‘Οταν ένα παιδί δρα με τρόπο κατά τον γονέα ανεπίτρεπτο υπάρχει ένα μικρό χρονικό κενό που οφείλουμε να εκμεταλλευτούμε. Από τη στιγμή του «κακού» ως τη στιγμή της αντίδρασής μας, μεσολαβεί ένα μικροσκοπικό χρονικό διάστημα στο οποίο οφείλουμε να κάνουμε μια σοβαρή επιλογή: πώς θα αντιδράσουμε; Ο χρόνος, οι συνθήκες, η αϋπνία και ένα σωρό ακόμη παράγοντες λειτουργούν προφανώς επιβαρυντικά και δεν είναι εύκολο να παίρνεις πάντα παιδαγωγικά ώριμες και σύγχρονες αποφάσεις με ψυχραιμία γιόγκι. Καμία παιδαγωγική πρόταση δεν είναι ικανή να υποσχεθεί θαύματα και συνταγές απόλυτης επιτυχίας στο ζήτημα της πειθαρχίας δεν υπάρχουν. Όμως, μπορούμε να βάλουμε τα δυνατά μας και να εφαρμόσουμε το λιγότερο «τιμωριτικό» και περισσότερο «αγαπητικό» μοντέλο διαπαιδαγώγησης.
«Φυσικές συνέπειες»: Η εναλλακτική της τιμωρίας και πώς να την κάνετε να λειτουργήσει
Τι είναι οι φυσικές συνέπειες;
Οι φυσικές συνέπειες είναι οι καταστάσεις που μοιραία και φυσικά θα ακολουθήσουν έπειτα από μία συγκεκριμένη συμπεριφορά (π.χ.: αν βγει το παιδί στο κρύο χωρίς μπουφάν, θα κρυώσει). Με τον όρο «φυσικές συνέπειες», συχνά οι ειδικοί εννοούν και τις λογικές συνέπειες που επιλέγεται να ακολουθήσουν συμπεριφορές που παραβιάζουν τα συμφωνημένα όρια της οικογένειας. Οι συνέπειες αυτές ορίζονται από τον γονέα και εφαρμόζονται ως αποτέλεσμα παράβασης κάποιου κανόνα.
Γιατί να τις προτιμήσουμε;
Η τακτική των φυσικών/λογικών συνεπειών μπορεί να είναι ιδιαίτερα αποτελεσματική, γιατί:
- Η συνέπεια συνδέεται άμεσα με τη συμπεριφορά και δίνει στο παιδί τη δυνατότητα να μάθει τι συμβαίνει όταν δρα εκτός ορίων.
- Διαχωρίζει την «κακή πράξη» απ’ τον «δράστη» και δεν ταπεινώνει ούτε εκφοβίζει το παιδί με κανέναν τρόπο.
- Συνδέεται με την παροντική αλλά και τη μελλοντική συμπεριφορά του παιδιού, αφού εστιάζει στο «γιατί» και άρα στο «πώς θα το διορθώσω» κι όχι σ’ ένα κενό νοήματος «μην το κάνεις, γιατί έτσι!».
- Όλα συμβαίνουν σε ήρεμο, νηφάλιο περιβάλλον χωρίς φωνές και προσβολές.
- Αφήνει στο παιδί το περιθώριο επιλογής και θέτει βάσεις υπεύθυνης συμπεριφοράς.
- Αντίθετα με τη μέθοδο της λεκτικής ή φυσικής τιμωρίας, το να αφήσουμε το παιδί να βιώσει τις αρνητικές συνέπειες μιας αρνητικής πράξης, καλλιεργεί την αρχή του αμοιβαίου σεβασμού και των ίσων δικαιωμάτων μέσα στην οικογένεια.
1. Πρώτα, βρείτε την αιτία
Όταν το παιδί συμπεριφέρεται με τρόπο που θεωρείτε ανεπίτρεπτο, προσπαθήστε να εντοπίσετε τα κίνητρά του. Αποκλείεται να συμπεριφέρεται άσχημα γιατί είναι «κακό παιδί» (δεν υπάρχουν κακά παιδιά). Θέλει να κεντρίσει την προσοχή σας; Θέλει να τσεκάρει τα όριά του; Θέλει να πάρει το αίμα του πίσω επειδή ένιωσε αδικημένο; Νιώθει ανεπαρκές; Για να διορθωθεί μια συμπεριφορά πρέπει να ανακαλύψουμε τι κρύβεται πίσω απ’ το «γιατί».
2. Συγκεκριμένη χρονική διάρκεια
Ο σκοπός δεν είναι να τιμωρήσουμε, ο σκοπός είναι να διδάξουμε στα παιδιά τι πρέπει να κάνουν διαφορετικά την επόμενη φορά. Ο αποτελεσματικότερος τρόπος είναι να είμαστε συγκεκριμένοι και σύντομοι. Αν, για παράδειγμα, πρόκειται να πάρετε ένα παιχνίδι του γιου σας, επειδή αρνήθηκε επανειλημμένα να σταματήσει να παίζει και να φορέσει πιτζάμες, δεν έχει νόημα να του το πάρετε για πάντα –θα ήταν πολύ σκληρό, αναντίστοιχο του μικρού του λάθους και, ούτως ή άλλως, μια-δυο μέρες μετά, η μονιμότητα της στέρησης θα έκανε το παιδί να χάσει κάθε κίνητρο.
