Τι είναι εφηβεία;
H εφηβεία είναι ένα μεταβατικό στάδιο της ανάπτυξης, που αρχίζει από το τέλος της λανθάνουσας περιόδου και που δρομολογεί την είσοδο στην ενήλικη ζωή. Σ’ αυτή τη διαδρομή υπάρχει πληθώρα αλλαγών όσον αφορά τις υποχρεώσεις του εφήβου, τις συνήθειες και τις απαιτήσεις του. Η εφηβεία είναι μια περίοδος γεμάτη προκλήσεις, είναι μια φάση που χαρακτηρίζεται από μια σειρά συμπεριφορικών και συναισθηματικών αλλαγών.
Ποιες είναι οι προκλήσεις και οι ευκαιρίες της εφηβείας;
1. Ανεξαρτητοποίηση
Στο μεταίχμιο μεταξύ παιδικότητας και ενηλικίωσης, μια πολύ σημαντική πρόκληση αποτελεί η ανεξαρτητοποίηση του εφήβου. Ο έφηβος μέσα από τις διαδικασίες ανάπτυξης του πρέπει να καταφέρει να γίνει ανεξάρτητος, κάτι που συχνά δυσκολεύει και τον έφηβο αλλά και το γονιό.
Η πορεία προς την ανεξαρτητοποίηση είναι δύσκολη. Κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες ο γονιός συμπεριφέρεται στον έφηβο σαν παιδί, ενώ ταυτόχρονα απαιτεί απ’ αυτόν μια ωριμότητα και υπευθυνότητα που θα χαρακτήριζε μάλλον έναν ενήλικα. Ο έφηβος από την άλλη ζητά -ή συχνά απαιτεί- να είναι εντελώς ανεξάρτητος, να του αναγνωριστεί το ότι «μεγάλωσε πια» και οι γονείς να μην τον ελέγχουν με αυστηρούς όρους. Ταυτόχρονα δεν μπορεί να αρνείται ν’ αναλάβει ευθύνες, να αποφεύγει όρους και κανόνες, προτιμώντας την «ανεμελιά» της παιδικότητας. Όλα τα πιο πάνω έχουν συχνά ως αποτέλεσμα τις συγκρούσεις μεταξύ γονέα και εφήβου. Ο έφηβος «τρέχει» προς την ανεξαρτητοποίησή του ενώ ο γονιός, ο οποίος συχνά βρίσκεται στη μέση ηλικία, δυσκολεύεται να προσαρμοστεί βιώνοντας ένα «άγχος αποχωρισμού» για το παιδί του.
Είναι σημαντικό λοιπόν, ο έφηβος να έχει περιθώρια ανεξαρτητοποίησης, όπως αυτά συχνά καθορίζονται από την «εποχή» του και επίσης να ενισχύεται από τους γονείς η ανάληψη ευθυνών από μέρους του εφήβου.
Ο γονιός πρέπει να παραμένει «κοντά» στον έφηβο να μη φοβάται ότι θα «χάσει τον έλεγχο», και να στηρίζει το παιδί του. Να μην τον ελέγχει απόλυτα και να μην υποτιμά την ικανότητά του να λειτουργήσει ανεξάρτητα.
Συμβουλέψτε λοιπόν τον έφηβο. Ακούστε τον. Είναι πιο πιθανόν να επικοινωνήσετε καλύτερα όταν ο έφηβος νιώθει ότι κατανοείτε τα δεδομένα του, παρά όταν του δίνετε αυστηρές ή απόλυτες οδηγίες.
2. Συνομήλικοι
Οι συνομήλικοι είναι ακόμα ένας καθοριστικός παράγοντας στη ζωή των εφήβων και συχνά λόγος σύγκρουσης. Ο χρόνος με τους συνομήλικους είναι πολύ σημαντικός γι’ αυτούς και τους γεμίζει συναισθηματικά.
Αποτελεί συχνό φαινόμενο το παιδί στην εφηβεία να θέλει να περνά χρόνο συνεχώς με τους φίλους του, να επικοινωνεί μαζί τους όσο ποτέ άλλοτε και να μοιράζεται μαζί τους αυτά που τον απασχολούν. Η γνώμη των φίλων αποκτά μεγάλη βαρύτητα και η αποδοχή εκ μέρους των συνομηλίκων είναι πρωτίστης σημασίας.
Αυτή η προσκόλληση και ο υπερβολικός χρόνος με τους συνομήλικους συχνά ανησυχεί το γονιό. Οι γονείς φοβούνται ότι ο έφηβος υπερβάλλει, ότι έχει χάσει τις προτεραιότητές του και ότι νοιάζεται περισσότερο για τους φίλους του παρά για οτιδήποτε άλλο. Συχνά οι γονείς νιώθουν ότι το παιδί τους απομακρύνεται όλο και περισσότερο από την οικογένεια και φοβούνται μήπως του συμβεί κάτι κακό. Αυτή η έντονη ανάγκη του εφήβου για χρόνο με τους συνομήλικους, η συνεχής αναζήτηση «εξόδων» και η συνεχής επικοινωνία με τους φίλους αποτελούν φυσιολογικές συμπεριφορές.
