Ζούμε στην εποχή της τεχνολογίας και της πληροφορίας. Το διαδίκτυο προσφέρει σημαντικές δυνατότητες για ενημέρωση, ψυχαγωγία, εκπαίδευση, επικοινωνία. Ο ηλεκτρονικός υπολογιστής και οι φορητές συσκευές αποτελούν χρήσιμα και συναρπαστικά εργαλεία για όλη την οικογένεια. Ωστόσο, η υπερβολή στη χρήση μπορεί να οδηγήσει σε ακραίες συμπεριφορές, ενώ- όπως και στον φυσικό κόσμο- υπάρχουν “παγίδες” που απαιτούν προσοχή, ενημέρωση και σωστό χειρισμό.
Τα παραπάνω αποκτούν ιδιαίτερη σημασία στην παιδική και εφηβική ηλικία, με δεδομένη την ευαλωτότητα των ανηλίκων στην υπερβολή, τον πειραματισμό και την έλλειψη διαδικασίας «φιλτραρίσματος» των ερεθισμάτων. Η γονεϊκή επικοινωνία, η σχέση παιδιού-γονέα, η δυνατότητα συζήτησης όταν προκύψει δυσκολία, αποτελούν τη βάση για να εξασφαλιστούν όρια και ορθή χρήση. Βοηθούν οι “οικογενειακοί” κανόνες, μετά από συζήτηση με όλα τα μέλη, ώστε να υπάρξουν τα οφέλη, χωρίς τις αρνητικές πτυχές- που μπορεί να προκύψουν.
Βασικά θέματα :
- Προστασία προσωπικών δεδομένων
Μαθαίνουμε στα παιδιά να μην δημοσιοποιούν προσωπικά δεδομένα, όπως η διεύθυνση σπιτιού, το τηλέφωνο κλπ και να μην «ανεβάζουν» φωτογραφίες τους που αποκαλύπτουν τέτοια στοιχεία. Επίσης, χρειάζεται σκέψη και κρίση πριν μοιραστούν προσωπικό υλικό (φωτογραφίες, βίντεο κλπ) στον διαδικτυακό κόσμο, αφού τα ίχνη της πληροφορίας παραμένουν εκεί, χωρίς να δίνεται η «δεύτερη» ευκαιρία της διαγραφής ή διόρθωσης/αποκατάστασης. Τέλος, θα πρέπει να λαμβάνεται πάντα άδεια εάν χρησιμοποιήσουν στοιχεία άλλου προσώπου, και ειδικά εάν πρόκειται για παιδί.
- Ακατάλληλο Περιεχόμενο
Τα παιδιά μπορεί να εκτεθούν σε ακατάλληλο για την ηλικία τους βίαιο, ρατσιστικό, πορνογραφικό ή/και παιδοφιλικό περιεχόμενο με συνέπειες στην ψυχοκοινωνική τους ανάπτυξη και την εξέλιξη της προσωπικότητάς τους. Το υλικό αυτό μπορεί να παρουσιαστεί ξαφνικά μπροστά τους και να τα αιφνιδιάσει, προκαλώντας τραυματική εμπειρία.
Είναι σημαντικά τα παρακάτω:
- να υπάρχει «ενεργό» κανάλι επικοινωνίας με τους γονείς για να εμπιστευτούν το συμβάν
- να αναφέρουν το υλικό σε υπηρεσία καταγγελίας και
- να συμβουλευτούν ειδικό
Ένα ακόμη σημείο που αξίζει να αναφερθεί σχετικά με τη συχνή έκθεση σε βίαιο ή σεξουαλικού περιεχομένου υλικό είναι ότι η επαναληψιμότητα των αρνητικών ερεθισμάτων τα «απενοχοποιεί» και απευαισθητοποιεί τα παιδιά σε ποικίλες ακατάλληλες συμπεριφορές τις οποίες αναπαράγουν σχετικά εύκολα (desensitation-sexualization). Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή έρευνα EUNET ADB (www.eunetadb.eu 2012 ), 60% των εφήβων εκτίθενται σε πορνογραφία, ενώ 32% αναφέρει ότι η εμπειρία ήταν αρνητική. Σύμφωνα με παλαιότερη έρευνα του 2009 όταν η έκθεση είναι συχνή (> 3 φορές/εβδομάδα) υπάρχουν αρνητικές επιπτώσεις στην ψυχική, κοινωνική και σεξουαλική υγεία (Tsitsika AK et al 2009).
