Τα παιδιά έχουν δικαίωμα στην τέχνη, όπως και στην αναπνοή. Αυτή ήταν η άποψη του μεγάλου ζωγράφου Mark Rothko. Αγαπούσε ιδιαίτερα τη φρεσκάδα, την αυθεντικότητα και τη συναισθηματική ένταση που χαρακτηρίζουν την παιδική τέχνη.
Ο ίδιος εργάστηκε με παιδιά, ως δάσκαλος εικαστικών τεχνών στο Εβραϊκό Κέντρο του Brooklyn. Για τους μαθητές του ο Rothko δεν ήταν ο avant – garde πρωτοπόρος, όπως είναι στη δική μας συνείδηση. Ήταν απλά ο “Rothkie”. Ο άνθρωπος που τους οδηγούσε στο μαγικό κόσμο των χρωμάτων.
Ο Rothko ως θεωρητικός
Ο Rothko υπήρξε και θεωρητικός της τέχνης του. Μέσα στα θεωρητικά ενδιαφέροντά του ήταν και ο προβληματισμός του σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο μπορούμε να διδάξουμε την τέχνη στους νέους ανθρώπους. Το 1934 δημοσίευσε το δοκίμιο “New Training for Future Artists and Art Lovers”. Ο στόχος του ήταν αυτό το δοκίμιο να είναι το προοίμιο για ένα βιβλίο στο οποίο θα μπορούσε να αναπτύξει πληρέστερα τις θέσεις του.
Το βιβλίο δεν ολοκληρώθηκε. Άφησε ωστόσο, για όλους εμάς 49 φύλλα σημειώσεων μέσα στις οποίες ανακαλύπτουμε την παιδαγωγική του σκέψη. Οι σημειώσεις αυτές είναι γνωστές με το όνομα ” The Scribble Book“. Από αυτές τις σημειώσεις παραθέτουμε παρακάτω 5 θέσεις, τις οποίες ο ζωγράφος επιθυμούσε όσοι διδάσκουν τέχνη στα παιδιά, να τις γνωρίζουν.
Μάθημα Πρώτο: Δείξε στα παιδιά ότι η Τέχνη είναι μια καθολική και πανανθρώπινη μορφή έκφρασης, τόσο βασική όσο η ομιλία και το τραγούδι
Ο Rothko δίδαξε ότι ο καθένας μπορεί να κάνει Τέχνη – ακόμα και εκείνος που δεν είναι προικισμένος με κάποιο ιδιαίτερο ταλέντο ή δεν έχει εκπαιδευθεί επαγγελματικά ως καλλιτέχνης. Σύμφωνα με τον ζωγράφο, η Τέχνη είναι συνυφασμένη με την ανθρώπινη υπόσταση. Τα παιδιά έχουν τη δυνατότητα πολύ εύκολα να μαθαίνουν και να φτιάχνουν τραγούδια και ιστορίες.
Με τον ίδιο τρόπο , έχουν και τη δυνατότητα να μετασχηματίσουν τις παρατηρήσεις τους από τον κόσμο που τα περιβάλλει όπως και τις φανταστικές εικόνες που δημιουργούν σε Εικαστική Τέχνη. Ας σημειώσουμε ότι ο Rothko θεωρούσε πως όταν στερούμε από το παιδί τη δυνατότητα της έκφρασης μέσα από την Τέχνη, οι συνέπειες είναι βαρύτατες. Τόσο, όσο και αν του στερούσαμε τη γλωσσική του έκφραση.
Για τον Rothko το βασικό στην Τέχνη είναι η έκφραση. Πως θα μπορέσουμε να μετασχηματίσουμε τα προσωπικά βιώματα και συναισθήματα σε οπτικές εικόνες, αντιληπτές από τους άλλους. Αυτό, τα παιδιά το κάνουν με απόλυτη φυσικότητα. Γράφει: “Τα παιδιά έχουν ιδέες, συχνά υπέροχες. τις εκφράζουν με ζωντάνια, με ομορφιά. Μας κάνουν να νοιώσουμε το βίωμά τους. Επομένως, τα έργα τους είναι έργα Τέχνης.”
Μάθημα δεύτερο: Να είσαι προσεκτικός με την ακαδημαϊκή πρακτική.Μπορεί να συρρικνώσει τη δημιουργικότητα του παιδιού.