Οι γονείς θα πρέπει να γνωρίζουν πως ο δικός τους ρόλος και η δική τους συμμετοχή στη ζωή του εφήβου είναι ιδιαίτερα σημαντικά, όμως τα παιδιά θα πρέπει να τους αποχωριστούν και αυτό γίνεται μέσω και των φίλων. Ο γονιός όπως και ο φίλος, ο κάθε ένας στα πλαίσια του δικού του ρόλου, εξυπηρετούν ανάγκες του εφήβου συμβάλλοντας έτσι στη συναισθηματική του ωρίμανση. Θα ήταν καλό λοιπόν οι γονείς ν’ αναγνωρίσουν τη σημασία των συνομηλίκων στην εφηβεία. Ας εστιαστούν, όχι στην ποσότητα, αλλά στην ποιότητα της δικής τους επαφής με τον έφηβο.
3. Εναλλαγές διάθεσης
Σημαντική πρόκληση στην εφηβεία αποτελούν οι εναλλαγές της διάθεσης. Ο έφηβος συχνά αλλάζει απότομα διάθεση, απροσδόκητα και χωρίς εμφανή αιτία. Εύκολα το γέλιο μετατρέπεται σε θυμό, ο θυμός σε κλάμα, το κλάμα σε εύθυμη διάθεση και ούτω καθ’ εξής. Αυτές οι εναλλαγές φέρνουν συχνά δυσκολίες στην καθημερινότητα του εφήβου αλλά και του περιβάλλοντός του. Οι γύρω του δυσκολεύονται να προσαρμοστούν στις αλλαγές αυτές, ενώ τον θεωρούν «παράλογο», «υπερβολικό» και «αλλοπρόσαλλο», κάτι που τείνει να χειροτερεύει τον τρόπο που νιώθει ο έφηβος. Παρόλο που αυτές οι «παράξενες» διαθέσεις του εφήβου είναι δυσνόητες και δύσκολες στο χειρισμό, είναι καλύτερα να αποφεύγονται οι επιπλέον συγκρούσεις. Θα πρέπει να δίνεται στον έφηβο ο απαραίτητος χρόνος για να χειριστεί την διάθεσή του, ενώ καλό θα ήταν να του επιτρέπονται τα ξεσπάσματα εντός των επιτρεπόμενων ορίων. Για παράδειγμα καλό θα ήταν να σεβαστεί κανείς ότι ένας έφηβος εν ώρα αρνητικών συναισθημάτων ή/και πεσμένης διάθεσης επιθυμεί να μη συζητά, αποφεύγει την επαφή με τους υπόλοιπους και προτιμά να απομονωθεί στο δωμάτιό του.
Οι γονείς θα πρέπει να αναμένουν τις εναλλαγές της διάθεσης και να δίνουν στον έφηβο το χρόνο που χρειάζεται για να τις χειριστεί. Είναι καλό να σέβονται τις σχετικές του ανάγκες.
4. Σεξουαλικότητα
Ένα μεγάλο κεφάλαιο που αποτελεί πρόκληση, είναι αυτό της σεξουαλικότητας και των σχέσεων. Διευκρινίζεται ότι με τον όρο σεξουαλικότητα δεν εννοούμε την ερωτική πράξη αλλά αναφερόμαστε στη γενικότερη έννοια του όρου.
Η σεξουαλικότητα θα καθορίσει συχνά τις σκέψεις και τις επιλογές του εφήβου, αφού η κάλυψη των σχετικών αναγκών αποτελεί πλέον μια από τις προτεραιότητές του. Συχνά οι έφηβοι προχωρούν στην εξεύρεση συντρόφων και δημιουργούν τις πρώτες τους σχέσεις. Όπως οι συνομήλικοι, έτσι και ο/η σύντροφος είναι ιδιαίτερα σημαντικός/ή για τον έφηβο. Η σχέση είναι σημαντική για τον έφηβο, όχι μόνο για λόγους σεξουαλικότητας αλλά κυρίως για συναισθηματικούς λόγους. Ο έφηβος προσβλέπει σε μια σχέση για να ικανοποιήσει τις συναισθηματικές του ανάγκες. Έτσι, πολύ συχνά, οι σχέσεις και οι σύντροφοι έχουν μεγάλη επιρροή στη διάθεση του εφήβου, κάτι που σίγουρα δεν είναι πάντα εύκολο να χειριστούν οι γονείς. Οι γονείς θέτουν συχνά ότι οι έφηβοι βρίσκονται σε σχετικά μικρή ηλικία για να «αφιερώνονται» τόσο στις σχέσεις τους και ότι δε θα πρέπει να επενδύουν σ’ αυτές και να απογοητεύονται.
