O ρόλος των γονέων δεν περιορίζεται στη γέννηση του παιδιού και στη φροντίδα του. Eπεκτείνεται και στην ανάπτυξη ενός υγιούς χαρακτήρα, ο οποίος να μπορεί να αντιμετωπίζει ικανοποιητικά τις προκλήσεις τις οποίες θα βρει σταδιακά στις διάφορες εξελικτικές φάσεις της ζωής του ακόμα και όταν ανεξαρτητοποιηθεί και απομακρυνθεί από το γονεϊκό σύστημα. Για τον σκοπό αυτό οι γονείς είναι απαραίτητο, εκτός των άλλων, να καλλιεργήσουν αξίες και αρχές οι οποίες θα αποτελέσουν συνοδηγό στο παιδί σε όλες τις εμπειρίες και τα βιώματα που θα αποκτήσει.
Για τους παραπάνω λόγους η στάση των γονέων έχει πρωταρχική σημασία για τη ζωή του παιδιού. Oι γονείς επηρεάζουν σε μεγάλο βαθμό την ανάπτυξη του παιδιού αφού οι πρώτες εμπειρίες του είναι αυτές που θα ‘’ χαράξουν ‘’ σε μεγάλο βαθμό και την μετέπειτα ζωή του. Ο ρόλος του γονέα δεν είναι κάτι το οποίο μας εμφυτεύεται με το που γινόμαστε γονείς. Είναι κάτι που μαθαίνουμε εμπειρικά από τα πρώτα χρόνια της ζωής μας, όταν ακόμα και οι ίδιοι ήμασταν παιδιά. Οι σχέσεις που αναπτύσσουμε με τους γονείς μας και ο τρόπος που μας συμπεριφέρονται αποτελούν προπομπό για το πώς θα μεγαλώσουμε τα παιδιά μας.
Γίνεται λοιπόν κατανοητό ότι η οικογένεια αποτελεί μια δυναμική ενότητα από αλληλοεξαρτώμενα μέλη, που επηρεάζουν το ένα το άλλο. Μέσα σε μια οικογένεια όπου υπάρχει σεβασμός και εμπιστοσύνη, το κάθε μέλος της δέχεται τις επιδράσεις των άλλων μελών και συγχρόνως επιδρά πάνω σ’ αυτά. Έτσι και το παιδί, με τη συμπεριφορά του, επηρεάζει τη συμπεριφορά των γονέων του και ως ένα βαθμό τη διαμορφώνει. Για παράδειγμα ο γονιός πρέπει να είναι σε θέση να ακούει το παιδί του και όπου χρειαστεί να απολογείται αν οι πράξεις του γονέα είναι λανθασμένες ή ντροπιάζουν το παιδί. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι γονείς δεν ‘’γεννηθήκαμε’’ αλλά γίναμε ύστερα από δική μας επιλογή. Είναι όπως οι επιστήμονες. Όσα και αν διδαχθούμε στο Πανεπιστήμιο άλλα τόσα θα μάθουμε στην εργασία μας γιατί η μάθηση είναι διαρκής. Έτσι και η οικογένεια. Είναι ένας ‘’ζωντανός οργανισμός’’ ο οποίος μεγαλώνει μέσα από τα βιώματα, τις εμπειρίες και τις επιτυχίες αλλά και τις αποτυχίες.
Για να μπορέσει όμως ο γονιός να πετύχει στη σχέση του με το παιδί του οφείλει να δημιουργήσει εκείνες τις συνθήκες που θα επιτρέψουν καλή επικοινωνία, συνεργασία και αλληλοκατανόηση. Πώς μπορεί άλλωστε ένας άνθρωπος, ένα μικροσύστημα όπως η οικογένεια να αναπτυχθούν αν δεν ακολουθήσουν βασικούς κανόνες επικοινωνίας. Ποιοι είναι λοιπόν αυτοί οι κανόνες και πώς επιτυγχάνουμε την ‘’καλή’’ και ‘’υγιή’’ σχέση με τα παιδιά μας.
Συστήματα και κανόνες ανάπτυξης υγιών σχέσεων γονέων και παιδιών.
Όπως αναφέρθηκε και στην εισαγωγή κανένας γονιός δεν έχει εκπαιδευθεί πώς να είναι σωστός γονέας αλλά και τι χρειάζεται για την ανάπτυξη υγιών προσωπικοτήτων. Οι περισσότεροι μαθαίνουν βάσει της θεωρίας της κοινωνικής μάθησης, δηλαδή ό,τι βλέπω και βιώνω αυτό είναι το σωστό ή το λάθος. Με απλά λόγια ότι διδάχθηκα από τους γονείς μου αυτό είναι και το σωστό. ¨Έτσι είναι τελικά;
Κανένας δεν μπορεί να αμφισβητήσει το πώς μεγάλωσε μια γενιά, αλλά πάλι κανείς δεν μπορεί να πει με βεβαιότητα αν ήταν και ο καλύτερος τρόπος να τιμωρούμε σωματικά τα παιδιά, να τους στερούμε για μεγάλο χρονικό διάστημα διάφορα προνόμια ή ακόμα και να εναντιωνόμαστε στην ανάπτυξη χαρακτήρων με πρωτοβουλίες, με δυνατό Εγώ αλλά και με έντονο καθωσπρεπισμό. Δεν είναι της ώρας να δούμε ποια γενιά είναι σωστή ή όχι. Θεωρούμε όμως ότι είναι σημαντικό να υπάρχουν οι παρακάτω προϋποθέσεις, ώστε να αναπτύξουμε υγιείς σχέσεις με τα παιδιά μας σε οποιοδήποτε σύστημα και αν λειτουργούν, είτε πρόκειται για την οικογένεια, είτε πρόκειται για το σχολείο είτε για τους φίλους.
