Τα παιδιά κάνουν καθημερινά τόσα καινούρια πράγματα και αρκετές φορές μας αφήνουν άφωνους με τα κατορθώματά τους! Τότε μας πλυμμυρίζει αυτόματα ένα συναίσθημα χαράς και χωρίς να το πολυσκεφτούμε, το εκφράζουμε μέσω της επιβράβευσης και του επαίνου. Το ερώτημα όμως είναι, πώς επηρεάζονται τα παιδιά από τον έπαινο και σε τι βαθμό;
Ίσως σκέφτεστε ότι είναι υπερβολικό να θεωρούμε πως ο έπαινος μπορεί να έχει και αρνητικό αντίκτυπο, μιας και η πρόθεση με την οποία δίνεται είναι να παρακινήσει και να επιβραβεύσει. Έρευνες δείχνουν πως ο τρόπος που επαινούμε τα παιδιά μπορεί να επηρεάσει τις πεποιθήσεις τους, τη στάση τους απέναντι σε νέες προκλήσεις, την επιμονή τους και κατ’ επέκταση τη σχολική επιτυχία.
Τα είδη του επαίνου…
Ο έπαινος που επικεντρώνεται στην προσπάθεια και στη διαδικασία στέλνει το μήνυμα στα παιδιά ότι η προσπάθεια και η συμπεριφορά μας είναι η πηγή της επιτυχίας. Αυτό με τη σειρά του οδηγεί τα παιδιά να πιστεύουν ότι μπορούν να βελτιώσουν την απόδοσή τους με σκληρή δουλειά. Επαινώντας τα με αυτόν τον τρόπο, τα βοηθάμε να δουν τον εγκέφαλο σαν έναν μυ που μπορεί να αναπτυχθεί και τις ικανότητες τους σαν εργαλεία που μπορούν να καλλιεργηθούν μέσω επιμονής και προσπάθειας.
Υπάρχει όμως ένας ακόμα έπαινος. Ο έπαινος που επικεντρώνεται στο άτομο και στα χαρακτηριστικά γνωρίσματα (πχ. είσαι έξυπνος, μεγάλος, καλός κλπ.). Παρ’ όλες τις καλές προθέσεις μας, αυτός δεν δημιουργεί τις ίδιες θετικές πεποιθήσεις. Για παράδειγμα, ένα παιδί που επαινείται για τα θετικά του χαρακτηριστικά μπορεί να σκεφτεί “Αν η επιτυχία με κάνει έξυπνο, η αποτυχία θα με κάνει χαζό”.
Αυτού του είδους επαίνου, δημιουργεί την πεποίθηση πως τα πράγματα όπως η νοημοσύνη, ο χαρακτήρας και η δημιουργική ικανότητα είναι έμφυτα και αμετάβλητα. Τα παιδιά επομένως πιστεύουν πως ανεξάρτητα από το πόσο θα διαβάσουν, ή πόσες προσπάθειες θα καταβάλουν, το δυναμικό τους είναι περιορισμένο και αποφεύγουν προκλήσεις που δοκιμάζουν τις ικανότητές τους.
Οι έρευνες…
Μελέτες έχουν δείξει ότι ο έπαινος της διαδικασίας έχει ως αποτέλεσμα τη μεγαλύτερη επιμονή και την καλύτερη επίδοση σε δύσκολες καταστάσεις. Αντίθετα, ο έπαινος του ατόμου, ο οποίος στέλνει το μήνυμα ότι η ικανότητα ενός παιδιού είναι σταθερή, έχει ως αποτέλεσμα τη μειωμένη επιμονή και απόδοση.
