Ολοένα και συχνότερα το μοντέλο της μονογονεϊκής οικογένειας κάνει την εμφάνισή του, στη χώρα μας. Πώς αντιδρά ένα παιδί προσχολικής ηλικίας σ’ αυτό το “μοντέλο”;
Παιδιά μέχρι 6 ετών
Ψυχικές ανάγκες
Τα παιδιά προσχολικής ηλικίας έχουν ανάγκη τα εξής:
• Σταθερή σχέση με το άτομο που τα φροντίζει (κυρίως τα μικρότερα), το οποίο πρέπει να είναι τρυφερό και προβλέψιμο στις αντιδράσεις.
• Σταθερότητα στο καθημερινό τους πρόγραμμα.
• Αίσθημα ασφάλειας, ώστε από τη στιγμή που θα περπατήσουν (από τους 12 μήνες) να εξερευνήσουν άφοβα τον ελκυστικό, άγνωστο κόσμο που τα περιβάλλει και να ικανοποιήσουν την περιέργειά τους.
• Αίσθημα σιγουριάς, που θα τα οδηγήσει στην ανάπτυξη εμπιστοσύνης προς τους άλλους και προς τον εαυτό τους.
• Επιβεβαίωση και ενθάρρυνση.
• Ηρεμία και παιχνίδι.
Αντιδράσεις
Αν και σ’ αυτή την ηλικιακή ομάδα το παιδί τραυματίζεται καθοριστικά από τον χωρισμό (κυρίως όταν αυτός είναι ιδιαίτερα δύσκολος), συνάμα παρατηρούμε ότι προσαρμόζεται πιο εύκολα από τα μεγαλύτερα παιδιά, εφόσον οι γονείς συμπεριφερθούν ώριμα.
Τα βρέφη δεν αντιλαμβάνονται βέβαια την έννοια του διαζυγίου. Αισθάνονται όμως την απουσία του ενός γονέα από το σπίτι και τη συναισθηματική αναστάτωση εκείνου που διαμένει μαζί τους, και επιζητούν το γνώριμο πρόσωπο που τώρα λείπει από το οπτικό τους πεδίο.
Τα νήπια βιώνουν την απουσία πιο πολύπλευρα και οι αντιδράσεις τους είναι πιο συνειδητές. Αν δεν έχει δοθεί καμία εξήγηση για την απουσία του γονιού, νιώθουν ανασφάλεια, αγωνία και πολύ συχνά ενοχές, γιατί θεωρούν ότι έδιωξαν τον μπαμπά (συνήθως) από το σπίτι. Τα νήπια, ιδιαίτερα τα αγόρια, εκδηλώνουν την οδύνη τους με ψυχοκινητική διέγερση και αντιθετικές συμπεριφορές, για παράδειγμα αρνούνται να υπακούσουν στους γονείς ή επιδιώκουν να ξεπεράσουν τα όρια.
Η θλίψη, ο θυμός και η έλλειψη κατανόησης γι’ αυτό που συμβαίνει εκφράζονται κάποιες φορές με επιθετικότητα προς τους γονείς, προς άλλους ενήλικες και προς τους συμμαθητές τους στον παιδικό σταθμό ή στο νηπιαγωγείο, όπου παρατηρείται ότι το παιδί ξεσπά σε εκρήξεις οργής, πετά αντικείμενα κ.λπ.
Το μικρό παιδί φοβάται ότι ο γονιός που απομακρύνθηκε από το σπίτι θα το ξεχάσει ή θα το αντικαταστήσει. Η αγωνία της εγκατάλειψης το κάνει να βυθίζεται σ’ ένα αίσθημα αβεβαιότητας. Μπορεί να παλινδρομήσει σε συνήθειες προηγούμενων σταδίων, όπως για παράδειγμα να βρέχει το κρεβάτι του, να απαιτεί πάλι μπιμπερό, να μιλά μωρουδίστικα ή να αρνείται να μιλήσει. Παράλληλα προσκολλάται στον γονιό με τον οποίο μένει και δεν μπορεί να ανεχθεί να μείνει μόνο του σε ένα χώρο ούτε για λίγο.
Το άγχος του αποχωρισμού βρίσκεται και πίσω από τις εκρήξεις θυμού ή κλάματος τη στιγμή που το αφήνετε στον παιδικό σταθμό ή στο σχολείο, ή όταν αποπειραθείτε να βγείτε μόνος/η από το σπίτι. Η φαντασίωση της επανένωσης των γονιών παρουσιάζεται στο παιδί των 4-6 ετών και μπορεί να εκφραστεί προς τον γονιό με κλάματα, παρακάλια κ.λπ. Άλλες φορές, πάλι, ελπίζει ότι η καλή συμπεριφορά του θα ενθαρρύνει τους γονείς να συνεχίσουν την κοινή ζωή τους.