Τι μπορούμε να κάνουμε για να προστατεύσουμε τα παιδιά ;
- Τοποθετούμε τον υπολογιστή σε κοινό χώρο ώστε να μπορούμε να επιβλέπουμε. Αποφεύγουμε το παιδικό δωμάτιο.
- Συζητάμε και εξηγούμε πώς να χρησιμοποιούνε ορθά το διαδίκτυο.
- Βάζουμε για αρχική σελίδα μια μηχανή αναζήτησης φιλική για τα παιδιά (http://askforkids.com , http://www.askids.com , http://kids.yahoo.com)
- Στην μηχανή αναζήτησης της google επιλέγουμε τις ρυθμίσεις ρυθμίσεις αναζήτησης →φιλτράρισμα ακατάλληλου περιεχόμενου.
- Μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε ένα επιπλέον εργαλείο γονικού ελέγχου/φίλτρο. Στην ιστοσελίδα http://www.syp-bench.eu μπορείτε να επιλέξετε ένα ανάλογα με τα κριτήριά σας και την ηλικία των παιδιών καθώς και να διαβάσετε περισσότερες πληροφορίες επ’ αυτού.
Επιπροσθέτως, στην ιστοσελίδα http://www.safeline.gr/ μπορούμε να κάνουμε καταγγελία για ιστοσελίδες που θεωρούμε το περιεχόμενό τους παράνομο.
Γενικοί κανόνες
- Χρησιμοποιούμε προγράμματα antivirus.
- Ειδοποιούμε κάποιον ειδικό αν δούμε ότι ο υπολογιστής συμπεριφέρεται «περίεργα».
- Ενεργοποιούμε φίλτρα και ρυθμίσεις γονικού ελέγχου.
- Μαθαίνουμε στα παιδιά να μην εμπιστεύονται οποιαδήποτε πληροφορία στο διαδίκτυο και να τις διασταυρώνουν.
- Περιηγούμαστε συχνά μαζί τους στο διαδίκτυο. Είναι ένας τρόπος επικοινωνίας- πέρα από επίβλεψη.
- Αποπλάνηση-Grooming
Είναι σαφές ότι λόγω της ανωνυμίας, το διαδίκτυο επιτρέπει στην «σκοτεινή» πλευρά της ανθρώπινης φύσης να εκφραστεί πιο εύκολα. Ενήλικες με διάφορες προθέσεις μπορεί να πλησιάσουν παιδιά υποδυόμενοι συνομηλίκους, να επιδιώξουν να τα συναντήσουν σε φυσικό χώρο και να τα κακοποιήσουν ή να τα βλάψουν με ποικίλους τρόπους.
Διάφορα κυκλώματα παιδικής πορνογραφίας, παιδοφιλίας και εκμετάλλευσης έχουν επιλέξει το διαδίκτυο ως πεδίο δράσης.
Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή έρευνα EUNET ADB (www.eunetadb.eu 2012 ), 63% των εφήβων επικοινωνούν με αγνώστους στο διαδίκτυο, ενώ οι μισοί από αυτούς τους συναντούν στο φυσικό περιβάλλον και 10% αναφέρουν ότι η εμπειρία καταλήγει σε τραύμα. Σοκαριστικό στοιχείο αποτελεί ότι 70% των γονέων δεν γνωρίζουν για τη συνάντηση αυτή!
- Διαδικτυακός εκφοβισμός-cyberbullying
Τα ίδια τα παιδιά θεωρούν πως εκφοβίζονται όταν λαμβάνουν απειλητικά ή προσβλητικά μηνύματα, όταν αποκλείονται από δραστηριότητες, όταν δημιουργούνται ψευδείς φήμες ή λέγονται ψέματα γύρω από το προσωπό τους ή όταν αποστέλλονται φωτογραφίες τους χωρίς την άδειά τους.
