Λέγεται πως η αγάπη είναι το μόνο μέγεθος που όταν διαιρείται, πολλαπλασιάζεται. Φαίνεται όμως πως κάτι τέτοιο συμβαίνει και με την επιθετικότητα. Στη συντριπτική τους πλειοψηφία γονείς που κακοποιούν τα παιδιά τους ήταν κακοποιημένοι στην παιδική τους ηλικία. Το μοίρασμα της επιθετικότητας στα παιδιά πολλαπλασιάζει το πρόβλημα.
Μιλάμε πάντα για την καταστροφική επιθετικότητα που είναι ‘προνόμιο’ δυστυχώς μόνο του ανθρωπίνου είδους. Η επιβιωτική επιθετικότητα που χαρακτηρίζει όλα τα έμβια όντα είναι απαραίτητη για τη διατήρηση του είδους και απολύτως κατανοητή στο σύστημα ζωής του πλανήτη μας.
Η καταστροφική επιθετικότητα των γονέων προς τα παιδιά είναι μια πολύ παλιά ιστορία. Στην ελληνική μυθολογία ο Κρόνος καταπίνει τα παιδιά του για να μην του πάρουν την εξουσία. Ο Tάνταλος τεμαχίζει τον γιο του Πέλοπα και τον προσφέρει γεύμα στους Θεούς. Μια γυναίκα, η Μήδεια, τα θανατώνει από ερωτικό πάθος. Επίσης, τα παραμύθια ‘Κοντορεβυθούλης’ καθώς και ‘Ο Χάνσελ και η Γκσρέττελ’, αποτελούν χαρακτηριστικά παραδείγματα.
Στο σήμερα, μόνο στις ΗΠΑ, αναφέρονται κάθε χρόνο 100.000 – 200.000 περιπτώσεις σωματικής κακοποίησης παιδιών, 700.000 παραμελήσεις, 2.000 θάνατοι. Το 30% παγκοσμίως των καταγμάτων των παιδιών, εάν εξαιρεθούν τα τροχαία, οφείλονται σε κακοποίηση.
Ο From πρώτος φώτισε την καταστροφική επιθετικότητα του ανθρώπου σαν αποτέλεσμα της κοινωνικοπολιτισμικής εξέλιξης, με την κυριαρχία του καταναλωτισμού, των καταχρήσεων και εξαρτήσεων, την κοινωνική απομόνωση, την εμπορευματοποίηση των πάντων.
Η καταστροφική επιθετικότητα που οδήγησε την ανθρωπότητα σε γενοκτονίες αλλά και σε προσωπικά δράματα στην καθημερινή ζωή πρέπει να φωτισθεί από την σκοπιά μιας αμυντικής λειτουργίας για την προστασία των εσωτερικών μας αδυναμιών και μειονεκτημάτων. Ο λαός μας σοφά λέει πως η καλύτερη άμυνα είναι η επίθεση. Η προβολή, μας λέει η ψυχανάλυση, είναι ένας μηχανισμός του εγώ, που αποδίδει στους άλλους την επιθετικότητα που αρνείται πως έχει το ίδιο. Έτσι ο ναζισμός απέδωσε πρώτα στους Εβραίους την καταστροφή της Γερμανίας και μετά ‘δικαιολογημένα’ θέλησε να τους εξαφανίσει. Η συναισθηματική αναπηρία του Χίτλερ και των Es-Es προσωρινά είχε καλυφθεί.
Ο φθόνος και η κακία είναι δύο ακραίες καταστάσεις επιθετικότητας, εντελώς αντίθετες με τον συναγωνισμό και τη δημιουργική ζήλεια. Οι τελευταίες οδηγούν τους ανθρώπους να ξεπερνούν αδυναμίες και μειονεκτήματα. Τα παραδείγματα δημιουργίας και επιτυχίας των συνανθρώπων μας, μας κάνουν καλύτερους.
‘Ως καθεύδειν αυτόν ουκ εώη το Μιλτιάδου τρόπαιον’ έλεγε ο Θεμιστοκλής πριν τη ναυμαχία της Σαλαμίνας.
Τι οδηγεί λοιπόν κάποιους να ζηλεύουν δημιουργικά και κάποιους να καταστρέφουν; Και εφ’ όσον οι ρίζες του καλού και του κακού βρίσκονται πάντα μέσα μας και διαμορφώνονται κυρίως στην παιδική μας ηλικία, τι οδηγεί παιδιά που μεγαλώνουν σε διαταραγμένες οικογένειες να αποκτούν ισορροπία, ήθος, καλοσύνη όπως μας λέει και η παροιμία ‘Από το αγκάθι βγαίνει ρόδο…’ και άλλα να ακολουθούν πιστά το μοντέλο της παιδικής τους ζωής και να αναπαράγουν τα οικογενειακά πρότυπα; Άλλωστε ο λαός μας λέει επίσης ‘το μήλο κάτω από τη μηλιά θα πέσει’. Πότε όμως ισχύει η μία παροιμία και πότε η άλλη; Γιατί προφανώς και οι δυο είναι σωστές.
