Εφηβεία ονομάζεται το αναπτυξιακό στάδιο κατά το οποίο αναπτύσσονται τα δευτερογενή χαρακτηριστικά του φύλου. Ο έφηβος αποκτά την ικανότητα αναπαραγωγής.
Η εφηβεία είναι μια περίοδος που χαρακτηρίζεται με ραγδαίες αλλαγές (σωματικές, ψυχολογικές). Η εφηβεία χωρίζει το παιδί από τον ενήλικα. Μερικοί επιστήμονες θεωρούν ότι η εφηβεία αποτελεί περίοδο προπαρασκευής, ωρίμανσης για να μπορέσουν οι έφηβοι να αντιμετωπίσουν τις καινούργιες υποχρεώσεις. Η εφηβεία ξεκινά βαθμιαία στην ηλικία των δέκα με δώδεκα ετών στα κορίτσια, ενώ στα αγόρια ξεκινά στην ηλικία των δώδεκα με δεκατεσσάρων. Σε πολλές χώρες η εφηβεία ξεκίνα πιο νωρίς. Αυτό μάλλον συμβαίνει επειδή έχει βελτιωθεί κατά πολύ η διατροφή των νέων. Είναι σημαντικό να γνωρίζουν οι γονείς ότι υπάρχουν διακυμάνσεις όχι μόνο στην ηλικία έναρξης της εφηβείας αλλά και στην ταχύτητα με την οποία συμβαίνουν οι μεταβολές από παιδί σε παιδί.
Οι αλλαγές που συμβαίνουν στην εφηβεία οφείλονται σε ορμονικές αλλαγές οι οποίες ξεκινούν μερικά χρόνια πριν η εφηβεία γίνει εμφανής. Για αυτό τα παιδιά – έφηβοι μπορεί να έχουν σκαμπανεβάσματα της συμπεριφοράς, της ψυχολογικής κατάστασης πολύ πριν μπουν πραγματικά στην εφηβεία.
Εφηβεία – Σωματικές αλλαγές
Η εφηβεία χαρακτηρίζεται από σωματικές αλλαγές οι οποίες συμβαίνουν υπό την επίδραση των ορμονών (οιστραδιόλης στα κορίτσια, τεστοστερόνης στα αγόρια). Ή εφηβεία χαρακτηρίζεται από ραγδαία αύξηση ύψους σε αμφότερα τα φύλα (αγόρι, κορίτσι). Αποκτούν τρίχωση ο χώρος του εφηβαίου – μασχάλες. Μπορεί ακόμη να παρατηρηθεί ακμή. Στα κορίτσια παρατηρείται ανάπτυξη του στήθους. Χαρακτηριστικά μάλιστα ξεκινά η έμμηνος ρήση. Στα αγόρια παρατηρείται τριχοφυΐα στο πρόσωπο, αύξηση του μεγέθους των γεννητικών οργάνων, η φωνή σπάει και αποκτά την βραχνάδα της αντρικής φωνής. Ακόμη τα αγόρια έχουν νυχτερινές εκσπερματίσεις (ονειρώξεις).
Εφηβεία – Ψυχολογικές αλλαγές
Οι σωματικές αλλαγές της εφηβείας προκαλούν κάποιο φόβο, αβεβαιότητα στους εφήβους. Οι καλά πληροφορημένοι έφηβοι για αυτές τις αλλαγές νιώθουν περηφάνια που μεταβαίνουν από την παιδική ηλικία στην ενήλικη ζωή. Εντούτοις νιώθουν αβεβαιότητα για την καινούργια θέση στην οικογένεια ή στην κοινωνία.
Η διάθεση, η ζωή των εφήβων γενικότερα συχνά παρουσιάζει διακυμάνσεις – αμφιταλαντεύσεις. Ο ρυθμός ανάπτυξης των δύο φύλων αλλά και μεταξύ εφήβων του ιδίου φύλου είναι διαφορετικός. Γι αυτό συχνά κάποιος έφηβος, ο οποίος πιθανό να είναι λίγο πίσω σε σχέση με ένα άλλο έφηβο ανησυχεί / αναστατώνεται ότι οι άλλοι γύρω μεγαλώνουν ενώ ο ίδιος μένει στάσιμος.
Η εφηβεία χαρακτηρίζεται με ορμονικές διακυμάνσεις οι οποίες προκαλούν επίσης έντονα ή ευμετάβλητα συναισθήματα. Σε συνδυασμό με τις ορμονικές αλλαγές ο έφηβος προσπαθεί να βρει τη δική του ταυτότητα καθώς αλλάζει ο εαυτός του. Η περίοδος αυτή συχνά χαρακτηρίζεται από χαμηλή αυτοεκτίμηση. Με τη διανοητική ωρίμανση ο έφηβος αποκτά ικανότητα να αναλύει, ελέγχει πιο αφηρημένες έννοιες. Έτσι μπορεί να απορροφηθεί με τις ώρες σε αφηρημένες σκέψεις ή διανοητικά παιχνίδια. Οι έφηβοι έχουν αυξημένες πιθανότητες να ταλαιπωρούνται από ασθένειες όπως ανορεξία, βουλιμία ή κατάθλιψη. Οι έφηβοι περνούν στάδια αμφισβήτησης ή απομυθοποίησης ατόμων που προσπαθούν να ελέγξουν, να επιβάλουν κάποια όρια ή να επιβληθούν σε αυτούς. Έτσι έρχονται σε σύγκρουση με τους γονείς, εκπαιδευτικούς αλλά καμιά φορά με την αστυνομία ή άλλες εξουσίες. Σταδιακά στρέφονται σε παρέες συνομηλίκων που θέλουν μια κοινή ταυτότητα. Ψάχνουν μαζί για νέα πρότυπα. Γι αυτό το λόγο οι έφηβοι πολύ συχνά πειραματίζονται και βρίσκονται σε πολύ ευάλωτη κατάσταση. Γι αυτό εύκολα παρασύρονται. Επιπλέον κάποιος επιτήδειος μπορεί να εκμεταλλευτεί ένα έφηβο παρουσιαζόμενος ως πρότυπα ή προτείνοντας ανταλλακτικές – εύκολες λύσεις.
