Πολλοί από εμάς ίσως να θεωρούν ότι δε μας αφορά άμεσα κάτι τέτοιο ως θέμα σε μια πιο πρακτική προσέγγισή του είτε επειδή δεν είμαστε γονείς είτε επειδή δεν έχουμε κάποια άμεση συχνή επαφή με παιδιά. Ένα τόσο ευαίσθητο, σοβαρό και λεπτό ζήτημα, όμως, δεν μπορεί, τελικά, παρά να μας αφορά όλους κι αυτό γιατί δεν είναι ανάγκη να έχουμε κάποιο παιδί στον άμεσο περίγυρό μας ώστε να νιώσουμε υπεύθυνοι γι’ αυτό. Όλα τα παιδιά όλου του κόσμου μας χρειάζονται κι είναι καλό να γνωρίζουμε πέντε πράγματα για το καλό τους ώστε να ταχθούμε στο πλευρό τους εφόσον αυτό χρειαστεί.
Στο πλαίσιο όλων των παραπάνω κεφαλαίων ανήκει κατ’ επέκταση κι ένα απ’ τα εγκλήματα εις βάρος πολλών παιδικών ψυχών εκεί έξω. Πρόκειται σαφώς για τη σεξουαλική κακοποίηση ανηλίκων. Με σκοπό, λοιπόν, την ενημέρωση τόσο των γονέων, των κηδεμόνων όσο κι όλων όσων ενδιαφέρονται πραγματικά για την ψυχική και σωματική υγεία των παιδιών έχει εκπονηθεί εδώ και μερικά χρόνια μια καμπάνια εκ μέρους του Ευρωπαϊκού συμβουλίου κατά της παιδική σεξουαλικής κακοποίησης.
Η καμπάνια αυτή ονομάζεται «Κανόνας των εσωρούχων» κι ουσιαστικά βοηθά τους εμπλεκόμενους με παιδιά να συζητήσουν μαζί τους για ένα τόσο σοβαρό ζήτημα με τρόπο τέτοιο ώστε να καταφέρουν αυτά να κατανοήσουν τη σημασία του σώματός τους και των σημάτων που μπορεί να λαμβάνουν απ’ τους άλλους σε σχέση με αυτό. Σήματα άλλοτε έμμεσα άλλοτε άμεσα όπως αγγίγματα σε επίμαχα σημεία για τα οποία τα παιδιά επιβάλλεται να γνωρίζουν ώστε να είναι πλέον ικανά να αντιδρούν.
Ο συγκεκριμένος κανόνας περιλαμβάνει πέντε βασικά σημεία.
Το σώμα σου σού ανήκει. Ο ενήλικας θα πρέπει να συζητήσει με το παιδί για όσα συμβαίνουν στο σώμα αυτού, να το κάνει να αντιληφθεί ότι κανείς άλλος δίχως την άδειά του δεν έχει το δικαίωμα να το αγγίζει, να το φιλάει ή να το χαϊδεύει και πως επιβάλλεται να λέει «όχι» σε ό,τι το ενοχλεί απευθυνόμενο σε όποιο ενήλικο άτομο εμπιστεύεται σε περίπτωση που συμβεί οτιδήποτε το κάνει να νιώσει έστω και λίγο άβολα. Η άρνησή του αν κάποιος προσπαθήσει να παραβιάσει τα όριά του και τον προσωπικό του χώρο θα πρέπει να είναι αποφασιστική έως ότου ο εκάστοτε που επιχειρεί κάποιου είδους κακοποίηση να το πάρει στα σοβαρά.