Συνοπτικά, η απουσία του ενός γονιού (συχνά σε συνδυασμό με την άσχημη συναισθηματική κατάσταση εκείνου που μένει με το παιδί) μπορεί να προκαλέσει στα παιδιά αυτής της ηλικιακής ομάδας τις εξής αντιδράσεις:
• Θλίψη
• Άγχος
• Φόβο εγκατάλειψης (εκδηλώνεται με δυσκολίες στον ύπνο, υπερβολικές αντιδράσεις όταν μένουν μόνα έστω και για λίγο, χωρίς τον γονιό, ακόμα και στο σπίτι τους)
• Παλινδρόμηση σε συνήθειες προηγούμενων σταδίων (π.χ. ξαναζητούν πιπίλα, βρέχουν το κρεβατάκι τους, ζητούν μπιμπερό ή αρνούνται να μιλήσουν)
• Ενοχή (παρουσιάζουν συχνά κλάματα, ανορεξία, δυσκολία στον ύπνο, εφιάλτες)
• Θυμό, εριστικότητα, εκρήξεις οργής (π.χ. πετούν αντικείμενα, ενοχλούν τα άλλα παιδιά)
• Αντιθετική συμπεριφορά (π.χ. αρνούνται να πάνε για ύπνο, να υπακούσουν, να τακτοποιήσουν τα παιχνίδια τους)
• Καθυστέρηση στην ανάπτυξη του λόγου.
Το παιδί θέλει τον χρόνο του για να ξαναβρεί τις ισορροπίες του στη νέα μορφή της οικογένειάς του, για να νιώσει πάλι ασφαλές και να συνεχιστεί η ανάπτυξή του φυσιολογικά.
Πώς να το διαχειριστείτε
• Διαφυλάξτε ευλαβικά τη σταθερότητα στις καθημερινές συνήθειες του παιδιού.
• Φροντίστε να μην λείψει από το παιδί ο γονιός που φεύγει από το σπίτι.
• Το παιδί διαισθάνεται και αντιλαμβάνεται με μεγάλη ένταση τα συναισθήματά σας. Προφυλάξτε το λοιπόν από την οργή και τη θλίψη σας, γιατί θα τις απορροφήσει σαν σφουγγάρι.
• Στα μικρά παιδιά οι γονείς συχνά αποφεύγουν να δώσουν πολλές εξηγήσεις. Όταν όμως η απουσία του ενός γονιού μένει ανεξήγητη ή ακούγονται μισόλογα που δεν ικανοποιούν το παιδί, η ανασφάλειά του εντείνεται. Όταν λοιπόν ρωτάει: «Πού είναι ο μπαμπάς;» ή «Πού είναι η μαμά;», πρέπει να παίρνει μια σαφή απάντηση που να μειώνει τον φόβο του. Ακόμα και αν το παιδί δεν ρωτά πού είναι ο γονιός που λείπει, φροντίστε εσείς να του λέτε κατά καιρούς με δική σας πρωτοβουλία: «Ο μπαμπάς (ή η μαμά) μένει σε άλλο σπίτι, αλλά εγώ είμαι εδώ για ό,τι χρειαστείς».
• Τα μικρά παιδιά επιζητούν πιο έντονα την προσοχή μετά τον χωρισμό. Δείξτε ανοχή χωρίς να κάνετε σημαντικές παραχωρήσεις και φροντίστε με τρυφερότητα να δίνετε στο παιδί αρκετή σημασία με δική σας πρωτοβουλία, ώστε να μην χρειάζεται να σας τη ζητήσει με τον τρόπο του.
• Να προσπαθείτε να του προσφέρετε ώρες παιχνιδιού και χαλάρωσης.
• Να τονώνετε, όσο μπορείτε, την αυτονομία και την αυτοπεποίθησή του.
• Να απαλύνετε οπωσδήποτε τα αισθήματα ενοχής που ίσως νιώθει για το διαζύγιο.
• Να τηλεφωνείτε συχνά στον άλλο γονιό, ώστε το μικρό παιδί να ακούει τουλάχιστον τη φωνή του.
• Ενισχύστε την εικόνα του απόντος γονιού. Όσο αρνητικά και αν αισθάνεστε για τον πρώην σύντροφό σας, να θυμάστε ότι τα παιδιά σας έχουν βαθύτατη ανάγκη όχι μόνο να αγαπούν εξίσου και τους δύο γονείς τους, αλλά και να τους εκτιμούν.
• Στο περιβάλλον του παιδιού δεν πρέπει να εναλλάσσονται καινούρια πρόσωπα.
Αλεξάνδρα Καππάτου, Ψυχολόγος,Παιδοψυχολόγος,Συγγραφέας
