Η φιλία είναι ιδιαίτερα σημαντική για την ανθρώπινη ύπαρξη, καθώς μας προσφέρει πολλά και χρήσιμα εφόδια και μας βοηθά στην προσπάθειά μας να έχουμε μια ζωή πιο ποιοτική, πιο απολαυστική.
Ο άνθρωπος από τη φύση του είναι ένα κοινωνικό ον. Από νηπιακής ηλικίας γίνεται αντικείμενο αλληλεπιδράσεων με το περιβάλλον του και τα πρόσωπα που εντάσσονται σ’ αυτό και αναπτύσσει διάφορες σχέσεις, περιλαμβανομένης της φιλίας.
Ειδικά για τα παιδιά, η φιλία αποτελεί ένα πολύ σημαντικό “κομμάτι” της ζωής τους, αφού πρόκειται για μια συναισθηματική σχέση που δημιουργείται και αναπτύσσεται από πολύ νωρίς, με τη δική τους θέληση και με επιλογή των προσώπων προς τα οποία κατευθύνεται. Είναι ακόμη μια ζωτική πηγή εμπειριών από την οποία τροφοδοτείται η ανάπτυξή τους.
Η παιδική φιλία προσφέρει στα παιδιά ένα ευχάριστο και ασφαλές περιβάλλον πέραν των ορίων της οικογένειας, αλλά και τη δυνατότητα να εξερευνήσουν τις επιδράσεις και τα αποτελέσματα των συμπεριφορών τους στον εαυτό τους, στους φίλους τους και στο περιβάλλον τους.
Οι δεσμοί ανάμεσα στα παιδιά αρχίζουν να αναπτύσσονται από πολύ νωρίς με διαφορετικές όμως μορφές συναρτώμενες με την ηλικία τους, γιατί οι ικανότητες ανάπτυξης φιλικών σχέσεων ποικίλουν από ηλικία σε ηλικία. Για παράδειγμα, μια φιλική σχέση μπορεί να έχει μικρή διάρκεια στην αρχή, σε κάθε όμως περίπτωση είναι ιδιαίτερα σημαντική για τα παιδιά.
Η φιλία και η σχέση των παιδιών με τους συνομήλικούς τους και γενικότερα η κοινωνική ζωή τους αποτελεί ένα θέμα που απασχολεί τόσο τους ειδικούς όσο και τους ίδιους τους γονείς. Όλοι αναγνωρίζουν ότι τα παιδιά έχουν ανάγκη τη φιλία και ένα ελάχιστο επίπεδο αποδοχής από την ομάδα, για να πετύχουν μια υγιή συναισθηματικά ανάπτυξη.
Συνακόλουθα, θα ήταν πολύ χρήσιμο να δούμε πότε και πώς τα παιδιά δημιουργούν φιλίες. Στη συνέχεια θα δούμε το ρόλο της οικογένειας στο κτίσιμο μιας φιλικής σχέσης.
Βρεφική ηλικία
Από τον πρώτο χρόνο της ζωής τους τα βρέφη δέχονται αλληλεπιδράσεις κυρίως με ενήλικες του περιβάλλοντός τους, όπως γονείς, παππούς και γιαγιά, αλλά και με τα μεγαλύτερα αδέρφια.
Οι αλληλεπιδράσεις με συνομήλικα παιδάκια σ’ αυτή την ηλικία είναι ελάχιστες. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι τα βρέφη χρειάζονται ακόμη να γνωρίσουν τον κόσμο από μόνα τους ή μαζί με ένα ενήλικα.
Στην ηλικία αυτή τα βρέφη αντιδρούν περισσότερο στο περιβάλλον του παιχνιδιού παρά με τα πρόσωπα και τα αντικείμενα που εμπλέκονται σ’ αυτό. Χαίρονται με την παρουσία άλλων παιδιών, αλλά συνεχίζουν να ενδιαφέρονται περισσότερο για την ικανοποίηση των δικών τους αναγκών.