Καλό και κακό άγγιγμα. Τα παιδιά δεν είναι ακόμη σε θέση να μπορούν πάντα να αναγνωρίσουν ένα αποδεκτό άγγιγμα κι ένα μη αποδεκτό άγγιγμα. Τουλάχιστον όχι με σιγουριά έστω κι αν ενστικτωδώς αντιλαμβάνονται πως κάτι δεν πάει καλά σε ορισμένες περιπτώσεις. Ένας γονιός, ένας κηδεμόνας, ένας δάσκαλος κ.ο.κ θα πρέπει να βοηθήσει το παιδί να κατανοήσει πως κανείς δεν επιτρέπεται να αγγίζει, να βλέπει ή να έχει οποιουδήποτε είδους επαφή με τα απόκρυφα σημεία του σώματός του όπως ούτε ο εκάστοτε να ζητάει κάτι αντίστοιχο απ’ το παιδί για τον ίδιο. Ο κανόνας των εσωρούχων αποτελεί έναν τρόπο ώστε να καταφέρει το παιδί να θυμάται το όριο που δεν είναι άλλο απ’ τα εσώρουχα. Αν το παιδί δεν είναι βέβαιο για τη συμπεριφορά κάποιου όπως σε κάθε άλλη περίπτωση θα πρέπει να απευθύνεται σε όποιον ενήλικα εμπιστεύεται.
Καλά και κακά μυστικά. Στη μυστικότητα βασίζονται όσοι επιδίδονται στη σεξουαλική κακοποίηση ή την επιχειρούν. Πάντα βρίσκουν τρόπους είτε εκφοβίζοντας είτε εκβιάζοντας είτε μπερδεύοντας το παιδί να το κάνουν να κρατάει για τον εαυτό του μια τόσο αρρωστημένη κατάσταση. Σκοπός της καμπάνιας είναι να προτρέψει τον ενήλικα υπεύθυνο για ένα παιδί στο να του μάθει τη διαφορά μεταξύ καλών και κακών μυστικών εμπνέοντάς του μέσα σε όλα και την εμπιστοσύνη που χρειάζεται ώστε να μπορεί αν χρειαστεί να ανοιχτεί χωρίς να φοβάται. Όταν ένα μυστικό προκαλεί στο παιδί άγχος, αγωνία, φόβο, στεναχώρια ή οποιοδήποτε αρνητικό συναίσθημα δεν είναι καλό και πρέπει να το μοιράζεται με όποιον εμπιστεύεται.
Η πρόληψη κι η προστασία είναι ευθύνη των ενηλίκων. Τα παιδιά θα πρέπει να αισθάνονται πως ανά πάσα στιγμή μπορούν να μιλήσουν για τα πάντα με τους γονείς τους ή με όποιο ενήλικο άτομο εμπιστεύονται. Ο κανόνας των εσωρούχων μας θέτει απέναντι στις ευθύνες μας ως ενήλικες και δουλειά μας είναι να αφουγκραζόμαστε τις ανάγκες, τα συναισθήματα και τη συμπεριφορά των παιδιών. Όταν κάποιο παιδί νιώθει πως κάτι δεν πάει καλά θα πρέπει να είναι άνετο στην ιδέα ότι μπορεί να μοιραστεί με κάποιον όσα το απασχολούν. Η σεξουαλικότητα κι ό,τι την αφορά δε θα πρέπει να έχει περαστεί στο μυαλό των παιδιών ως θέμα ταμπού. Πολλές φορές τα παιδιά νιώθουν ντροπή κι έτσι κάπως καταλήγουν ακόμη κι όταν κακοποιούνται να κρατούν μέσα τους το βασανιστήριό τους από φόβο. Ένας ενήλικας οφείλει ή μάλλον η αγάπη του θα έπρεπε έτσι κι αλλιώς να τον κάνει να είναι πάντα εκεί για το παιδί του ό,τι κι αν αυτό χρειαστεί, ό,τι κι αν αυτό έχει ανάγκη. Ίσως πίσω από κάθε του συμπεριφορά να υπάρχει κάποιος λόγος έτοιμος να αποκωδικοποιηθεί.
Άλλες χρήσιμες συμβουλές που συνοδεύουν τον κανόνα των εσωρούχων:
α) καταγγελία κι αποκάλυψη στοιχείων. Τα παιδιά θα πρέπει να μάθουν να ξεχωρίζουν ποιον ή ποιους μπορούν να εμπιστεύονται και να ενθαρρύνονται να μιλούν σε αυτούς τους ανθρώπους που τα ίδια θα έχουν επιλέξει. Μόνο ένας από αυτούς θα πρέπει να κατοικεί στο ίδιο σπίτι με το παιδί. Οι υπόλοιποι θα πρέπει να είναι εκτός κοινής κατοικίας και να μην είναι μέλη της οικογένειας η του ευρύτερου οικογενειακού περιβάλλοντος.