Θα πρέπει να ληφθεί υπόψιν πως αποτελεί πρόκληση για τον έφηβο να οργανωθεί σεξουαλικά. Κατ’ επέκταση, οι σχέσεις διαδραματίζουν ένα μεγάλο ρόλο στη ζωή του εφήβου και έτσι κρίνονται ως ιδιαίτερα σημαντικές.
Οι γονείς πρέπει να σέβονται και να μη μειώνουν τα συναισθήματα του έφηβου. Να τον συμβουλεύουν και να τον ενημερώνουν, έτσι ώστε ν’ αποφεύγονται οι επικίνδυνοι πειραματισμοί. Ταυτόχρονα, οι γονείς πρέπει να σέβονται το δικαίωμά του για προσωπική ζωή.
5. Η εκπαίδευση
Η εκπαίδευση είναι μια έντονη πρόκληση την περίοδο της εφηβείας. Η προσοχή των γονιών συχνά εστιάζεται στο διάβασμα, στην επιμέλεια του εφήβου και στη σχολική του επίδοση γενικότερα, αφού θεωρείται ότι είναι σημαντικά για την επαγγελματική τους αποκατάσταση.
Αυτό εμπεριέχει τον κίνδυνο να αγνοούνται οι υπόλοιπες ανάγκες του εφήβου με αποτέλεσμα ο έφηβος να νιώθει συχνά ότι δεν τον καταλαβαίνουν και να απομακρύνεται.
Οι συναισθηματικές ανάγκες ενός παιδιού που οδεύει προς την ενηλικίωση είναι πρωτίστης σημασίας. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό να νιώθει ο έφηβος τη στήριξη της οικογένειάς του στις ανάγκες και τις επιλογές του. Να νιώθει το γονιό πως νοιάζεται κυρίως για το πώς νιώθει και όχι για το πόσα καταφέρνει. Έχει πιθανότατα ανάγκη να ερωτηθεί πρώτα για το αν είναι καλά και το πώς πέρασε και μετά για το αν διάβασε.
Συμπερασματικά
Οι προαναφερόμενες προκλήσεις και ευκαιρίες, προκαλούν άγχος στον έφηβο. Αυτά που για έναν ενήλικα φαντάζουν απλά και αυτονόητα αποτελούν συχνά στρεσογόνες πηγές για ένα παιδί που διανύει την εφηβεία.
Το άγχος είναι από τις πιο συχνές αιτίες ψυχοσυναισθηματικών προβλημάτων στους εφήβους. Φέρνει μαζί του μια σειρά δυσάρεστων συνεπειών κι’ αυτό επηρεάζει την καθημερινότητα του εφήβου σε διάφορα επίπεδα.
Ο έφηβος καλείται να ανεξαρτητοποιηθεί, να οργανωθεί σεξουαλικά, να χειριστεί τις αναπάντεχες εναλλαγές της διάθεσής του, να κατανείμει το χρόνο του κατά τρόπο λειτουργικό αλλά και να καθορίσει τα πρώτα του προ-επαγγελματικά βήματα.
Ο χρόνος δεν του είναι αρκετός, τα θέλω του είναι πολλά και τα «πρέπει» ακόμα περισσότερα. Η εφηβεία αποτελεί από μόνη της μια μεγάλη πρόκληση για το παιδί αφού του δίνει μια σειρά ευκαιριών, καλώντας τον όμως ταυτόχρονα ν’ ανταποκριθεί σε πολλές απαιτήσεις, υποχρεώσεις και προσδοκίες.
Η εφηβεία μπορεί να είναι μια περίοδος με πολλές προκλήσεις, είναι όμως ταυτόχρονα μια ευκαιρία για να δημιουργήσει ο γονιός με το παιδί μια ώριμη πια σχέση. Είναι μια ευκαιρία για να δημιουργηθούν οι κατάλληλες συνθήκες και προοπτικές για την ενήλικη ζωή.
Συμβουλές σε γονείς
• Συμβουλέψτε τον έφηβο και αποφύγετε τις απόλυτες οδηγίες
• Στηρίξτε τον στις εναλλαγές της διάθεσής του
• Κατανοήστε την ανάγκη του για χρόνο με τους συνομηλίκους
• Αποδεχτείτε την εξέλιξη της σεξουαλικότητάς του
• Εστιάστε τη προσοχή σας στα συναισθήματά του
• Ενισχύστε τον στην πορεία του για ανεξαρτητοποίηση
• ΓΙΑ ΝΑ «ΑΚΟΥΣΕΙ» ΕΝΑΣ ΕΦΗΒΟΣ ΠΡΕΠΕΙ ΠΡΩΤΑ ΝΑ ΝΙΩΣΕΙ ΠΩΣ ΕΙΣΑΚΟΥΕΤΑΙ.