Πιο συγκεκριμένα, έρευνα παρατήρησε τον τρόπο που επιβράβευαν γονείς τα παιδιά τους από το πρώτο κιόλας έτος της ζωής μέχρι και τα τρία τους χρόνια. Πέντε χρόνια αργότερα, αξιολόγησαν εάν τα παιδιά προτιμούσαν τις προκλήσεις ή τα απλά καθήκοντα, εάν ήταν σε θέση να δημιουργήσουν στρατηγική για να ξεπεράσουν αποτυχίες και αν πίστευαν ότι η νοημοσύνη και η προσωπικότητα είναι χαρακτηριστικά που μπορούν να εξελιχθούν (σε αντίθεση με κάποια που είναι αμετάβλητα).
Όταν λοιπόν οι γονείς χρησιμοποιούσαν περισσότερο τον έπαινο της διαδικασίας, τα παιδιά ήταν πιο θετικά απέναντι στις προκλήσεις και πίστευαν πως τα χαρακτηριστικά τους γνωρίσματα μπορούν να βελτιωθούν με προσπάθεια!
Τι μπορούν να κάνουν οι γονείς;
Οι γονείς πρέπει να θυμόμαστε πως η θετική και σωστή αντίδραση στις προσπάθειες των παιδιών είναι εξαιρετικά σημαντική για να συνεχίσουν να προσπαθούν, να δοκιμάζουν, να τολμούν, να μην τα παρατούν!
Επομένως, αντί να επαινούμε το παιδί ως άτομο (πχ. είσαι καλός), επαινούμε τη διαδικασία (πχ. αφιέρωσες πολλή ώρα για να τα καταφέρεις), τη στρατηγική (πχ. βρήκες έναν πολύ καλό τρόπο να δουλέψεις), την προσπάθεια (πχ. φαίνεται πως έκανες πολλή εξάσκηση).
Φράσεις όπως:
“Μου αρέσει ο τρόπος που…” ή “Πρόσεξα πως…” ή “Πες μου πως…” με συνοδεία ρημάτων όπως
σκέφτεσαι, χρησιμοποιείς, μαθαίνεις, δημιουργείς, αποφασίζεις, επιλέγεις
επικεντρώνονται στη διαδικασία!
Αποφεύγουμε τον αναίτιο έπαινο μιας και τα παιδιά γνωρίζουν συνήθως πότε τα πηγαίνουν πραγματικά καλά και πότε δεν τα καταφέρνουν. Μπορεί για παράδειγμα να επαινέσουμε μια κακή επίδοση για να ενθαρρύνουμε, το παιδί όμως σε αυτήν την περίτπωση αντιλαμβάνεται την κρυφή ατζέντα και λαμβάνει τον έπαινο σαν σημάδι αποτυχίας. Όπως είπε και ένας Βρετανός ποιητής, “Έπαινος χωρίς αιτία είναι μεταμφιεσμένη σάτιρα” (Alexander Pope, 1688-1744).
Τα παιδιά αναπτύσσουν ανοσία στον έπαινο για αυτό πρέπει να προσέχουμε να μην το παρακάνουμε. Μπορεί να απαιτήσουν όλο και μεγαλύτερες δόσεις για να ικανοποιηθούν και αν αφαιρεθεί το καρότο, τότε μπορεί να χάσουν τελείως το ενδιαφέρον τους.
Μπορούμε αντί του επαίνου, απλά να παρατηρούμε και να σχολιάζουμε, χωρίς να αξιολογούμε ή να κρίνουμε. Για παράδειγμα, “Ντύθηκες μόνος σου!”. Έτσι αναγνωρίζουμε την προσπάθεια και ενθαρρύνουμε το παιδί να νιώθει υπερήφανο για το κατόρθωμά του.
Βελτιώνοντας οι γονείς τον τρόπο που επαινούμε, βοηθάμε τα παιδιά να αναπτύξουν την πεποίθηση ότι η μελλοντική επιτυχία είναι στα χέρια τους! Την επόμενη φορά επομένως που θα τα δούμε να καταφέρνουν κάτι σπουδαίο, ας μη βιαστούμε να αντιδράσουμε, ας σκεφτούμε το πώς ο έπαινος θα λειτουργήσει πραγματικά προς όφελός τους!