Ας δούμε λοιπόν ποιες είναι αυτές οι προϋποθέσεις:
- Εμπιστοσύνη
- Δείξτε στα παιδιά σας εμπιστοσύνη μέσα από την ανάληψη πρωτοβουλιών και την ενθάρρυνση ακόμα και όταν αποτυγχάνουν να ‘’καλύψουν’’ τις δικές μας προσδοκίες (όπως να γίνουν άριστοι μαθητές, αθλητές, κ.α.). Μην αναμένουμε να πετύχουν ό,τι εμείς δεν καταφέραμε σαν παιδιά!
- Δείξτε τους εμπιστοσύνη και δώστε τους χώρο και χρόνο να αποδείξουν τι μπορούν και τι θέλουν να πετύχουν. Μην καταπνίγετε τα θέλω τους με πρέπει!
- Ενθαρρύνετε το παιδί σας να σας μιλάει για το σχολείο, τους φίλους του, τα συναισθήματά του χωρίς περιστολές και καθωσπρεπισμούς.
- Σεβασμό της αξιοπρέπειας του άλλου
- Δεν σημαίνει ότι επειδή είναι μικρότερα είναι και πιο αδύναμα και πάντα πρέπει να μας ακούνε. Μαθαίνουμε και εμείς και εκείνα. Ενθαρρύνουμε την έκφραση και όχι την καταπίεση. Πρέπει τα παιδιά να μας θεωρούν ‘’συμμάχους’’ και όχι εχθρούς τους.
- Εξατομίκευση
- Κάθε παιδί είναι διαφορετικό και μοναδικό! Μην ταυτίζετε τα παιδιά σας με τα αδέρφια τους ή με τους συνομηλίκους τους. Με αυτό τον τρόπο τα ‘’φορτώνουμε’’ με επιπλέον ευθύνες και περιμένουμε πολύ περισσότερα ή και λιγότερα απ’ ότι πραγματικά είναι ικανά και μπορούν. Αφήστε τα, με διακριτικότητα, να δείξουν ποια είναι και τι μπορούν.
- Ενεργητική ακρόαση
- Ίσως το ποιο σημαντικό στοιχείο στην ανθρώπινη επικοινωνία. Ακοή! ενεργητική ακοή. Πρέπει να αφιερώνουμε χρόνο σε αυτό που μας λένε και να μην ‘’προσποιούμαστε’’ ότι τα ακούμε. Μην έχουμε έτοιμη την απάντηση επειδή ως ‘’μεγαλύτεροι ξέρουμε τα πάντα’’. Δώστε τους σημασία και σε ανταπόδοση θα ακούσουν και εκείνα όταν χρειαστεί. Αν δεν υπάρχει ενεργητική ακρόαση στα θέλω των παιδιών μας υπάρχουν και μη φυσιολογικοί τρόποι να μας τραβήξουν την προσοχή. Όπως αντικοινωνική συμπεριφορά, απόπειρα αυτοκτονίας, αυτοτραυματισμοί, ζήλεια, απόσυρση, κ.α.
- Συνεργασία
- Μάθετε να συνεργάζεστε με τα παιδιά σας. Μην περιμένετε να αναπτύξουν πρωτοβουλία και αυτοπεποίθηση αν σας ακολουθούν πάντα. Αφήστε τα να κάνουν λάθη και μετά να τους δείξετε το σωστό. Συζητήστε μαζί τους τι είναι σωστό και τι είναι λάθος.
- Επιβράβευση
- Αναγνωρίστε ότι πετυχαίνουν και δώστε αξία στην προσπάθειά τους. Ακόμα και στην αποτυχία βρείτε κάτι θετικό και δώστε τους κίνητρο να είναι ακόμα καλύτεροι την επόμενη φορά. Μην αναμένετε με την πρώτη να τα καταφέρουν.
- Οριοθέτηση
- Είμαστε σύμμαχοι, τα ακούμε, τα σεβόμαστε αλλά υπάρχουν και όρια στις σχέσεις μας μαζί τους. Οριοθετώντας τη σχέση μας, μαθαίνουν να οριοθετούνται και στο σχολείο και με τους φίλους τους και να μην οδηγούνται σε εξαρτήσεις και εθισμούς. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ο εθισμός στην τηλεόραση και στα παιχνίδια. Πρέπει να τους θέσουμε όρια και μέτρο στη συμπεριφορά τους. Μέτρο όμως, πρέπει να υπάρχει και στη δική μας ζωή και συμπεριφορά.
Οι παραπάνω κανόνες αποδεικνύονται σημαντικοί στην ανάπτυξη υγιών σχέσεων μεταξύ γονέων και παιδιών, καθώς η εφαρμογή τους δημιουργεί ισότιμες και ισορροπημένες σχέσεις.
