Δεν είναι δυνατόν σαν γονείς να τα ξέρουμε όλα, να μην κάνουμε ποτέ λάθη και να έχουμε πάντα την υπομονή του Ιώβ. Όλοι έχουμε προβλήματα και ανησυχίες, και συχνά καλούμαστε να παίξουμε πολλούς ρόλους που δεν ξέρουμε πώς να συνδυάσουμε. Πώς πρέπει, λοιπόν, να είναι ο «καλός γονιός»; Στο ερώτημα αυτό και σε μερικά ακόμη απάντησε ο γνωστός ψυχίατρος-νευροβιολόγος, δρ. Daniel Siegel, προσκεκλημένος του Εργαστηρίου Διερεύνησης Ανθρώπινων Σχέσεων στην ημερίδα που διοργάνωσε πρόσφατα με θέμα «Όταν νιώθει το μυαλό και σκέφτεται η καρδιά».
Ποιος είναι
O δρ. Daniel J. Siegel είναι ψυχίατρος, νευροβιολόγος, εκπαιδευτής και ερευνητής των νευροεπιστημών. Έχει εκπονήσει σημαντικές εργασίες για τη σχέση ανάμεσα στη λειτουργία του εγκεφάλου και τα συναισθήματα. Το έργο του έχει βραβευτεί από επιστημονικά ιδρύματα, όπως το Πανεπιστήμιο της Νότιας Καλιφόρνιας και το Stanford Medical School. Διδάσκει στο Mindful Awareness Research Center, στο Πανεπιστήμιο της Νότιας Καλιφόρνιας και στο Center for Human Development στο Λος Άντζελες, και διευθύνει το διεθνές μη κερδοσκοπικό ίδρυμα Children’s Mental Health Alliance Foundation στη Νέα Υόρκη.
Έχετε μεγάλο ενδιαφέρον για την ανάπτυξη του μυαλού των παιδιών και των νέων. Γιατί έχετε εστιάσει τόσο σε αυτές τις ηλικίες; Το μυαλό πρωτοσχηματίζεται στα πρώτα χρόνια της ζωής μας, και αυτό είναι το διάστημα που μπορούμε να κάνουμε τις πιο αποτελεσματικές παρεμβάσεις για να βοηθήσουμε τους ανθρώπους να μεγαλώσουν σωστά. Η έρευνα έχει δείξει ότι από τα πρώτα χρόνια το μυαλό διαμορφώνεται και από τις σχέσεις μας. Μάλιστα, με αυτή την επιστημονική γνώση ξεκίνησε μεγάλο μέρος της δουλειάς μου.
Οι παιδικές μνήμες καθορίζουν τι γονείς θα γίνουμε;
Αν, όταν ήσασταν παιδί, η μητέρα σας το έσκαγε το πρωί χωρίς να λέει «αντίο», σαν γονιός μπορεί να δυσκολεύεστε με τον αποχωρισμό. Τέτοιες συναισθηματικές ή τραυματικές αναμνήσεις συχνά αποθηκεύονται σε μη λεκτική μορφή και έρχονται στην επιφάνεια όταν συμβεί κάτι παρόμοιο. Ωστόσο, τα στοιχεία δείχνουν ότι μπορούμε να ξεπεράσουμε τις ανασφάλειες της παιδικής μας ηλικίας.
Υπάρχει, δηλαδή, τρόπος τα παιδιά να «μην πληρώνουν τα σπασμένα» της παιδικής ηλικίας των γονιών τους;
Για να πάψουν οι γονείς να κατευθύνουν στα παιδιά το θυμό τους, να γίνονται σαρκαστικοί ή αυστηροί, πρέπει να καταλάβουν τι προκαλεί αυτή τη συμπεριφορά. Δεν μπορούμε βέβαια να αλλάξουμε ό,τι έχει συμβεί, μπορούμε όμως να αλλάξουμε τον τρόπο που σκεφτόμαστε γι’ αυτό. Πώς; Μέσω της αυτογνωσίας, που μπορούμε να επιτύχουμε μόνοι μας ή με τη βοήθεια του συντρόφου μας ή κάποιου ειδικού.
Πώς μπορούμε να επανορθώσουμε ένα λάθος μας;
Όλοι οι γονείς βιώνουν στιγμές που είναι κουρασμένοι, είναι εκνευρισμένοι ή απλώς δεν αντέχουν άλλο και ξεσπούν στα παιδιά τους με σκληρότητα. Μια απότομη αλλαγή στη συμπεριφορά ενός γονέα, που συνήθως είναι προσιτός και συντονισμένος στις ανάγκες του παιδιού, δημιουργεί αναστάτωση και σύγχυση. Φυσιολογικά, ο έγκαιρος απολογισμός τού τι έγινε και η αποκατάσταση της ζημιάς έρχονται από την πλευρά του γονέα και αντισταθμίζουν το περιστασιακό ξέσπασμα. Με λίγα λόγια, ζητάμε συγγνώμη και εξηγούμε γιατί αντιδράσαμε έτσι.
