Πεισμώνει, επιμένει, στυλώνει τα πόδια, απαιτεί… Πριν χαρακτηρίσετε το παιδί σας ιδιότροπο, σκεφτείτε ότι μπορεί απλώς να βρίσκεται σε απόγνωση. Κι όμως, έχετε ελπίδες να κερδίσετε τον πόλεμο του «θέλω», αρκεί να υιοθετήσετε τις σωστές τακτικές.
Πεισμώνει, επιμένει, στυλώνει τα πόδια, απαιτεί… Πριν χαρακτηρίσετε το παιδί σας ιδιότροπο, σκεφτείτε ότι μπορεί απλώς να βρίσκεται σε απόγνωση. Κι όμως, έχετε ελπίδες να κερδίσετε τον πόλεμο του «θέλω», αρκεί να υιοθετήσετε τις σωστές τακτικές.
«Ποτέ μην τσακώνεσαι με ένα παιδί», λέει ένα παλιό αφρικανικό ρητό. Σοφή συμβουλή, μια που συχνά εμείς οι μεγάλοι ξεχνάμε πως ένα παιδί δεν μπορεί να κατανοήσει, να επεξεργαστεί ή να συζητήσει όπως ένας ώριμος ενήλικος. Εννοείται πως ένα παιδί έχει έναν και μοναδικό τρόπο να διαπραγματεύεται: φωνάζοντας.
Το σκηνικό γνωστό. Στο σούπερ μάρκετ η τρίχρονη Μαργαρίτα αρπάζει ένα πακέτο μπισκότα-ζωάκια και το ρίχνει στο καλάθι, τα θέλει και αυτά και τις σοκολάτες και τα γαριδάκια. Η μαμά τα βγάζει και τα βάζει πάλι στο ράφι. Η μικρή βάζει τα κλάματα, τα ξαναπαίρνει και τα σφίγγει δυνατά στην αγκαλιά της. Φωνάζει και κλαίει. Είναι εκτός ελέγχου. Η μαμά σκύβει και εξηγεί χαμηλόφωνα, ενώ οι περαστικοί κοιτάνε με ύφος συμπόνιας τη μαμά.
«Θυμωμένοι νάνοι, αγανακτισμένοι γονείς» θα μπορούσε να έχει τίτλο το παραπάνω περιστατικό, γνωστό σε κάθε μητέρα που έχει συνοδεύσει ένα νήπιο στο σούπερ μάρκετ. Επίμονα, πεισματάρικα παιδιά, σκεφτόμαστε εμείς, επίμονοι, πεισματάρικοι γονείς σκέφτονται εκείνα.
Οι ψυχολόγοι πάντως συμφωνούν: Δεν υπάρχουν πεισματάρικα παιδιά. Απλώς γύρω στα δύο τους χρόνια τα παιδιά ανακαλύπτουν ότι έχουν και αυτά προσωπικότητα και έτσι αρχίζουν να εκδηλώνουν τα «θέλω» τους. Το παιδί μας δεν είναι πλέον το γλυκό ανυπεράσπιστο και άβουλο μωράκι που δεν μπορεί να κάνει βήμα χωρίς εμάς και μετά το κλάμα μας χαμογελάει σαν να μη συμβαίνει τίποτα. Τώρα πατάει πόδι και βγάζει φωνή, διεκδικεί και απαιτεί. Όταν οι γονείς μιλούν για πείσμα και επιμονή, οι ειδικοί απαντούν με αυτονομία και έλεγχο των συναισθημάτων.
Μίλα μου
«Μου έχει συμβεί να εκνευριστώ τόσο πολύ με τα παιδιά μου, που ξέχασα και τα ονόματά τους», ομολογεί η Κατερίνα, μητέρα του πεντάχρονου Γιώργου και της τρίχρονης Ελένης.
Τις περισσότερες φορές οι ενδοοικογενειακές μάχες ξεκινάνε μετά από μια ασήμαντη ζημιά ή μετά από εκδήλωση «αδελφικής αγάπης» από το ένα παιδί προς το άλλο: «Γιατί του έσκισες το βιβλίο. Γιατί;» Πάντα ζητούσα να μάθω το γιατί. Από την άλλη, μόλις το παιδί άνοιγε το στόμα του για να απαντήσει, πάταγα τις φωνές: «Σταμάτα! Μήπως νομίζεις ότι μιλάω μόνο και μόνο για να με ακούω να μιλάω; Απάντησέ μου!» Πολλές φορές, εξουθενωμένη από τους καβγάδες, κατέφευγα στις γνωστές δημοκρατικές παιδαγωγικές μεθόδους: «Τέρμα η συζήτηση. Από αυτή τη στιγμή θα γίνεται μόνο ό,τι λέει η μαμά».
Ευτυχώς, κατά κανόνα τα παιδιά δεν δίνουν σημασία στις κατά καιρούς βαρυσήμαντες δηλώσεις μου. Θέλω να πιστεύω πως είμαι ένας άνθρωπος ανοιχτόμυαλος, ώριμος και θιασώτης της αντιαυταρχικής εκπαίδευσης. Πιστεύω στις θετικές επιδράσεις ενός υγιούς διαλόγου και πάντα προσπαθώ να αποδίδω δικαιοσύνη. Τότε τι είναι αυτό που με πιάνει όταν τα παιδιά δοκιμάζουν τα όρια μου;», αναρωτιέται η Κατερίνα.
