Η ανάγκη μας για επικοινωνία και κοινωνική αλληλεπίδραση με τους άλλους μάς αναγκάζει από νωρίς στη ζωή να προσπαθούμε να αναπτύξουμε ένα σύστημα επικοινωνίας, το οποίο θα μας δώσει τη δυνατότητα να αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο γύρω μας, να εκφράζουμε τις ανάγκες μας, τις ιδέες μας, με στόχο να αλλάζουμε τη συμπεριφορά των άλλων και τα δεδομένα των καταστάσεων. Το σύστημα αυτό ονομάζεται γλώσσα (Γενά, 2002).
Η γλώσσα αποτελεί το βασικότερο μέσο επικοινωνίας των ανθρώπων και τα άτομα που βρίσκονται στο φάσμα του αυτισμού παρουσιάζουν μεγάλες ελλείψεις, τόσο στην ανάπτυξη του λόγου, όσο και στον τομέα της επικοινωνίας. Για να γίνω πιο σαφής, στα άτομα με αυτισμό παρατηρείται έκπτωση σε αρκετούς αναπτυξιακούς τομείς όπως: Αμοιβαίες κοινωνικές συναλλαγές , επικοινωνία, στερεοτυπικές και διασπαστικές αντιδράσεις, γενική συμπεριφορά φαντασία, συμβολικό παιχνίδι, ενδιαφέροντα, δραστηριότητες (Δροσινού, 2000).
Αυτό σημαίνει πως παρουσιάζουν τα παρακάτω πραγματολογικά προβλήματα (Γενά, 2002)
Δεν αναπτύσσουν:
- εύρος επικοινωνιακών λειτουργιών και προθέσεων
- την ικανότητα να επικοινωνούν ή να αλληλεπιδρούν με το βλέμμα (οπτική επαφή)
- ικανότητες προσοχής και συνδυασμένης προσοχής
- ικανότητες εναλλαγής σειράς ή αμοιβαιότητας κατά το παιχνίδι
- κινήσεις ή χειρονομίες και μίμηση για επικοινωνία (Γκονέλα, 2008
- παρουσιάζουν άκαμπτη στάση σώματος
Ειδικότερα, η ανάπτυξη του λόγου μπορεί να παρουσιάζει σοβαρή καθυστέρηση, ενώ αρκετά από αυτά, δυστυχώς, μπορεί να μην μάθουν ποτέ να μιλάνε.
Συνήθως παρουσιάζουν:
- ηχολαλία ,
- ακατάληπτη άρθρωση ,
- ασυνάρτητο και επαναληπτικό λόγο (Connor, 1999).
Επίσης, έχουν την τάση να αποδίδουν στις λέξεις την κυριολεκτική σημασία τους , αφού θεωρούν ότι κάθε λέξη είναι ένα γεγονός και δυσκολεύονται να κατανοήσουν τον μεταφορικό λόγο. Γενικότερα, δυσκολεύονται να καταλάβουν τις αλλαγές στο νόημα των λέξεων, ανάλογα με το πώς αυτές διατυπώνονται (Lennard- Brown, 2004).
Πιο συγκεκριμένα , οι τομείς του λόγου, που επηρεάζονται ιδιαίτερα από την αυτιστική διαταραχή, τόσο στην κατανόηση, όσο και στην έκφραση, είναι αυτοί που σχετίζονται με τα προσωδιακά στοιχεία της ομιλίας (χροιά φωνής, ένταση, δύναμη, επιτονισμοί), και με το πραγματολογικό επίπεδο του λόγου, τόσο σε λεκτικό όσο και σε μη – λεκτικό επίπεδο .
Πώς αντιμετωπίζονται οι διαταραχές στη γλωσσική ανάπτυξη;
Οι διαταραχές στη γλωσσική ανάπτυξη των ατόμων με αυτισμό πρέπει να αντιμετωπιστούν ολιστικά και με εξειδικευμένη προσέγγιση. Αρχικά, κρίνεται απαραίτητη η συνεργασία ειδικών θεραπευτών για την υλοποίηση αξιολόγησης και καταγραφής των γλωσσικών δυσκολιών όσο το δυνατόν νωρίτερα (προσχολική ηλικία 2-3 ετών ). Υποστηρίζεται ότι ή έγκυρη και η έγκαιρη αξιολόγηση μπορεί να επιφέρει σημαντικά αποτελέσματα. Έπειτα, είναι σημαντικό να ακολουθηθούν κάποιες βασικές αρχές ανάπτυξης γλωσσικών ικανοτήτων.
• Μιλάμε με σύντομες φράσεις, μονολεκτικά ή και καθόλου
• Ενισχύουμε τη λεκτική επικοινωνία δημιουργώντας συνθήκες για γλωσσική επικοινωνία
• Οπτικοποιούμε τις εντολές
• Αξιοποιούμε τα ιδιαίτερα ενδιαφέροντα του παιδιού
Εφαρμόζουμε επικοινωνιακές προσεγγίσεις για να αναπτύξουμε τις γλωσσικές δεξιότητες σε λεκτικό και μη λεκτικό επίπεδο,αλλά και την ικανότητα επικοινωνίας, όπως :
- Ο κύκλος των φίλων (Γκονέλα, 2008)
- Διδασκαλία για Λεκτικό Δείξιμο
- Δημιουργία και αξιοποίηση λεκτικής ρουτίνας
- Παιχνίδια ρόλων
- Καθοδηγητικές μέθοδοι για έκφραση και κατανόηση
- Καθημερινές και ενεργητικές δραστηριότητες για λειτουργική επικοινωνία (Arendt, 1993)
- Παιχνίδι μοντελοποίησης για μίμηση επικοινωνιακών ενεργειών