Η απάντηση στο ερώτημα είναι πολύ σημαντική γιατί, κάθε διαταραγμένη καταστροφική προσωπικότητα δεν βλάπτει μόνο το παρόν του κοινωνικού μας ιστού, αλλά υπονομεύει και το μέλλον με τον τρόπο που μεγαλώνει τα παιδιά της.
Η καταστροφική λοιπόν επιθετικότητα των γονέων προς τα παιδιά’ που εφεξής για συντομία θα την ονομάζουμε γονική επιθετικότητα, μοιάζει να είναι πολλές φορές η αφετηρία για την αναπαραγωγή των διαταραγμένων προσωπικοτήτων. ‘Με όποιον δάσκαλο θα κάτσεις τέτοια γράμματα θα μάθεις’, λέει ο λαός μας.
Χρειάζεται να δούμε από κοντά τις ιδιότητες της γονικής επιθετικότητας, για να καταλάβουμε τι συμβαίνει. Πρώτα – πρώτα θα πρέπει να τη διαχωρίσουμε σε άμεση και έμμεση.
Άμεση γονική επιθετικότητα είναι εκείνη που καταστρέφει ανοικτά τη σωματική και συναισθηματική ανάπτυξη του παιδιού. Σωματική και σεξουαλική κακοποίηση, απειλές, εκφοβισμός, ερημιά από αγάπη και συναισθήματα, ακραία υποτίμηση κ.ά. Η κατάσταση αυτή προκαλεί συνειδητοποιημένα τραύματα στα παιδιά που παραμένουν ενεργά σε όλη την υπόλοιπη ζωή του και τα οδηγούν τις περισσότερες φορές σε διορθωτική στάση ζωής. Αγαπούν και φροντίζουν (μερικές φορές και υπερβολικά) τα παιδιά τους, νοιάζονται για τα προβλήματά τους, ‘θεραπεύουν’ με τον τρόπο αυτό τις πληγές τους, προσέχοντας ιδιαίτερα να μην μεταφέρουν το κακό που τους έγινε. Εδώ αναφέρεται η παροιμία για το αγκάθι και το ρόδο.
Μερικές φορές βέβαια όταν τα βιώματα της άμεσης επιθετικότητας είναι πολύ έντονα και βασανιστικά, αδυνατεί να τα συνειδητοποιήσει και ατόφια τα επαναλαμβάνει. Είναι συνηθισμένο, γονιός μετά από κακοποίηση του παιδιού του, να λέει: ‘Έπρεπε να το τιμωρήσω, έτσι μου έκανε και ο πατέρας μου και έγινα άνθρωπος’.
Η πιο ενδιαφέρουσα όμως γονική επιθετικότητα είναι η έμμεση ή κρυφή. Για να γίνει κατανοητή η έκταση του προβλήματος σημειώνουμε ότι κάθε δυσλειτουργική συναισθηματική πληροφορία που δίδεται σε ένα παιδί, αποτελεί σοβαρό πρόβλημα στην οικοδόμηση του ψυχισμού του και της δυνατότητας να προσαρμόζεται και να αντεπεξέρχεται στις δυσκολίες της ζωής.
Συναισθηματική πληροφορία είναι κάθε πληροφορία που συνοδεύεται με ευο δωτικά ή ανασταλτικά συναισθήματα, όπως: αγάπη, έγκριση, υποστήριξη, επιβράβευση και αντίθετα θυμό, οργή, φόβο, απόρριψη, υποτίμηση κ.ά. Αυτές οι πληροφορίες όταν ειδικά επαναλαμβάνονται δημιουργούν τις ιδιότητες του χαρακτήρα μας και έντονα κίνητρα για τις συμπεριφορές στην καθημερινότητά μας. Η δυσλειτουργία των πληροφοριών αυτών είναι πάντα σύμφωνα με τα δεδομένα (τοπικά και χρονικά) κάθε κοινωνίας και πολιτισμού.
Έτσι ο γονιός στην Ασία που δίδει την πληροφορία στην κόρη του να προσθέτει συνεχώς κρίκους στο λαιμό της με αποτέλεσμα να προκαλεί επώδυνη και υπερβολική επιμήκυνση τoυ δίδει λειτουργική πληροφορία. Το κριτήριο της γυναικείας ομορφιάς στην περιοχή αυτή έχει βασική προτεραιότητα το μήκος του λαιμού των γυναικών.