Είναι όμως σημαντικό να αναφέρουμε ότι μακροχρόνιες έρευνες που έγιναν κατά τις δεκαετίες του ’80 και του ’90 έδειξαν ότι η φιλία μπορεί να εμφανιστεί κατά τη διάρκεια του πρώτου έτους ζωής και να έχει κάποια διάρκεια.
Βέβαια, η εμφάνιση μιας φιλίας μεταξύ βρεφών μπορεί να παρατηρηθεί μόνο κάτω από κάποιες προϋποθέσεις, όπως οι ακόλουθες:
- Η τακτική συναναστροφή τους με μια ομάδα παιδιών, μέσα από την οποία έχουν την ευκαιρία να επιλέξουν φίλους.
- Η δεξιότητα της μετακίνησης, το “μπουσούλιμα” ή “αρκούδιμα”.
- Η φάση ανάπτυξης που βρίσκεται το παιδί. Κάθε παιδί φτάνει στο σημείο που είναι έτοιμο να αναπτύξει φιλικές σχέσεις με πολύ διαφορετικό ρυθμό από κάποιο άλλο. Αυτό που πρέπει πάντα να έχουμε κατά νου, είναι ότι το κάθε παιδί έχει το δικό του ρυθμό ανάπτυξης.
Προσχολική ηλικία
Σ’ αυτή την ηλικία παρατηρείται αυξημένη κοινωνική δραστηριότητα στη ζωή των παιδιών. Παρατηρούνται επίσης τα ακόλουθα:
- Εναλλαγές στο παιχνίδι του παιδιού.
- Στιγμές συνεργατικού, αλλά και μοναχικού παιχνιδιού.
- Στιγμές κατά τις οποίες ένα παιδί απλά παρακολουθεί το παιχνίδι των άλλων παιδιών.
- Περιπτώσεις κατά τις οποίες ένα παιδί παίρνει το παιχνίδι άλλου παιδιού, αλλά δυσκολεύεται να δώσει το δικό του.
Ως γνωστό, από το 2ο έτος της ηλικίας τους τα παιδιά αρχίζουν να κινούνται από μόνα τους, να είναι περισσότερο ανεξάρτητα και να επικοινωνούν με το λόγο. Αρχίζουν παράλληλα να δείχνουν κάποιο ενδιαφέρον για τα άλλα παιδιά. Παρατηρείται δε μια μεγαλύτερη κοινωνική δραστηριότητα στις ομάδες των παιδιών αυτής της ηλικίας.
Παρατηρούμε παράλληλα περιπτώσεις κατά τις οποίες παιδιά αυτής της ηλικίας, και μάλιστα πολύ συχνά, προτιμούν να παίζουν μόνα τους, έστω και αν βρίσκονται σε χώρο με άλλα παιδιά. Παράλληλα, είναι δυνατό να παρακολουθήσουμε «μάχες» για την κατάκτηση του προσωπικού χώρου ή ακόμα ανταγωνισμό για την αγάπη της δασκάλας ή για την κατάκτηση της πρώτης θέσης.
Οι σχέσεις που δημιουργούνται σ’ αυτή τη φάση είναι μικρής διάρκειας. Συνήθως, περιγράφονται ως σχέσεις αλληλεπίδρασης παρά φιλικές. Εκείνο που λείπει είναι η ικανότητα να μοιραστούν αυτές τις σχέσεις, στοιχείο που αποτελεί βασική προϋπόθεση για τη δημιουργία φιλικών σχέσεων. Όπως αναφέρθηκε προηγούμενα, το κάθε παιδί ακολουθεί το δικό του ρυθμό ανάπτυξης. Ένα παιδί μπορεί να διαθέτει τις κατάλληλες κοινωνικές δεξιότητες και να επιδεικνύει ενδιαφέρον για αμοιβαίο παιχνίδι, ενώ ένα άλλο παιδί της ίδιας ηλικίας παραμένει βυθισμένο στην προσπάθειά του να ανακαλύψει τον κόσμο των αντικειμένων.