Ο Rothko, γνώριζε καλά ότι η δυνατότητα του παιδιού να εκφράζεται είναι ακόμα εύθραυστη. Παρατηρώντας τον τρόπο διδασκαλίας, επεσήμανε: “Ακόμα και το γεγονός ότι συνήθως ξεκινάμε με το σχέδιο μας βάζει σε ακαδημαϊκή τροχιά. Θα έπρεπε να ξεκινούμε από το χρώμα.”
Για να προστατέψει την δημιουργική ελευθερία των μαθητών του, ο Rothko ακολουθούσε μια πολύ απλή μέθοδο. Μπαίνοντας στο δωμάτιο που θα ζωγράφιζαν, όλα τα εργαλεία και τα υλικά που θα μπορούσαν να χρειαστούν ήταν ήδη τοποθετημένα και περίμεναν τους μικρούς καλλιτέχνες. Ήταν ελεύθεροι να ζωγραφίσουν, χωρίς καμία παρέμβαση και περιορισμούς.
“Καθώς το θέμα της τεχνικής τελειότητας που πολλές φορές κάνει έναν ενήλικα να διστάζει, δεν τα απασχολεί ξεπερνούν συχνά εμπόδια δύσκολα και φτάνουν σε νέες φόρμες. Με το πέρασμα του χρόνου οι ιδέες τους γίνονται πραγματικά αισθητικές μορφές.” Αυτή είναι η περιγραφή του Rothko για τη διαδικασία που ακολουθούσε με τους μικρούς μαθητές του.
Αυτή η ευελιξία πρόσφερε τη δυνατότητα στα παιδιά να αναπτύξουν το δικό τους στυλ. Παρατηρώντας τα έργα τους μπορούμε να δούμε την ποικιλομορφία των τεχνοτροπιών. Για τον Rothko, αυτό που μετρούσε ήταν να μετατρέψει ο καθένας τον δικό του εσωτερικό κόσμο σε αισθητική μορφή.
Μάθημα Τρίτο: Φρόντισε να παρουσιάζεις τα έργα των παιδιών. Ενίσχυσε την αυτοπεποίθησή τους.
” Δεν ήμουν ποτέ προικισμένος καλλιτέχνης. Σε έκανε όμως να νιώθεις ότι δημιουργείς κάτι μοναδικό, κάτι όμορφο.” Αυτά είναι τα λόγια του μαθητή του Rothko, Gerald Philips. Ο δάσκαλός του θεωρούσε ότι η υπέρτατη υποχρέωση του δασκάλου είναι να ενισχύσει την αυτοπεποίθηση των μαθητών του. Οργάνωνε συχνά εκθέσεις με τα έργα των μαθητών του. Μάλιστα, σε μια από αυτές παρουσίασε 150 έργα τους στο μουσείο του Brooklyn. Η έκθεση έλαβε χώρα το 1934.
Πρέπει να σημειωθεί και αυτό για το μεγάλο ζωγράφο. Όταν έφτασε η ώρα να εκθέσει μόνος και για πρώτη φορά τα δικά του έργα, έφερε μαζί του και έργα των μαθητών του, τα οποία τα τοποθέτησε δίπλα στα δικά του.
Με αυτές τις εκθέσεις ο Rothko και ενίσχυσε το ενδιαφέρον των μαθητών του για τη δική τους δουλειά, αλλά ταυτόχρονα βοήθησε και το ευρύ κοινό να συνειδητοποιήσει τις δυνατότητες της παιδικής τέχνης. Για τον Rothko, ήταν ιδιαίτερα σημαντικό το γεγονός ότι δεκάδες καλλιτέχνες ήρθαν σε επαφή με την τέχνη των παιδιών και αντιλήφθηκαν τις δυνατότητές της. Το μήνυμα που ήθελε ο Rothko να καταστεί σαφές και στους κριτικούς ήταν ότι το μεγαλύτερο προτέρημα του έργου Τέχνης είναι η συναισθηματική ένταση και ακεραιότητα.
Μάθημα τέταρτο: Η διδασκαλία της Ιστορίας της Τέχνης να ξεκινά με τα σύγχρονα ρεύματα, τους σύγχρονους καλλιτέχνες.