Όταν όμως επιστρέψουμε στη δική μας ανταγωνιστική κοινωνία θα διαπιστώσουμε πως ένα παιδί που υπερπροστατεύεται και είναι εξαρτημένο από τους γονείς, υπονομεύεται σοβαρά η προσαρμοστικότητά του στη ζωή. Όταν λοιπόν ενηλικιωθεί και θα κληθεί ‘να τα βγάζει πέρα στη ζωή αυτόνομο’ δεν θα τα καταφέρει. Η ιστορία του θα επαναληφθεί στα δικά του παιδιά γιατί η λανθασμένη συναισθηματική πληροφορία που δεν προκαλεί συνειδητό ψυχοτραυματισμό στην παιδική ηλικία αποτελεί σταθερό κίνητρο για να αναπαραχθεί στην επόμενη γενιά. Είναι ήδη μια μαθημένη συμπεριφορά.
Σαν παράδειγμα, είναι πολύ συνηθισμένο υπέρβαρες μητέρες να μεγαλώνουν υπέρβαρα παιδιά.
Γίνεται έτσι κατανοητό ότι οι δυσλειτουργικές, λανθασμένες συναισθηματικές πληροφορίες που δεν ξυπνούν την αντίδραση και τη συνειδητοποίηση της παιδικής ψυχής αποτελούν την έμμεση, κρυφή γονική επιθετικότητα.
Η έκταση της έμμεσης επιθετικότητας αποτελεί τεράστιο πρόβλημα με ανυπολόγιστες επιπτώσεις στον ψυχισμό μας. Είμαστε πιθανόν όλοι θύματα και θύτες λόγω της ύπαρξής της.
Όταν λοιπόν ο γονιός υπερτιμά και αδικαιολόγητα επιβραβεύει το παιδί με κάθε είδους υλικά αγαθά γιατί ‘απλώς είναι γιός του ή κόρη του’ ή αντίθετα, το υποτιμά και δεν το επιβραβεύει στις επιτυχίες του, δεν παρέχει έμμεση επιθετικότητα; Έχω ακούσει στην καριέρα μου ότι μητέρα που η κόρη της έφερε άριστα στους βαθμούς με 19 και 20, να κάνει το σχόλιο ‘μπορούσες και καλύτερα’. Τι να πει κανείς γι’ αυτό. Όταν πάλι η μάνα κοιμάται στο ίδιο κρεβάτι με τον 12χρονο γιο της για να ‘ησυχάσει υποτίθεται τους φόβους του’ πώς θα βοηθήσει τη μετάβαση του αγοριού στην εφηβεία και τη διαδικασία ωρίμανσης των σχέσεων με το άλλο φύλο;
Όταν οι γονείς χωρίζονται σε ‘στρατόπεδα’ και υπάρχει το ‘κόμμα’ του μπαμπά με την κόρη και από την άλλη της μαμάς με τον γιό, πώς θα αναπτυχθεί ομαλά η έννοια της ένταξης του παιδιού στην ομάδα των συνομηλίκων; Η κόρη λοιπόν αιώνια δεμένη και πιθανώς ‘ερωτευμένη’ με τον μπαμπά και αντίστοιχα ο γιος με τη μαμά, πώς θα έχουν τις δυνάμεις ελεύθερες να δοθούν, να αγαπήσουν στο μέλλον τους συντρόφους τους;
Όταν τα παιδιά μεγαλώνουν μέσα στο ψέμα και τη διαστροφή, πώς θα καταφέρουν να ξεφύγουν από αυτό;
Όταν στο παιδί δίδεται η πληροφορία ότι στη ζωή δεν έχει σημασία τι είσαι, αλλά τι φαίνεται ότι είσαι, γιατί να μη γίνει μετά και εκείνο ψεύτικο; Ο μηχανισμός αυτός της εξομοίωσης (χαμαιλεοντισμός) που αλλάζει μόνο την εξωτερική μας συμπεριφορά και όχι το βάθος της ψυχής μας, είναι ο κύριος καταστρεπτικός μηχανισμός ιδεολογιών, πολιτισμών, κοινωνικών συστημάτων, των καθημερινών μας σχέσεων κα. Έτσι, μόλις ο Χριστιανισμός έγινε κυρίαρχη πίστη, υιοθετήθηκε από άτομα που στο όνομά του έκαναν την ιερά εξέταση, θρησκευτικούς πολέμους, γενοκτονίες. Ο κομουνισμός επίσης γέννησε τον Στάλιν και τον Τσαουσέσκου. Η γαλλική επανάσταση κατέρρευσε από την ‘υπερεπαναστατικότητα’ κάποιων πρωτοπόρων της εξέγερσης. Τέλος, πόσοι από ‘εμάς’ καθημερινοί καθωσπρέπει άνθρωποι, είναι ‘γραμματείς και φαρισαίοι’, όπως σοφά λέει το ευαγγέλιο; Γιατί μας εκπλήσσει όταν ‘άνθρωποι της διπλανής πόρτας’ αποδεικνύονται παιδεραστές, δολοφόνοι, διεφθαρμένοι, καταχραστές; 2000 χρόνια πριν ο Ιησούς γνώριζε καλά την εξομοίωση. ‘Πρόσεχε δε από των ψευδοπροφητών, οίτινες έρχονται προς υμάς εν ενδύμασι προβάτων, έσωθεν δε εισί λύκοι άρπαγες.’ Γι αυτό και δεν έκανε απολογία στον Άννα και τον Καϊάφα. Ήξερε με ποιους είχε να κάνει.