Επίσης, σ’ αυτή τη φάση τα παιδιά παρουσιάζουν συνήθως ένα άγχος αποχωρισμού, το οποίο συνήθως ξεπερνιέται πολύ σύντομα. Υπάρχουν βέβαια και περιπτώσεις παιδιών που πιθανόν να χρειάζονται περισσότερη βοήθεια σε ό,τι αφορά τη διαχείριση του αποχωρισμού, όπως ενθάρρυνση, υπομονή και σταθερότητα από τους ενήλικες φροντιστές.
Από το 4ο έτος της ηλικίας του το παιχνίδι αρχίζει να γίνεται συντροφικό και το παιδί αρχίζει να μοιράζεται τα πράγματά του με άλλα παιδιά. Το παιδί θεωρεί κάθε συμπαίκτη του ως φίλο. Παράλληλα, παρατηρούνται έντονες διαφωνίες και αναμετρήσεις δυνάμεων μεταξύ των παιδιών. Είναι χρήσιμο να γνωρίζουμε ότι οι φιλίες που δημιουργούνται σ’ αυτή την ηλικία είναι συνήθως σύντομες, ασταθείς και προσωρινές. Το παιδί αλλάζει φίλους πολύ γρήγορα και χωρίς ιδιαίτερη δυσκολία.
Είναι επίσης χρήσιμο να γνωρίζουμε ότι η σύντομη διάρκεια μιας σχέσης μεταξύ δύο παιδιών καθόλου δε μειώνει τη σημαντικότητα και την ένταση της σχέσης αυτής.
Σχολική ηλικία
Μεγαλώνοντας το παιδί αρχίζει να ενδιαφέρεται όλο και περισσότερο για τους συνομήλικούς του και οι φιλικές του σχέσεις γίνονται πιο συγκεκριμένες και είναι μεγαλύτερης διάρκειας.
Στην ηλικία αυτή αρχίζει να αποκτά σημασία η έννοια του “κολλητού” ή της “κολλητής”. Το μοίρασμα αρχίζει να επεκτείνεται, πέρα από τα αντικείμενα, στις σκέψεις και στα συναισθήματα. Αρχίζει να μετρά το πώς νιώθει ο φίλος ή η φίλη. Συνακόλουθα, αρχίζει να επηρεάζεται η συμπεριφορά του με υποχωρήσεις και συμβιβασμούς.
Τα περισσότερα παιδιά στην ηλικία μεταξύ 6 και 8 ετών παραβλέπουν τις διαφορές φύλου στα παιχνίδια τους. Στα 8 χρόνια περίπου όμως οι επαφές τους με άτομα του αντίθετου φύλου μειώνονται. Μέχρι την ηλικία των 11 ή 12 ετών, ο διαχωρισμός των φύλων στο ομαδικό παιχνίδι κορυφώνεται.
Διάφορες μελέτες σε παιδιά αυτής της ηλικίας κατέδειξαν, μεταξύ άλλων, τα ακόλουθα:
- Ο τόπος διαμονής αποτελεί βασικό στοιχείο ή ακόμη κριτήριο για την επιλογή φίλου ή φίλης.
- Τα παιδιά είναι πιο πιθανό να δημιουργήσουν φιλικές σχέσεις με άλλα παιδιά που κατοικούν στην ίδια περιοχή, παρά με άλλα που ζουν σε πιο μακρινή απόσταση.
- Τους δίνεται πολύ συχνά η ευκαιρία να έρθουν σε επαφή και να αλληλεπιδρούν μεταξύ τους.
- Τα παιδιά επιλέγουν συνήθως φίλους που έχουν την ίδια με αυτά κοινωνική θέση, είναι της ίδιας ηλικίας και είναι μαζί στην ίδια τάξη.
- Επιλέγουν ως φίλους άτομα με όμοια ατομικά χαρακτηριστικά (ηλικία, βάρος, ύψος κ.ά.), με κοινά ενδιαφέροντα και αξίες και παρόμοια προσωπικότητα.
Όσο το παιδί μεγαλώνει και τα ενδιαφέροντά του εξειδικεύονται τόσο οι φιλίες που επιλέγει γίνονται πιο σταθερές στη ζωή του.