- 22% των Ευρωπαίων εφήβων υφίστανται διαδικτυακό bullying
- οι μισοί από αυτούς αναφέρουν πως αυτό τους έβλαψε
- η τάση αφορά κυρίως κορίτσια
- η Ελλάδα, μαζί με τη Ρουμανία, βρίσκονται στις υψηλότερες θέσεις
(www.eunetadb.eu )
Είναι σημαντικά τα παρακάτω:
- να υπάρχει «ενεργό» κανάλι επικοινωνίας με τους γονείς για να εμπιστευτούν τον εκφοβισμό
- να αναφέρουν το συμβάν σε υπηρεσία καταγγελίας και
- να συμβουλευτούν ειδικό
Γενικοί κανόνες για την πρόληψη και αντιμετώπιση του διαδικτυακού εκφοβισμού
- Συζητάμε με τα παιδιά μας για το θέμα του διαδικτυακού εκφοβισμού προτού αυτός συμβεί. Έτσι, εάν τους συμβεί θα είναι πιο εύκολο για αυτά να μας εμπιστευτούν και να μας μιλήσουν.
- Συμβουλεύουμε τα παιδιά να μην απαντάνε σε προσβλητικά/απειλητικά μηνύματα και τους εξηγούμε τους κινδύνους που ελλοχεύουν.
- Βεβαιωνόμαστε ότι μπλοκάρουν τα άτομα που τους προσβάλουν ώστε να μην μπορούν να το ξανακάνουν.
- Συμβουλεύουμε τα παιδιά να κρατάνε αρχεία από τις συνομιλίες. Μπορεί να τις χρειαστούμε για αποδείξεις.
- Γνωρίζουμε το περιβάλλον των παιδιών μας , τους φίλους, τους συμμαθητές τους και τους δασκάλους τους.
- Αν είναι χρήστες κάποιου κοινωνικού δικτύου, τους έχουμε “φίλους” από δικό μας προφίλ ή από άλλο στο οποίο έχουμε πρόσβαση.
- Εξηγούμε στα παιδιά μας τι είναι και τι όχι διαδικτυακός εκφοβισμός και ποιες είναι οι επιπτώσεις του. Σημαντικό βήμα για την πρόληψη του διαδικτυακού εκφοβισμού είναι ο σεβασμός του ατόμου απέναντι σε ένα άλλο άτομο εντός και εκτός διαδικτύου.
Στην ιστοσελίδα http://www.safeline.gr/ και τη Δίωξη Ηλεκτρονικού Εγκλήματος μπορούμε να κάνουμε οποιαδήποτε καταγγελία
Για επιπλέον πληροφορίες ή ραντεβού, επικοινωνήστε με τη Γραμμή Στήριξης «ΜΕ. Υποστηρίζω» της Μονάδας Εφηβικής Υγείας (Μ.Ε.Υ.), Νοσοκομείο Παίδων «Π & Α Κυριακού», 80011 80015 καθημερινά από τις 9:00 έως τις 15:00 χωρίς χρέωση.