Έτσι δεν έγινε σιγά-σιγά η μεταστροφή του βασικού κινήτρου κοινωνικής επιβράβευσης στην εποχή μας;
Η γενιά του πολέμου είχε σαν τιμή της να ‘έχει το κούτελο καθαρό’. Η δική μας να έχει πλούτο και υψηλή κοινωνική θέση. Έγινε μάλλον πολύ σύντομα μια μεγάλη κοινωνική μεταστροφή. Δεν μπορεί παρά αυτό να οφείλεται στην αύξηση της έμμεσης επιθετικότητας. Δεν δίνουμε πια ξύλο στα παιδιά μας, αλλά τους σακατεύουμε την ψυχή.
Οι κοινωνίες συχνά ακολουθούν αυτήν την καθοδική πορεία. Η ρωμαϊκή αυτοκρατορία κατέρρευσε από εσωτερικούς εχθρούς και τον εκφυλισμό της κοινωνίας της. Οι βάρβαροι, όπως λέει και ο μεγάλος Καβάφης, με τον πρωτόγονο δυναμισμό των ενστίκτων, είναι μια κάποια λύση.
Μια άλλη πολύ επώδυνη λύση έρχεται με περίεργο τρόπο. Οι εκφυλισμένες από την έμμεση γονική επιθετικότητα κοινωνίες οδηγούνται σιγά – σιγά στην αύξηση της βαρβαρότητας και της άμεσης επιθετικότητας. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ο Μεσαίωνας που θεωρείτο φυσικό να δουλεύουν και να τιμωρούνται μικρά παιδιά, όπως και να καίγονται ζωντανοί στην πυρά άνθρωποι, με την υπόνοια της μαγείας. Η άμεση επιθετικότητα όμως φέρνει τη συνειδητοποίηση των ψυχοτραυματισμών και έρχεται σιγά – σιγά η Αναγέννηση. Κάτι τέτοιο πήγε δειλά και για λίγο να γίνει την δεκαετία του 60 αμέσως μετά τον φασισμό και τις γενοκτονίες του 2ου Παγκόσμιου πολέμου. Όμως, δυστυχώς δεν κράτησε πολύ.
Ποια τελικά μπορεί να είναι μια τρίτη λύση γι’ αυτό το ‘αυγό του φιδιού’; Πώς μπορεί να σκοτωθεί το φίδι που φαίνεται να έχει ήδη γεννηθεί στη δυτική μας κοινωνία;
Δύσκολα να σωθούμε από τον ασιατικό ή τον αφρικανικό πολιτισμό. Έχουν οι ίδιοι τεράστιες αδυναμίες και έχουν δυστυχώς πιστέψει στο ‘παραμύθι’ της ανωτερότητας του δυτικού πολιτισμού. Όσο βλέπουμε να ενσωματώνουν τον τρόπο ζωής, την ενδυμασία, την κουλτούρα της δυτικής κοινωνίας, το παιχνίδι κινδυνεύει να χαθεί και γι’ αυτούς.
Οι απίστευτες βαρβαρότητες των ενδοαφρικανικών συγκρούσεων είναι ένα οδυνηρό μήνυμα μόλυνσης.
Η λύση πάντως δεν μπορεί να προέλθει από την πολιτική, το κοινωνικό σύστημα, τη θρησκεία, την οικονομική ανάπτυξη. Αυτά αποδεδειγμένα έχουν αποτύχει.
Ίσως η απόλυτη γνώση της διεργασίας της γονικής επιθετικότητας είναι η λύση.
Ίσως ….και μακάρι.