Οι σχέσεις των δύο φύλων στην περίοδο της εφηβείας χαρακτηρίζεται από πειραματισμούς, αμφισβητήσεις, κρίσεις ταυτότητας. Τα πιο πάνω μπορεί να είναι αποτελούν πηγή ευχαρίστησης αλλά μπορούν να έχουν δυσάρεστες συνέπειες σαν πηγή άγχους – κατάθλιψης
Εφηβεία – Αντιμετώπιση
Η εφηβεία αποτελεί πηγή άγχους, αβεβαιότητας τόσο για τον έφηβο όσο και για τα αδέρφια, γονείς, εκπαιδευτικούς ή άλλα πρόσωπα του οικογενειακού – κοινωνικού κύκλου.
Οι αντιπαραθέσεις σε αυτή στην εφηβεία είναι σχεδόν αναπόφευκτες. Γι αυτό τον λόγο πρέπει όλοι να θυμόμαστε ότι σπάνια οι έφηβοι αντιμετωπίζουν πολύ σοβαρά προβλήματα στην εφηβεία. Τα προβλήματα που πρέπει να ξεπεράσουν είναι σημαντικά για τους ίδιους. Γι αυτό πρέπει να τα επιλύουμε με σοβαρότητα, κατανόηση και ψυχραιμία.
Οι ίδιοι οι έφηβοι πρέπει να συμφωνήσουν κυρίως με τους γονείς σε βασικούς κανόνες που θα διέπουν τη ζωή τους κατά την περίοδο της εφηβείας καταλαβαίνοντας ότι η οικογένειά θέλει να τους στηρίξει σε αυτή τη δύσκολη περίοδο αλλά μπορεί να μην ξέρει πως. Οι έφηβοι πρέπει να προσπαθήσουν να διατηρήσουν την σωματική, ψυχική υγεία με σχολαστική ατομική υγιεινή, καλή διατροφή, φυσική και πνευματική άσκηση, καταπολέμηση του στρες, αποφυγή της βίας η της παραβατικότητας.
Οι γονείς ( μαμά, πατέρας) μεταξύ τους πρέπει να συμφωνήσουν να έχουν κοινή πολιτική αντιμετώπισης του εφήβου έτσι ώστε να μην παρέχουν αντικρουόμενες απόψεις στον εφήβο. Οι γονείς πρέπει να είναι προσιτοί. Να μπορούν να συζητήσουν, να διαπραγματευθούν με ψυχραιμία αποφεύγοντας τις συγκρούσεις. Οι γονείς πρέπει ακόμη να δίνουν το καλό παράδειγμα όχι μόνο με λόγια αλλά και με πράξεις. Οι γονείς πρέπει να αφήνουν τον έφηβο να έχει το δικό του χώρο – χρόνο, εφόσον ο έφηβος κατανοεί ότι εξακολουθεί να είναι μέλος της οικογένειας με δικαιώματα αλλά και ευθύνες.
Οι γονείς συχνά δυσκολεύονατι να παραδεχτούν ότι το παιδί τους μεγάλωσε και μπορεί μερικά πράγματα να τα κάνει χωρίς αυτούς. Είναι πιο πιθανό ο έφηβος να περάσει την εφηβεια χωρίς σημαντικές αντιπαραθέσεις, αντιδράσεις, προβλήματα αν οι γονείς, τον αντιμετωπίζουν σαν υπεύθυνο άτομο το οποίο μπορούν να εμπιστευθούν έχοντας πάντα υπόψη τους βασικούς κανόνες που συμφωνήθηκαν. Τέλος αν οι έφηβοι παρουσιάσουν προβλήματα σωματικά ή ψυχικά που οι ίδιοι ή οι γονείς δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν καλό είναι να συμβουλευτούν κάποιο παιδίατροή άλλο ειδικό έχοντας υπόψη ότι τα περισσότερα εφηβικά προβλήματα είναι παροδικά. Καλό είναι οι έφηβοι να ξέρουν ότι αν δεν νιώθουν άνετα να συζητήσουν τα θέματα που τους απασχολούν μπροστά στους γονείς, έχουν το δικαίωμα να δουν ένα ειδικό μόνοι ή να ζητήσουν από τους γονείς να περιμένουν έξω ενώ συζητούν κάποια ευαίσθητα θέματα.
Ειρήνη Παφίτου, Παιδίατρος