Περιπτώσεις από την Γραμμή Στήριξης «ΜΕ. Υποστηρίζω»
Περίπτωση 1
Ο σκοπός του συγκεκριμένου τηλεφωνήματος είναι γιατί χρειάζομαι επειγόντως την βοήθειας σας. Έχω ένα κορίτσι 16 ετών, την Ιωάννα και ένα αγοράκι 7 ετών, τον Βασίλη. Όλα ξεκίνησαν από το καλοκαίρι… μια εβδομάδα νωρίτερα πριν φύγουμε για διακοπές. Σχεδόν κάθε βράδυ, η Ιωάννα συνομιλούσε με τις φίλες της στο Ίντερνετ (Chatting) μέχρι τις 2:00 ή και 3:00 καμιά φορά -δεν ήταν κάτι που μου άρεσε- καθώς το πρωί δυσκολευόταν να ξυπνήσει γα το σχολείο. Είναι πολύ καλή μαθήτρια, παράπονο δεν έχω κανένα..απεναντίας είναι άριστη μαθήτρια. Την περασμένη εβδομάδα συνέβη το εξής, δεν είχα μια ώρα που μπήκα στο σπίτι από τη δουλειά και την έπιασα στο μπάνιο να βγάζει φωτογραφίες με το κινητό της το γυμνό κορμί της, εστιάζοντας στα επίμαχα σημεία. Προσπαθούσα να καταλάβω για ποιο λόγο βγάζει τέτοιες φωτογραφίες και με τόσο έντονο μακιγιάζ. Ήμουν διακριτική, δεν κατάλαβε ότι την είδα. Από εκείνη τη στιγμή … έχασα τον ύπνο μου. Δεν ήθελα να το πω στον πατέρα της καθώς θα ξεσπούσε θύελλα στο σπίτι, ο άντρας μου ξέρετε… είναι πολύ αυστηρός και με απόλυτες ηθικές αρχές. Από εκείνη τη στιγμή, προσπαθούσα να παρακολουθώ τις κινήσεις της ενώ εκείνη ήταν στο διαδίκτυο, μέχρι που χθες το απόγευμα εντόπισα κάτι που με αναστάτωσε πολύ… Έφυγε για το σχολείο βιαστικά, καθώς πάλι άργησε να ξυπνήσει και αργοπόρησε στο μάθημα. Πάνω στη βιασύνη της άφησε ανοιχτό το Facebook ….άδραξα την ευκαιρία και με την καθοδήγηση του ανιψιού μου που ασχολείται με τα της πληροφορικής, με βοήθησε να εντοπίσω τις συνομιλίες της. Το ένστικτό μου δεν ήταν καλό… ένιωθα ότι ψάχνοντας κάτι θα βρω..έτσι και έγινε.. εντόπισα την συνομιλία της με έναν κύριο..πολλά χρόνια μεγαλύτερος της –κοντά στην ηλικία μου φανταστείτε- στον οποίο είχε στείλει όλες αυτές τις φωτογραφίες που έβγαζε στον μπάνιο και όχι μόνο… φωτογραφίες γυμνές και ιδιαίτερα προκλητικές- ο συγκεκριμένος κύριος δήλωνε παντρεμένος στο Fb, και είχε πολλές φωτογραφίες πιθανόν με τα παιδιά του και την οικογένειά του … Από τις συνομιλίες τους κατάλαβα ότι συνομιλούσαν μήνες… Πείτε μου σας παρακαλώ τι να κάνω;;; Είμαι απελπισμένη, πως μπορώ να μιλήσω στην κόρη μου για όλα αυτά ενώ εκείνη δεν μου έχει πει τίποτα; Χάνω το παιδί μου.
