Στις περισσότερες περιπτώσεις οι άνθρωποι που επηρεάζονται περισσότερο από μια τοξική οικογένεια είναι συνήθως τα παιδιά. Μάθετε για τις τοξικές οικογένειες και τα χαρακτηριστικά τους καθώς και το πώς να αναγνωρίζετε πότε υπάρχει πρόβλημα.
Οι τοξικές οικογένειες είναι σαν μικρά νησιά μέσα στον ωκεανό ενός σπιτικού περιβάλλοντος που είναι γεμάτο συγκρούσεις, διαταγές και δυσλειτουργίες που επηρεάζουν όλα τα μέλη τους.
Γνωρίζουμε ότι ο όρος «τοξικό» χρησιμοποιείται πολύ τελευταία. Εξάλλου όλοι έχουμε ακούσει και χρησιμοποιήσει εκφράσεις του τύπου «η σχέση μου είναι τοξική» ή «στη δουλειά έχω έναν τοξικό συνεργάτη».
Ωστόσο θα πρέπει να θυμόμαστε ότι ο χαρακτηρισμός αυτός δεν αντιστοιχεί σε κάποια κλινική περιγραφή. Δεν υπάρχει κάποιο εγχειρίδιο ψυχολογίας που τον ορίζει, ούτε κάποια παθολογία ή διαταραχή που συνδέεται με τη συγκεκριμένη λέξη.
Όμως η δημοφιλής χρήση της λέξης «τοξικότητα» συνοψίζει τέλεια όλες τις διαδικασίες στις οποίες αναφέρεται.
Γιατί; Γιατί υπάρχουν άνθρωποι οι οποίοι, λόγω της προσωπικότητάς τους, της συμπεριφοράς τους ή του στυλ επικοινωνίας που χρησιμοποιούν, πληγώνουν, στενοχωρούν, αποθαρρύνουν και βλάπτουν την αυτοεκτίμηση των άλλων.
Δυστυχώς δεν μιλάμε συχνά για το τι συμβαίνει στα σπίτια των μικρών, στενών κοινωνικών ομάδων που ονομάζουμε οικογένειες. Εξάλλου, συχνά θεωρούμε ότι το σπίτι είναι ένα περιβάλλον αγάπης, άνεσης και υποστήριξης.
Όμως τα πράγματα δεν είναι πάντα τόσο ιδανικά. Η οικογένεια είναι ένας πολύ κλειστός θεσμός στα πλαίσια του οποίου συμβαίνουν πράγματα που δεν είναι πάντα καλά.
Σήμερα θέλουμε να εξετάσουμε βαθύτερα αυτό το θέμα και να δούμε τα διάφορα είδη τοξικών οικογενειών και τα χαρακτηριστικά τους.
Είδη τοξικών οικογενειών
Οι ψυχολόγοι και οι ειδικοί στη δυναμική της οικογένειας μας θυμίζουν ότι, αντί να εστιάζουμε σε τοξικές οικογένειες, θα πρέπει να μιλάμε για «τοξικούς γονείς».
Τόσο ο πατέρας όσο και η μητέρα έχουν μια θέση εξουσίας μέσα στην οικογένεια. Η προσωπικότητά τους επηρεάζει τους υπόλοιπους κατοίκους του σπιτιού, είτε είναι παιδιά είτε μεγαλύτεροι σε ηλικία συγγενείς, όπως γιαγιάδες ή παππούδες.
Επιπλέον το επίκεντρο της «τοξικότητας» δεν είναι πάντα ένα μόνο μέλος της οικογένειας.
Μερικές φορές η σχέση ανάμεσα στους γονείς επηρεάζει αρνητικά το οικογενειακό περιβάλλον. Έτσι, μια ατμόσφαιρα έντασης φέρνει συναισθήματα στην επιφάνεια και οδηγεί σε υψηλό επίπεδο άγχους.
Ας δούμε ποια είναι τα είδη των τοξικών οικογενειών.
Χειριστικές οικογένειες, ναρκισσιστικές οικογένειες και οικογένειες χαμηλής ανεκτικότητας
Υπάρχουν οικογένειες στις οποίες η δυσλειτουργία επικεντρώνεται σε ένα μέλος με ναρκισσιστικό και χειριστικό προφίλ.
- Συνήθως το άτομο αυτό δημιουργεί καταστάσεις στις οποίες ασκεί έλεγχο, περιορίζει ελευθερίες και δείχνει έλλειψη σεβασμού και πολύ μικρή ανεκτικότητα.
- Μια ζωή αυτού του είδους έχει υψηλό τίμημα. Τα παιδιά αισθάνονται ότι κανένας δεν ενδιαφέρεται για αυτά και ότι κανένας δεν τα σέβεται. Έτσι αναπτύσσουν χαμηλή αυτοεκτίμηση ή ακόμα και δύσκολες συμπεριφορές, αν προσπαθήσουν να αντιδράσουν απέναντι στη μορφή της τοξικής και αρνητικής εξουσίας.
Ανώριμοι γονείς και παιδιά που φροντίζουν τους γονείς τους
Ένα άλλο είδος τοξικής οικογένειας είναι εκείνο στο οποίο οι γονείς -είτε ο ένας είτε και οι δύο- είναι πολύ ανώριμοι από κάθε άποψη.
