Περνώντας μερικά βράδια διαβάζοντας το συγκεκριμένο βιβλίο στον 6χρονο γιο μου, μου γεννήθηκαν ορισμένες σκέψεις που θα ήθελα να αναπτύξω παρακάτω. Για την ιστορία σημειώνω ότι ο συγγραφέας (Roald Dahl) είναι ένας αρκετά γνωστός συγγραφέας παιδικών βιβλίων. Μεταξύ άλλων έχει γράψει τα: Ματιλντα, ο ΜΦΓ, οι Μάγισσες, οι Βλακέντιοι, Ο Τζίμης και το Γιγαντοροδάκινο, ο Απίθανος κ.Φοξ, βιβλία που θεωρούνται πλέον κλασικά και έχουν μεγαλώσει γενιές παιδιών. Από την άλλη είναι και…κάπως ανατρεπτικός και ιδιαίτερος. Το βιβλίο του Revolting Rhymes (Τα παραμύθια ανάποδα) πρόκειται για μία συλλογή από διασκευές πολύ γνωστών παραμυθιών όμως “πειραγμένες” σε μεγάλο βαθμό από την ανατρεπτική του πένα. Στις διασκευές του η Κοκκινοσκουφίτσα οπλοφορεί και σκοτώνει τον Κακό Λύκο, σκοτώνει το ένα μικρό γουρουνάκι και το κάνει δερμάτινη βαλίτσα, η Χιονάτη με τους νάνους στοιχηματίζει στον ιππόδρομο και άλλα τέτοια ανατρεπτικά περιστατικά που δύσκολα βρίσκεις σήμερα σε παιδικά βιβλία!
Το πρώτο πράγμα που μου έκανε εντύπωση στο “Ο Τσάρλι και το Εργοστάσιο Σοκολάτας” ήταν η έλλειψη πολιτικής ορθότητας, ας το θέσω έτσι. Δεν ξέρω αν φταίει το επάγγελμα του εκπαιδευτικού (και η φρενίτιδα των τελευταίων ετών γύρω από το bulling), αλλά έχω συνηθίσει όσο αφορά τα παιδιά, να αποφεύγονται οι ταμπέλες και οι διάφοροι αρνητικοί χαρακτηρισμοί. Στο βιβλίο όμως δεν υπάρχουν τέτοιες ευγένειες. Ο ένας ήρωας είναι -και χαρακτηρίζεται- χοντρός και λαίμαργος, μια άλλη κακομαθημένη, η τρίτη εκνευριστικό κορίτσι. Οι παππούδες του Τσάρλι τα χαρακτηρίζουν κακομαθημένα και κακά παιδιά, ο χορός των Ουμπα-Λούμπα πλέκει εγκώμιο των ελαττωμάτων τους και των αρνητικών τους χαρακτηριστικών. Καμία πρόνοια για τα συναισθήματα των παιδιών, Ο συγγραφέας φαίνεται να τα επικροτεί όλα αυτά. Bulling στους ίδιους τους ήρωες του;
Το επόμενο σημείο στο οποίο πραγματικά έμεινα με το στόμα ανοικτό είναι οι αντιδράσεις στα παθήματα των ηρώων. Πρώτα απ’ όλα δεν υπάρχει ΚΑΜΙΑ αναζήτηση ευθυνών για τα “ατυχήματα” τους. Ο κ. Βονκα, ιδιοκτήτης του εργοστασίου προειδοποιεί (Μην πιεις από το ποτάμι σοκολάτας, Μην φας αυτήν την τσίχλα….) το παιδί παρακούει την οδηγία και φυσικά την πατάει. Καμία διαμαρτυρία από τους γονείς του άμοιρου παιδιού για το ότι δεν είχαν προβλεφθεί τα κατάλληλα μέτρα προστασίας για να μη γίνει το κακό! Το αντίθετο μάλιστα. Ήρθε στο νου μου το τι θα γινόταν αν συνέβαινε σήμερα κάτι τέτοιο. Δημόσια κατακραυγή με υπερτίτλους που θα έλεγαν: “Εγκληματικές παραλείψεις στη σοκολατοποιία Βόνκα. Ανύπαρκτοι κανόνες ασφαλείας!” με πύρινα σχόλια στα social media για τον