Περίπτωση 2
Σας καλώ ιδιαίτερα θυμωμένη και σας παρακαλώ προσπαθήστε να μην με παρεξηγήσετε για τον τρόπο μου. Έχω έναν υιό 12 ετών, μοναχοπαίδι. Άργησα να κάνω παιδί λόγω προβλημάτων υγείας που αντιμετώπιζα και ο Αργύρης (έτσι λένε το παιδί) είναι ό,τι καλύτερο και σημαντικό έχω στη ζωή μου. Ο λόγος που σας καλώ είναι γιατί το παιδί μου είναι θύμα εκφοβισμού στο σχολείο του. Δεν το αντέχω… έχει αλλάξει η συμπεριφορά του εντελώς,.. κλαίει εύκολα, τρώει τα νύχια του και παραμιλά πολύ στον ύπνο του. Είναι ένας ταλαιπωρημένος συναισθηματικά έφηβος καθώς το παιδί αυτό έχει αλλάξει τέσσερα σχολεία λόγω του ότι κάποιοι τον θεωρούσαν εύκολο στόχο και τον κακοποιούσαν. Από τα μέσα της χρονιάς μου διαμαρτυρόταν ότι έχει πάλι πρόβλημα με κάποια παιδιά και ότι οι καθηγητές του δεν έπαιρναν θέση. Μίλησα στον διευθυντή του σχολείου και μου είπε ότι προσπαθεί για το καλύτερο. Προχθές ο Αργύρης γύρισε από το σχολείο με μελανιές στο πρόσωπο και στο σώμα και η μύτη του αιμορραγούσε …μετά από πίεση μου είπε ότι η συγκεκριμένη παρέα του σχολείου, που τον έχει βάλει στόχο, τον στρίμωξε στις γυναικείες τουαλέτες και τον χτυπούσαν δίχως έλεος, δίχως λόγο και αιτία. Πείτε μου σας παρακαλώ, πως μπορεί μια μάνα να αφήνει το παιδί της έτσι.. Τι μπορώ να κάνω για να τον βοηθήσω (η μητέρα έκλαιγε γοερά)..πείτε μου σας παρακαλώ..Να κάνω μήνυση στο σχολείο; Τι να κάνω;; Πολλές φορές σκέφτομαι να μην αφήσω το παιδί μου να ξαναπάει στο σχολείο καλύτερα αμόρφωτο..παρά παράλυτο….
Περίπτωση 3
Τηλεφωνώ για να ζητήσω βοήθεια… ανησυχώ πολύ για τον υιό μου. Ας τα πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή. Ονομάζομαι Γιάννης Αποστόλου έχω δυο υιούς τον Μάρκο και τον Γιώργο Είναι και τα δυο υπέροχα παιδιά, ευγενικά με το χιούμορ. Ο Γιώργος είναι 18 ετών ο Μάρκος 16 ετών. Έγινα μικρός πατέρας και νιώθω πολύ κοντά με τα παιδιά μου λόγω των λίγων χρόνων διαφοράς που έχουμε. Κάθε φορά που βγαίνουμε με τους υιούς μου για καφέ ή για καμιά βόλτα σαν οικογένεια, βλέπω τον Μάρκο πάντα να έχει μια απερίγραπτη διάθεση να φλερτάρει κορίτσια, να τα πειράζει και σε συζητήσεις που έχουμε κάνει φαίνεται θερμός υποστηρικτής του γυναικείου φίλου..Εν αντιθέσει με τον Γιώργο, ο οποίος είναι πολύ εγκρατής σε σημείο να με ανησυχεί καθώς δεν έχει φέρει καμία κοπέλα ποτέ στο σπίτι, δεν φλερτάρει, δείχνει να μην ενδιαφέρεται καθόλου για αυτά τα θέματα.
Ο Μάρκος συνομιλεί πολλές φορές με τους φίλους του μέσω υπολογιστή (chatting). Έχουμε ένα laptop μονίμως στο σαλόνι και θα έλεγα πως πιο πολύ τον χρησιμοποιεί εκείνος παρά κάποιος άλλος από την οικογένεια. Προχθές, μόλις επέστρεψα από την δουλειά έκανα μια αναζήτηση στο ιστορικό του υπολογιστή και ανακάλυψα πώς είχε επισκεφθεί ιστοσελίδες πορνογραφικού περιεχομένου. Δεν με αναστάτωσε η πράξη αυτή καθ’ εαυτή, όλοι οι έφηβοι «ενημερώνονται» από τέτοιες ιστοσελίδες, άλλωστε στην ηλικία αυτή υπάρχει έμφυτη η ανάγκη αναζήτησης σεξουαλικού περιεχομένου. Αυτό που με σόκαρε ήταν ότι οι ιστοσελίδες που είχε μπει το παιδί μου ήταν ομοφυλοφιλικού περιεχομένου και συγκεκριμένα 8 ώρες το παιδί μου, έβλεπε τέτοιο υλικό. Εξεπλάγην. Πείτε μου σας παρακαλώ τι μπορώ να κάνω… είναι δυνατόν ο δικός μου ο υιός να είναι ομοφυλόφιλος; Δεν θα το αντέξω εάν το ομολογήσει..