Αντιθέτως, αν θέσετε ένα συγκεκριμένο χρονικό διάστημα και μια συγκεκριμένη πράξη/ συμπεριφορά που το παιδί πρέπει να ακολουθήσει προκειμένου να επανακτήσει το παιχνίδι ή το προνόμιο που στερήθηκε, θα καταφέρετε να του διδάξετε κάτι. Αν, για παράδειγμα, θεωρήσετε προσβλητικό κι ασεβή τον τρόπο που μιλάει η 13χρονη κόρη σας, μπορείτε να της πάρετε το κινητό για ένα απόγευμα ή για μερικές ώρες, λέγοντάς της ευγενικά ότι θα το πάρει εάν φροντίσει να ζητήσει συγγνώμη σε όποιον προσέβαλε κι αν διορθώσει τον τρόπο της.
3. Μία συνέπεια τη φορά
Όταν σου ‘χει ανέβει το αίμα στο κεφάλι, είναι λογικό να συμπεριφερθείς με τρόπο όπως ο εξής: «Αν δεν σταματήσεις αμέσως, κομμένη η τηλεόραση για μια βδομάδα. Α, συνεχίζεις; Οκ. Κομμένη η τηλεόραση για δύο βδομάδες… Πολύ ωραία, δεν θα ξαναδείς παιδικά για ένα μήνα». Αν φερθείτε κατ’ αυτόν τον τρόπο, θα χάσετε την αξιοπιστία σας και θα υποτιμήσετε την «εξουσία» σας, αφού το παιδί θα γίνει μάρτυρας μια συναισθηματικής έκρηξης κι όχι κοινωνός μιας προσεκτικά επιλεγμένης παιδαγωγικής λύσης.
Προτιμήστε μία συγκεκριμένη συνέπεια που θα ακολουθήσει τη συμπεριφορά του παιδιού και προειδοποιήστε το γι’ αυτήν πριν η κατάσταση φτάσει στο απροχώρητο.
4. Προσφέρετε επιλογές
Όταν θέλετε το παιδί να κάνει ή να μην κάνει κάτι συγκεκριμένο, προσπαθήστε να του προσφέρετε επιλογές, για τις οποίες είστε οι ίδιοι βέβαιοι ότι είναι βιώσιμες (και όχι τραυματικές). Για παράδειγμα: «Θέλω να μαζέψεις τώρα τα παιχνίδια σου απ’ το μπαλκόνι, γιατί θα βρέξει. Αν δεν τα μαζέψεις, θα τα πάρω και θα στα επιστρέψω αύριο. Εσύ αποφασίζεις.» Έτσι, το παιδί αντιλαμβάνεται αυτό που του αναθέτετε να κάνει σαν αναγκαιότητα κι όχι σαν ένα καπρίτσιο σας που στόχο έχει να το… βασανίσει.
Αν είναι δυνατό, προσπαθήστε να ρωτήσετε το παιδί ποια συνέπεια είναι κατά τη γνώμη του η καταλληλότερη. Έτσι, του δείχνετε ότι η γνώμη του έχει βαρύτητα κι ότι οι επιλογές του είναι σημαντικές. Ακόμη κι αν μετά θυμώσει και αρνηθεί να εφαρμόσει όσα συμφωνήσατε, θα ξέρει ότι ήταν μέλος της ομάδας σας κι όχι αντίπαλος.
6. Αντισταθείτε στο να «σώσετε» το παιδί: Η συνέπεια είναι το κλειδί της επιτυχίας
Ξέρουμε πολύ καλά ότι το να εφαρμόζεις τις συνέπειες που λογικά και σωστά επέλεξες, μπορεί να είναι φοβερά ψυχοφθόρο –σε ποιον αρέσει να βλέπει το παιδί του να στεναχωριέται; Είναι, όμως, πολύ σημαντικό να μην παρεκκλίνετε από το αρχικό πλάνο (εφόσον, φυσικά, είναι δίκαιο και όχι τραυματικό) και να φανείτε σταθεροί. Εφόσον το παιδί επιλέξει να επωμιστεί τη συνέπεια της πράξης του αντί να συνεργαστεί, συνεχίστε… βάσει σχεδίου και εφαρμόστε ό,τι είπατε.
7. Δείξτε υπομονή -καμία μέθοδος δεν κάνει θαύματα
Θα χρειαστεί να επαναλάβετε πολλές φορές τη διαδικασία λάθος συμπεριφορά-συζήτηση-επιλογή-συνέπεια μέχρι να δείτε ουσιαστική αλλαγή στην καθημερινότητα με το παιδί. Είναι απόλυτα φυσικό και υγιές το παιδί να αντισταθεί στις πιέσεις σας για πειθαρχία κι είναι ακόμη φυσικότερο να πάρει πολύ χρόνο η όλη διαδικασία.
Είναι απίστευτο, κι όμως υπάρχουν φωνές που ακόμη λένε «Σιγά μην κάνω και διδακτορικό στην παιδοψυχολογία. Θα του ρίξω μία και θα δεις μετά… Το ξανακάνει; Δεν το ξανακάνει.»
Ναι, το να του «ρίξεις μία» θα το φοβίσει και ίσως και να το αποθαρρύνει απ’ το να επαναλάβει την κακή συμπεριφορά. Αλλά θα ‘χεις διαλέξει τον εύκολο, γρήγορο δρόμο της κακοποίησης -κι αυτό το δικαίωμα δεν στο ‘χει δώσει κανείς.
Κανένα σκυλάκι δεν έμαθε να μην κάνει τσίσα του στην μοκέτα σε μια μέρα. Κανένας ηλικιωμένος δεν έμαθε όλα τα κουμπάκια του καινούριου τηλεκοντρόλ σε μια ώρα. Κανένα παιδάκι δεν θα μάθει τι είναι σωστό και τι λάθος σ’ ένα απόγευμα. Θέλει χρόνο, αλλά θα είναι ο χρόνος αυτός που θα σε κάνει μετά να χαμογελάς πίσω απ’ τα μουστάκια σου, περήφανος για το ευγενικό πιτσιρίκι που αναθρέψεις.