Σε αυτό το σημείο ο Rothko ήταν ξεκάθαρος. Όταν διδάσκουμε Ιστορία της Τέχνης πρέπει να ξεκινάμε από τους σύγχρονούς μας καλλιτέχνες. Μάλιστα, θεωρούσε ότι τα έργα του Matisse, του Milton Avery, ή του Picasso καθώς ήταν απαλλαγμένα από την υποχρέωση της φωτογραφικής αποτύπωσης των προγενεστέρων βοηθούσε ιδιαίτερα τα παιδιά να αναπτύξουν τις δικές τους μορφές. Κατά τον Rothko η μοντέρνα τέχνη, μια τέχνη εν τω γίγνεσθαι μπορούσε να λειτουργήσει και ως ένας ερμηνευτής που προσεγγίζει και ενισχύει τη σύνδεση της παιδικής τέχνης, με τη ροή της τέχνης της κάθε εποχής.
Ο Rothko επεδίωκε την επαφή των παιδιών με τα έργα της σύγχρονης τέχνης. Αυτό που δεν ήθελε ήταν τη μίμηση της τεχνοτροπίας των ενηλίκων καλλιτεχνών. Απέτρεπε τους μαθητές του ακόμα και από τη μίμηση των δικών του δημιουργιών. Χαρακτηριστικά αναφέρει: ” Πολύ συχνά η τέχνη των παιδιών είναι μια απλοϊκότερη αποτύπωση της τεχνοτροπίας του δασκάλου. Παρουσιάζεται φαινομενικά ως παιδική τέχνη, δεν είναι ωστόσο η αυθεντική αποτύπωση της δημιουργικότητας του παιδιού.”
Μάθημα πέμπτο: Δούλεψε, ώστε να καλλιεργήσεις δημιουργικούς καλλιτέχνες και όχι επαγγελματίες καλλιτέχνες.
Στα χρόνια που ο Rothko δίδαξε, δεν ενδιαφέρθηκε ποτέ για το κατά πόσον οι μαθητές του θα ακολουθούσαν μια επιτυχημένη επαγγελματική καριέρα ως καλλιτέχνες. Το μέλημά του ήταν να οδηγήσει και να καλλιεργήσει μια βαθιά αγάπη και εκτίμηση προς την καλλιτεχνική δημιουργία.
Σε κάποιο σημείο αναφέρει:
“Πολλά από αυτά τα παιδιά μεγαλώνοντας θα χάσουν πιθανόν τη φαντασία και τη ζωντάνια τους. Λίγοι όμως από αυτούς θα συνεχίσουν να δημιουργούν. Ελπίζω λοιπόν γι αυτούς ότι τα οκτώ χρόνια που διδάχθηκαν μαζί μου τέχνη, δεν θα ξεχαστούν και θα συνεχίσουν να ανακαλύπτουν την ομορφιά που είναι εντός τους. Και για τους υπόλοιπους, ελπίζω πως η εμπειρία τους θα τους βοηθήσει να συνεχίσουν να αγαπούν την τέχνη και να απολαμβάνουν μέσα από τη δουλειά των άλλων.”
Για το τέλος, είναι σημαντικό να αναφέρουμε ότι και του ίδιου του Rothko η δημιουργικότητα ενισχύθηκε μέσα από την επαφή του με τα παιδιά και το διδακτικό του έργο. Όταν ξεκίνησε τη διδασκαλία τα έργα του ήταν ακόμα, κάπως περιγραφικά. Τελειώνοντας το στυλ του ήταν ξεκάθαρα αφαιρετικό. Σίγουρα, ένα μερίδιο σε αυτή την εξέλιξη αναλογεί και στην επαφή που είχε με τα παιδιά, ως δάσκαλος. Είναι χαρακτηριστικό ότι επιθυμούσε και ήλπιζε τα έργα του να μιλούν πηγαία και αυθόρμητα τόσο σε ενήλικες, όσο και σε παιδιά.
***
Το κείμενο αυτό είναι μια ελεύθερη απόδοση στα Ελληνικά, του κειμένου που έγραψε η Sarah Gottesman και δημοσιεύτηκε στο artsy.net
Μάκης Τσελέντης – Φιλόλογος και Ιστορικός Τέχνης.
filologiko.edu.gr