Η μειωμένη υπευθυνότητα, η έλλειψη ενδιαφέροντος, η αδιαφορία ή ο ανεπαρκής έλεγχος των παρορμήσεων τούς καθιστούν μη αξιόπιστους.
Στη συγκεκριμένη περίπτωση, συνήθως τα παιδιά αναλαμβάνουν τις ευθύνες των ενηλίκων από πολύ νωρίς. Αυτό δεν είναι ούτε σωστό ούτε υγιές.
Τα παιδιά πρέπει να μεγαλώνουν ακολουθώντας τον ρυθμό τους και δεν είναι σωστό να αναγκάζονται να μεγαλώσουν πριν την ώρα τους.
Γονείς που ξεσπούν τη ματαίωσή τους στους άλλους
Δεν υπάρχει χειρότερο ψυχολογικό όπλο από τη ματαίωση που αναζητά θύματα. Στην πραγματικότητα, οι απογοητευμένοι γονείς που προβάλλουν την ενοχή, τους φόβους ή τις αποτυχίες τους πάνω στα παιδιά ή στους συντρόφους τους είναι κάτι αρκετά συνηθισμένο και εξαντλητικό.
Όλη αυτή η δυναμική αφήνει σημάδια. Λίγα πράγματα είναι πιο εξαντλητικά για ένα παιδί από το να αναγκάζεται να εκπληρώσει τα όνειρα των γονιών του ή να γίνεται στόχος της απογοήτευσης που αυτοί βιώνουν.
Γονείς που χρησιμοποιούν τα παιδιά τους εναντίον των συζύγων τους
Επιπλέον, υπάρχουν φορές που οι γονείς χρησιμοποιούν τα παιδιά τους ως «όπλο» εναντίον των συζύγων τους.
Συχνά πρόκειται για μια κατάσταση που προκύπτει κατά τη διαδικασία του διαζυγίου. Ωστόσο, μπορεί να προκύψει και στην καθημερινότητα, όταν ζητείται από τα παιδιά να πάρουν το μέρος του ενός από τους δύο γονείς προκειμένου να κερδίσουν κάτι.
Σε αυτήν τη δυναμική επικρατεί ο εκβιασμός, που μπορεί να είναι πολύ καταστροφικός για την ψυχολογία ενός παιδιού.
Αιτίες τοξικότητας στις οικογένειες
Η αναγνώριση της πηγής του προβλήματος σε μια τοξική ή δυσλειτουργική οικογένεια αποτελεί προφανώς ένα καλό σημείο για να αρχίσουν να αλλάζουν τα πράγματα, να αναπτυχθούν στρατηγικές αντιμετώπισης και να επικρατήσει κάποια αρμονία.
Όμως δεν πρόκειται για κάτι εύκολο. Το συναισθηματικό κόστος είναι συνήθως πολύ μεγάλο.
Επιπλέον, οι αλλαγές δεν πραγματοποιούνται μέσα σε μια νύχτα. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα αν τα μέλη της οικογένειας έχουν συνηθίσει σε έναν ορισμένο τρόπο επικοινωνίας ή ακόμα και στην έλλειψη επικοινωνίας, για παράδειγμα.
Όμως, κάθε προσπάθεια συνεισφέρει σε μια καλύτερη συνύπαρξη, στον σεβασμό και στην ευτυχία των γονιών και των παιδιών.
Ας δούμε ποιες διαδικασίες βρίσκονται συνήθως σε λειτουργία στις τοξικές οικογένειες:
- Μια πιθανή ψυχολογική διαταραχή ή εξάρτηση ενός μέλους της οικογένειας.
- Η κατάχρηση εξουσίας και το αυταρχικό στυλ.
- Απόντες γονείς που παραμελούν τις ευθύνες τους.
- Έλλειψη στοργής, ή ανεπαρκής προσκόλληση.
- Πιθανή σωματική ή ψυχολογική κακοποίηση ή κακομεταχείριση.
- Ανεπαρκές στυλ επικοινωνίας, λόγω έλλειψης δεξιοτήτων, λόγω αδιαφορίας, ή λόγω προσωπικότητας.
- Ασυνέπεια ή αναξιοπιστία των γονιών.
- Χαμηλή αυτοεκτίμηση των γονιών.
- Υψηλές προσδοκίες και ανάγκη του ζευγαριού και των παιδιών να ανταποκρίνονται σε αυτές.
Κλείνοντας θα λέγαμε ότι είναι αρκετά πιθανό ότι μερικοί από μας θα ταυτιστούμε με κάποια από τα παραπάνω χαρακτηριστικά. Επομένως, όποτε είναι εφικτό, πρέπει να προσπαθούμε να κάνουμε ό,τι μπορούμε από την πλευρά μας για να δημιουργήσουμε ένα καλύτερο οικογενειακό περιβάλλον και καλύτερες οικογενειακές σχέσεις.
Ωστόσο, αν συνειδητοποιήσουμε ότι ο αντίκτυπος αυτών των σχέσεων είναι πολύ αρνητικός, τότε θα πρέπει να λάβουμε διαφορετικές αποφάσεις για να προστατέψουμε τη συναισθηματική ασφάλεια και την αξιοπρέπειά μας.