καλύτερα να τον αποκληρώσω..τέτοιο ρεζιλίκι δεν θα το αντέξω… Να ενημερώσω τη γυναίκα μου γι’ αυτό ή θα την ανησυχήσω άδικα. Τι μπορώ να κάνω;
Χρήσιμες ιστοσελίδες
- www.youth-health.gr . Ενημέρωση, συμβουλευτική, υποστήριξη
- safeline.gr : Δέχεται καταγγελίες για ιστοσελίδες με παράνομο περιεχόμενο
- http://www.syp-bench.eu : Πληροφορίες για γονικό έλεγχο και γονικά φίλτρα
- http://internet-safety.sch.gr/
Προστατεύουμε τον υπολογιστή μας
Η ασφάλεια του υπολογιστή μπορεί να επιτευχθεί αν πρώτα κατανοήσουμε από τι ακριβώς απειλείται ο υπολογιστής μας. Στο διαδίκτυο κυκλοφορούν διάφορα κακόβουλα προγράμματα όπως είναι οι ιοί, τα spyware, δούρειοι ίπποι ή σκουλήκια που είναι σχεδιασμένα για να βλάψουν τον υπολογιστή μας ή να υποκλέψουν αρχεία και κωδικούς. Επί πλέον, τέτοιου είδους αρχεία μπορεί να υπάρχουν σε CD, stick USB ή σε συνημμένα αρχεία σε ένα email. Τις απειλές αυτές τις αντιμετωπίζουμε αφενός προσέχοντας τα αρχεία που ανοίγουμε και τις ιστοσελίδες που επισκεπτόμαστε αφετέρου είναι απαραίτητο να εγκαταστήσουμε στον υπολογιστή μας ένα επικαιροποιημένο πρόγραμμα Antivirus. Στο διαδίκτυο κυκλοφορούν πολλά τέτοια προγράμματα που είναι εντελώς δωρεάν, όπως για παράδειγμα τα AVG, Avira, Avast κ.α.
Spam Email
Περίπου το 80% των email που διακινούνται στο διαδίκτυο πρόκειται για spam email. Με τον όρο αυτό εννοούμε τα ενοχλητικά email που λαμβάνουμε από άγνωστους αποστολείς. Το περιεχόμενό τους είναι συνήθως εμπορικό προωθώντας προϊόντα και υπηρεσίες κάθε είδους, πορνογραφικό ή με σκοπό να μας εξαπατήσει. Χαρακτηριστικά αναφέρεται spam email από κάποιον “δικηγόρο” που ζει σε ξένη χώρα και σας ζητάει ένα χρηματικό ποσό ώστε να διευθετήσει την διαθήκη που σας άφησε ένας μακρινός συγγενής σας! Οι spammers αποκτούν την ηλεκτρονική σας διεύθυνση αν την έχετε δημοσιεύσει κάπου στο διαδίκτυο, όπως σε forum, chat rooms και κοινωνικά δίκτυα, με ειδικά προγράμματα –αράχνες. Συνεπώς εσείς αλλά και τα παιδιά σας πρέπει να είστε προσεκτικοί σχετικά με την δημοσίευση του email σας στο διαδίκτυο. Ένας αποτελεσματικός τρόπος προστασίας είναι η δημοσίευση της ηλεκτρονικής μας διεύθυνσης περιγραφικά, για παράδειγμα Djinni at youthlife dot gr αντί για Djinni@youthlife.gr.
Πως αντιμετωπίζουμε το spam ;
Οι περισσότεροι μεγάλοι πάροχοι ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, όπως είναι οι gmail, yahoo και hotmail, διαθέτουν ειδικό φίλτρο για τα spam email και τα τοποθετούν σε ξεχωριστό φάκελο. Συχνά εκεί καταλήγουν και email που δεν είναι spam οπότε αφού τον ελέγξουμε, αγνοούμε και διαγράφουμε τον υπόλοιπο φάκελο και μαθαίνουμε στα παιδιά μας να κάνουν το ίδιο.
