτό τον πόθο της ψυχής, την κατάκτηση της πνευματικής ελευθερίας μέσα από τη μορφωτική αναγέννηση, μέσα από τον εκπαιδευτικό διαφωτισμό. Είναι βιβλία που ανασαίνουν στους παλμούς της λογοτεχνίας και της φιλοσοφίας, που «αναλαμβάνουν» το βαρύ έργο της πρώτης επιστημονικής εγγραμματοσύνης των σύγχρονων Ελλήνων και φιλοδοξούν να φέρουν τη χώρα στην ανάπτυξη και στην πρόοδο· βιβλία γραμμένα με παιδαγωγικό ύφος και με άρτιο τεχνικό επίπεδο.
Το βιβλίο του αγωνιστή και εμπνευστή της ελευθερίας Ρήγα Βελεστινλή του Θετταλού, «Φυσικής απάνθισμα» δια τους «αγχίνους και φιλομαθείς Έλληνας εν Βιέννη, ούτινος αναλώμασιν εξεδόθη προς ωφέλειαν των ομογενών» (1790) είναι στην κορυφή αυτού του γαλαξία των βιβλίων. Ο Ρήγας δεν μπορεί να αντέξει τη σκλαβιά, δεν μπορεί να βλέπει τους Έλληνες υπό τον ζυγόν, ζητά από όλους όσους μπορούν να βοηθήσουν το «πεπτωκός ελληνικόν γένος», λυπείται «βλέποντας τους δυστυχείς απογόνους των ευκλεεστάτων Αριστοτέλους και Πλάτωνος» και πασχίζει «απανθίζωντας από τε της Γερμανικής και Γαλλικής γλώσσης τα ουσιωδέστερα της Φυσικής Ιστορίας, τα οποία δια να γένουν πλέον εύληπτα, συνέχονται κατ’ ερωταπόκρισιν διδασκάλου και μαθητού, έως εις ένα μέρος».
Ο κατάλογος είναι μακρύς. Ας δούμε μερικά:
- «Γεωμετρίας Ευκλείδου στοιχεία», εκτεθέντα παρά Βενιαμίν Λέσβιου, εν Βιέννη της Αούστριας (1820),
- «Στοιχειώδους Εγκυκλοπαιδείας» των Παιδικών μαθημάτων υπό Γ. Γενναδίου και Γ. Λασάνη, εν Μόσκβα, (1820),
- «Θεωρία της Γεωγραφίας» συντεθείσα υπό Ιωσήπου του Μοισιόδακος, εν τη Ουιέννη της Αουσρίας, (1781),
- «Μερική διάγνωσις εκ των παλαιών φιλοσόφων εκ της φύσεως», του Δαμασκηνού του αρχιερέως, Ενέτησιν (αχπβ΄),
- «Σύνοψις Φυσικής», υπό Κ. Κούμα, Εν Βιέννη της Αυστρίας (1812).
Κι όμως, δεν είναι βιβλία που αφορούν το παρελθόν και μάλιστα το σκοτεινό παρελθόν μας που τα περιφρόνησε. Έχει περισσή αξία να διαβαστούν τέτοια βιβλία και όχι μόνο από τους σχετικούς ερευνητές. Το διάβασμά τους ασκεί μια παράξενη γοητεία και αυτό δεν είναι τυχαίο, αφού μας προσφέρει σημαντικά σημεία της πνευματικής, ιστορικής διαδρομής του λαού μας. Υπάρχει και ένα άλλο σημαντικό στοιχείο. Η Επανάσταση του 1821 πριν πάρει την μορφή της ένοπλης εξέγερσης και του γενικού ξεσηκωμού είχε επωαστεί στην ψυχή και στο πνεύμα των Ελλήνων και κυρίως στη φωτεινή σκέψη μερικών πρωτοπόρων που ξύπνησαν και συνέγειραν συνειδήσεις ελευθερίας και ανεξαρτησίας! Και τα βιβλία αυτά και τα Γράμματα γενικότερα ήταν καταλύτες για τους φωτεινούς ορίζοντες που ανοίγονταν στη σκλαβωμένη Ελλάδα.
Νίκος Τσούλιας
alfavita.gr