β) γνωστοί δράστες. Στις περισσότερες περιπτώσεις σεξουαλικής κακοποίησης ανηλίκου θύτης είναι κάποιος γνωστός του παιδιού. Αυτό καθιστά ακόμη πιο δύσκολο για το παιδί το να κατανοήσει πώς κάποιος ο οποίος γνωρίζει μπορεί να το βλάψει. Έτσι, θα πρέπει να ενθαρρύνεται να μιλάει με τους γονείς του –ή με κάποιον που εμπιστεύεται– σε περίπτωση που οποιοσδήποτε γνωστός του προσφέρει δώρα ή του ζητά να κρατήσει ένα μυστικό μιας και πρόκειται για γνωστές μεθόδους των θυτών.
γ) άγνωστοι δράστες. Υπάρχουν και κάποιες περιπτώσεις που οι δράστες είναι άγνωστοι. Καλό είναι, λοιπόν, το παιδί να γνωρίζει κάποιους πολύ απλούς και στοιχειώδεις κανόνες για την επαφή του με αγνώστους όπως λόγου χάρη να μη δέχεται δώρα από κάποιον που δε γνωρίζει, να μην επιβιβάζεται στο αυτοκίνητο κάποιου αγνώστου κλπ.
δ) βοήθεια. Τα παιδιά θα πρέπει να είναι ενήμερα για την ύπαρξη ατόμων ικανών και πρόθυμων να τα βοηθήσουν σε κάθε περίπτωση. Κάποια παραδείγματα είναι οι δάσκαλοι, οι κοινωνικοί λειτουργοί, ο ψυχολόγος του σχολείου ή –εφόσον δεν υπάρχει πάντα στη χώρα μας κάτι τέτοιο– οι παιδοψυχολόγοι γενικά, ο συνήγορος του πολίτη κι αντίστοιχες τηλεφωνικές γραμμές στις οποίες επίσης μπορούν να απευθυνθούν για συμβουλές και βοήθεια.
Περίπου ένα στα πέντε παιδιά ανεξαρτήτως φύλου ή ηλικίας πέφτει θύμα κάποιου είδους σεξουαλικής κακοποίησης. Κανένα παιδί, λοιπόν, δε θεωρείται μικρό ώστε να διδαχτεί τον κανόνα των εσωρούχων. Όσο άβολο, δυσάρεστο ή λεπτό είναι ένα τέτοιο ζήτημα επιβάλλεται για το καλό των παιδιών να είμαστε δίπλα τους, ανοιχτοί σε συζητήσεις, ειλικρινείς, εξωστρεφείς, έτοιμοι να ακούσουμε κάθε του προβληματισμό δίχως να γινόμαστε επικριτικοί ή πιεστικοί.
Αν υποψιάζεστε ότι το παιδί σας ή κάποιο παιδί που σας εμπιστεύεται κι έχετε οποιαδήποτε σχέση μαζί του έχει ίσως πέσει θύμα σεξουαλικής κακοποίησης είναι σημαντικό να το κάνετε να νιώσει πως δεν είστε εκεί για να το κατηγορήσετε, ούτε για να ψάξετε το «γιατί». Ενδιαφερθείτε για όσα έχει να σας πει, ρωτήστε το πώς, πότε, ποιος άλλα μη γίνεστε πανικόβλητα ανακριτικοί. Μην πανικοβάλλετε ούτε το ίδιο δείχνοντας την ταραχή σας. Θυμηθείτε πως νιώθει ήδη άσχημα κι αν αισθανθεί ενοχή ίσως κάτι αποκρύψει. Τέλος, χωρίς να βγάλετε βιαστικά συμπεράσματα βασιζόμενοι σε μη επαρκή στοιχεία διαβεβαιώστε το πως θα ασχοληθείτε με το ζήτημα κι απευθυνθείτε σε κάποιον που μπορεί να βοηθήσει, κατά προτίμηση ειδικό στη φροντίδα και την ψυχοσύνθεση ενός παιδιού.