Ποιο είναι, λοιπόν, το μυστικό για να «χτίσουμε» υγιείς δεσμούς με τα παιδιά μας;
Σημαντική είναι η συναισθηματική επικοινωνία, όπου ο γονιός μοιράζεται τις θετικές και τις αρνητικές συναισθηματικές καταστάσεις του παιδιού του και το βοηθά να ελέγξει τα συναισθήματά του. Επίσης, πρέπει να δίνει σημασία στη χρήση της εξωλεκτικής επικοινωνίας, π.χ. όταν του μιλά, να το κοιτά στα μάτια κτλ. Εξίσου σημαντικό είναι ο γονιός να μιλά στο παιδί του για τις σκέψεις, τα συναισθήματα, τις αναμνήσεις του, έτσι ώστε να δημιουργηθεί ένας διάλογος με κύριο χαρακτηριστικό τη συναισθηματική κατανόηση.
Πρέπει να λύνουμε εμείς τα προβλήματα των παιδιών μας και να τα γλιτώνουμε από αρνητικά συναισθήματα;
Όχι. Η βασική ιδέα είναι να βοηθάμε τα παιδιά να βγάζουν νόημα από τις εμπειρίες τους και να τις κατανοούν, είτε είναι θετικές είτε είναι αρνητικές. Όταν βοηθάμε τα παιδιά μας να διαχειριστούν τα αρνητικά τους συναιθήματα, στην ουσία τα βοηθάμε να γνωρίσουν τον εαυτό τους.
Εσείς, ως πατέρας, ακολουθείτε εύκολα όσα διδάσκετε; Το να είσαι γονιός είναι η πιο δύσκολη δουλειά, ακόμη κι όταν γράφεις βιβλία για το θέμα αυτό. Σίγουρα χρειάζεται να έχεις στόχους, πολλή καλοσύνη και υπομονή με εσένα και με τα παιδιά σου- και φυσικά να έχεις την ικανότητα να βλέπεις μέσα σου, αλλά και μέσα στους άλλους. Αν δεις το βιβλίο «Parenting from the Inside Out», θα βρεις παραδείγματα από δικά μου γονικά λάθη και προσπάθειες, ακόμη και τότε που το έγραφα!
Λογαριασμοί με το παρελθόν
Ο καθηγητής Siegel τονίζει ότι ο τύπος συναισθηματικού δεσίματος που αναπτύξαμε με τους γονείς μας παίζει σημαντικό ρόλο στο τι τύπος γονέα θα γίνουμε τελικά οι ίδιοι. Η σχέση, όμως, με το παρελθόν δεν είναι μοιρολατρική. Σαν ενήλικοι μπορούμε να αναμετρηθούμε με το παρελθόν και να αλλάξουμε!
Συναισθηματικός δεσμός με τους γονείς
Ασφαλής πρόσδεση
Σταθερή επικοινωνία και ανταπόκριση του γονέα στις ανάγκες του παιδιού, που του δημιουργεί αίσθημα ασφάλειας. Το παιδί αναπτύσσει μεγαλύτερη αυτοεκτίμηση, κοινωνική νοημοσύνη και επιμονή στη λύση προβλημάτων.
Αποφευκτική πρόσδεση
Οι γονείς απορρίπτουν το παιδί επανειλημμένα. Αυτό αποφεύγει τη συναισθηματική σύνδεση μαζί τους και αργότερα γίνεται ακόμη πιο απομονωμένο.
Αμφιθυμική πρόσδεση
Ο γονέας είναι ασυνεπής. Το παιδί δεν ξέρει τι να περιμένει από αυτόν. «Δύσκολα» παιδιά, με τάσεις διάσπασης, έχουν συχνά τέτοιες εμπειρίες.
Αποδιοργανωμένη πρόσδεση
Ο γονέας είναι χαοτικός, μερικές φορές τρομακτικός. Το παιδί δυσκολεύεται στις κοινωνικές σχέσεις και στον έλεγχο των συναισθημάτων του.
Τύπος μελλοντικού γονέα
Ελεύθερος
Έχει διαχωριστεί με επιτυχία από τους γονείς του, είναι ασφαλής στις σχέσεις του. Οι γονείς αυτοί είναι πιθανό να μεγαλώσουν παιδιά με «ασφαλείς δεσμούς». Εδώ, όμως, ανήκουν και γονείς που αναμετρήθηκαν με τις αρνητικές τους εμπειρίες και τις ξεπέρασαν.
Αποφευκτικός
Δεν συνδέει καθόλου τις προηγούμενες εμπειρίες του με το παρόν του. Αποσυνδέεται συναισθηματικά από το παιδί του, γεγονός που οδηγεί σε «αποφευκτικό δεσμό».
Μπερδεμένος
Υπεραναλύει εμπειρίες του παρελθόντος, οι οποίες παρεμβαίνουν στον τρόπο που ανατρέφει το παιδί του. Το παιδί είναι πιθανό να αναπτύξει «αμφιθυμικό δεσμό».
Αποδιοργανωμένος
Βίωσε σημαντικό τραύμα ή απώλεια που παραμένουν «άλυτα». Είναι πιθανό να μεγαλώσει παιδιά με αποδιοργανωμένο δεσμό, ακόμη κι αν έχει τις καλύτερες προθέσεις.
Συνέντευξη στη Μαρία Παπαδοδημητράκη