Πρέπει όμως να σημειώσουμε παράλληλα ότι, καθώς τα παιδιά αναπτύσσονται, οι μορφές της φιλίας και οι συναφείς συμπεριφορές διαφοροποιούνται. Και τούτο γιατί σ’ αυτή την ηλικία τα ενδιαφέροντα των παιδιών αλλάζουν εύκολα και ίσως οι φίλοι που είχαν προηγούμενα επιλέξει να μην μπορούν πλέον να ικανοποιήσουν τις νέες τους ανάγκες.
Εφηβεία
Η φιλία στη φάση της εφηβείας αποκτά ιδιαίτερη σημασία. Οι σχέσεις του έφηβου με την οικογένειά του αλλάζουν και οι φίλοι διαδραματίζουν πλέον ένα πρωτεύοντα ρόλο στη διαμόρφωση της ταυτότητάς του, στην κοινωνική και στη συναισθηματική του ανάπτυξη. Μέσα από τις φιλικές του σχέσεις ο έφηβος θα μπορέσει να αναγνωρίσει τα συναισθήματά του και να κτίσει την προσωπικότητά του.
Κατά κανόνα οι έφηβοι τρέφουν έντονα συναισθήματα για τους φίλους τους, με τους οποίους προτιμούν να περνούν περισσότερο χρόνο. Μοιράζονται μαζί τους προσωπικές και οικογενειακές δυσκολίες, χαρές και λύπες. Οι μεταξύ τους συναντήσεις και συζητήσεις καλύπτονται συνήθως από μια μυστικότητα και μια απομόνωση, στοιχεία που έχουν να κάνουν με την ασφάλεια που επιζητούν, προκειμένου να κάνουν τις προσωπικές τους αποκαλύψεις.
Τα κριτήρια στη βάση των οποίων αναπτύσσεται μια φιλική σχέση μεταξύ εφήβων είναι η κατανόηση, η εμπιστοσύνη, οι παρόμοιες αντιλήψεις, η ανάγκη υποστήριξης, η σταθερότητα και η αποδοχή.
Ως γονείς διαπιστώνουμε ότι κάποιες φιλικές σχέσεις απογοητεύουν και πληγώνουν τους έφηβους της οικογένειάς μας, πλην όμως αυτό δεν πρέπει να μας φοβίζει. Το κτίσιμο και η απώλεια μιας σχέσης αποτελούν μαθήματα ζωής. Ο έφηβος διδάσκεται έμπρακτα ότι οι σχέσεις στη ζωή μας, από τη μια δεν έχουν πάντοτε την επιθυμητή έκβαση, ενώ, από την άλλη, απαιτείται σημαντική προσπάθεια και κόπος, για να κρατήσουμε μια σχέση.
Επίσης, πολλοί γονείς ανησυχούν για τους φίλους των παιδιών τους. Η φοβία αυτή σε ορισμένες περιπτώσεις συναρτάται με τη διαπίστωση ότι τα παιδιά σ’ αυτή την ηλικία νιώθουν ότι οι φίλοι τους είναι πιο σημαντικοί από τους γονείς και ότι η γνώμη των φίλων μετρά πολύ περισσότερο από τη δική τους. Συνακόλουθα, φοβούνται ότι τα παιδιά μπορεί να “παρασυρθούν” σε συμπεριφορές επικίνδυνες, αν όχι καταστροφικές.
Οδηγός για γονείς
- Μεγάλη σημασία έχει η ποιότητα των φίλων των παιδιών μας.
- Αναγνωρίζουμε καταρχάς την ανάγκη των εφήβων να έχουν φίλους, να ανήκουν σε παρέα.
- Στεκόμαστε δίπλα τους και πορευόμαστε μαζί τους. Δεχόμαστε τους φίλους τους με τη διαφορετικότητά τους.
- Τους καλούμε στο σπίτι μας, τους γνωρίζουμε, κουβεντιάζουμε μαζί τους. Αποφεύγουμε να τους κρίνουμε και πολύ περισσότερο να τους κακολογήσουμε.