ανεύθυνο ιδιοκτήτη που οδήγησε σχεδόν στο θάνατο τα τέσσερα παιδιά! Ο συγγραφέας όμως, αντίθετα, δίνει στα παιδιά την ευθύνη των πράξεων τους. Επέλεξαν να κάνουν τη λάθος επιλογή, επέλεξαν να πάρουν τη λάθος απόφαση και…καλά να πάθουν! Γι’ αυτό και στο τέλος το εργοστάσιο πηγαίνει στον Τσάρλι, τον μοναδικό ο οποίος λειτουργούσε με αυτοσυγκράτηση εντός των κανόνων που είχαν ανακοινωθεί. Οι υπόλοιποι ήρωες αποχωρούν με τα σημάδια ακόμα νωπά από τις “επιλογές” που έκαναν. Ο συγγραφέας δε μας αφήνει να νιώσουμε συμπόνια για τα καημένα τα παιδιά που απλά έκαναν ένα λάθος, παρασύρθηκαν από την (νεανική) παρορμητικότητά τους. Αντίθετα, κατακεραυνώνονται για τις επιλογές και τις συμπεριφορές τους αυτές, μαζί με τους γονείς τους, που τους αποδίδεται ένα μεγάλο μερίδιο ευθύνης για τις πράξεις των μικρών τους αγγελουδίων.
Δεδομένης της εποχής που γράφτηκε το βιβλίο δεν ξέρω αν πρόκειται για άκρατο διδακτισμό (τα κακά παιδάκια τιμωρούνται, ο καλός Τσάρλι υπακούει, τα κάνει όλα σωστά και στο τέλος κερδίζει) ή για μια εποχή που έχουμε προ πολλού ξεπεράσει. Αν, δηλαδή, το βιβλίο αυτό γραμμένο το 1964 αναπαράγει τα πρότυπα ανατροφής και διαπαιδαγώγησης μιας εποχής πιο αυστηρής, ή αν αντίθετα μιας εποχής που αντιμετώπιζε τα παιδιά πιο ανθρώπινα. Μιας εποχής που τα παιδιά (ακόμα και τα μικρά) είχαν επιλογές και λογοδοτούσαν γι’ αυτές. Είχαν έναν βαθμό ελευθερίας και ανεξαρτησίας. Μιας εποχής στην οποία οι γονείς και η κοινωνία δεν τα είχε ασφυκτικά κλεισμένα όχι σε μια, αλλά σε δυο γυάλες. Από τη μια τη γυάλα του “πρόσεχε το παιδί, προς Θεού, να μην πάθει κακό” και από την άλλη τη γυάλα του “δεν έφταιγε, παιδί είναι, λειτουργεί παρορμητικά, εξερευνεί”. Γιατί σήμερα, νομίζω ότι έχουμε αφαιρέσει όλη τη δημιουργικότητα, την ελευθερία επιλογής, την ευθύνη από τους ώμους των παιδιών προς χάρη της ασφαλείας τους, “για το καλό τους”, και ταυτόχρονα όταν βρίσκουν κάποια μικρή ευκαιρία να κάνουν κάτι, να δράσουν, εντέλει τα απαλλάσσουμε από την (ενδεχόμενη) συνέπεια της πράξης τους θεωρώντας τα ανώριμα, απερίσκεπτα, παρορμητικά. Όσο το σκέφτομαι τόσο τείνω να πιστεύω περισσότερο το δεύτερο, καθώς έχουμε περάσει σε μια εποχή υπερσυντηρητική και υπερπροστατευτική.
Αφήνοντας το βιβλίο στο ράφι, δεν ξέρω αν τελικώς μου άρεσε ή αν με ξένισε το βιβλίο του Doahl, αν χτύπησε κάποιες ευαίσθητες χορδές. Το σίγουρο είναι ότι μου υπενθύμισε ότι οφείλουμε να επανεξετάσουμε ως γονείς, ως εκπαιδευτικοί, ως κοινωνία την ισορροπία ανάμεσα στην ελευθερία και τον υπερπροστατευτισμό, ανάμεσα στην ασφάλεια και την ευθύνη.
giaenadiaforetikosxoleio.wordpress.com