«Τα παιδιά δεν δοκιμάζουν τα δικά μας όρια αλλά τα δικά τους», μας λέει ο ψυχολόγος. Αυτό το κάνουν γιατί έχουν την ανάγκη να αναμετρούν τις δυνάμεις τους. Είναι απόλυτα φυσιολογικό για ένα νήπιο που αναπτύσσεται να θέλει να ξέρει μέχρι πού μπορεί να φτάσει. Και οι συγκρούσεις είναι απόλυτα φυσιολογικές. Αυτό που δεν είναι φυσιολογικό αλλά σχεδόν καταστροφικό είναι οι συχνές συγκρούσεις. Οι συχνοί τσακωμοί και καβγάδες δημιουργούν στο παιδί ανασφάλεια και άγχος και επιπλέον αδυνατίζουν το ανοσοποιητικό τους σύστημα. Σύμφωνα με έρευνες, τα παιδιά από οικογένειες με υψηλό δυναμικό συγκρούσεων αρρωσταίνουν συχνότερα από εκείνα που ζουν σε ήρεμο, ισορροπημένο και ειρηνικό περιβάλλον.
Από την άλλη, μπορεί να αναρωτηθείτε πώς γίνεται όταν τα παιδιά βρίσκονται μεταξύ τους να τσακώνονται συνέχεια. Ναι, η αλήθεια είναι πως τα παιδιά έχουν την τάση να αναμετριούνται μεταξύ τους. Αυτές όμως τις αναμετρήσεις τις βιώνουν εντελώς διαφορετικά. Εδώ η μάχη γίνεται επί ίσοις όροις. Αντίθετα, οι γονείς και τα παιδιά δεν είναι ίσοι. Οι γονείς, ως ενήλικες, κρατάνε από κάθε άποψη τα πιο δυνατά χαρτιά. Κάθε παιδί ξέρει ότι «αν έρθω αντιμέτωπο με τη μαμά ή τον μπαμπά, εγώ θα χάσω». Γι’ αυτό και όταν ένα παιδί καταφέρει να «λυγίσει» την αντίσταση των γονιών του, δεν αισθάνεται καθόλου νικητής, αλλά απροστάτευτο και εγκαταλειμμένο.
«Από την άλλη, υπάρχουν οι παιδοψυχολόγοι και όλοι αυτοί οι εναλλακτικοί που προωθούν την κατανόηση και το διάλογο. Κατά καιρούς τους βλέπω να δίνουν συμβουλές με έναν αφύσικο τρόπο», λέει η Κατερίνα. Όμως οι οικογένειες δεν στήνονται βάσει διαγγελμάτων. Εγώ δε νομίζω ότι μπορεί κανείς να χτίσει μια σχέση αγάπης με το παιδί του με αυτούς τους τρόπους. Εκτός αυτού, δεν υπάρχει τίποτα πιο κουραστικό και ψεύτικο από το να παριστάνεις διαρκώς ότι έχεις κατανόηση, ότι δίνεις όλη σου την προσοχή στο παιδί και ότι είσαι ο πιο καλός του φίλος. Το παιδί καταλαβαίνει όλα τα «ενήλικα» ψέματα, γιατί λειτουργεί κυρίως βάσει του ενστίκτου του. Δεν λέμε ότι με την πρώτη ευκαιρία είναι καλό να αφήνουμε το θυμό μας να ξεσπάσει. Εμείς οι γονείς είμαστε αυτοί που δίνουν το καλό παράδειγμα. Εμείς ως ενήλικες οφείλουμε να δείξουμε στα παιδιά πώς αποφεύγεται ένας καβγάς ή πώς διεξάγεται δίκαια ένας αναπόφευκτος καβγάς. Καλώς ή κακώς πρώτοι εμείς οφείλουμε να κοιτάζουμε τα δικά μας λάθη. Και τις περισσότερες φορές η αλήθεια είναι πως τα πράγματα εκτροχιάζονται όταν οι γονείς χάνουν την αυτοκυριαρχία τους.
Θέλω τον κόσμο και τον θέλω τώρα…
…έλεγε ένα σύνθημα της Γαλλικής Επανάστασης. Μετά την ηλικία των δύο ετών λοιπόν και τα παιδιά μας κάνουν τη δική τους επανάσταση. Θέλουν να παίρνουν όλο και περισσότερες πρωτοβουλίες και αποφάσεις, χωρίς όμως να μπορούν να ελέγξουν την απογοήτευση και τα συναισθήματά τους. Τότε είναι που έρχονται αντιμέτωπα με την «πικρή» διαπίστωση: οι γονείς μου δεν θέλουν ό,τι θέλω εγώ, οι ανάγκες μου δεν είναι ίδιες με τις δικές τους. Ο θυμός και η απογοήτευση προς το πρόσωπό μας τους δημιουργεί πανικό και το ξέσπασμά τους δεν είναι παρά η έκφραση της απελπισίας τους. Ο κόσμος τους διαταράσσεται δημιουργώντας τους ένα εσωτερικό χάος. Αυτό το χάος είναι που θέλουν να εξερευνήσουν και δοκιμάζουν συνεχώς τα όριά τους. Τόσο τα δικά τους όσο και των γονιών τους. Η αλήθεια είναι βέβαια πως δεν φταίει μόνο η μαμά και ο μπαμπάς για το θυμό τους, αλλά και εξωτερικοί παράγοντες: το τραπέζι είναι πολύ ψηλά για να ανέβουν, η γαλότσα δεν λέει να μπει στο πόδι και η χαζή η κούκλα δεν ανοίγει το στόμα για να φάει το φαγητό της!
Και ξέρετε γιατί αυτές οι συναισθηματικές εκρήξεις των μικρών μας φοβίζουν; Γιατί με το θυμό τους βγάζουν στην επιφάνεια τα δικά μας αρνητικά συναισθήματα και εμείς πρέπει να καταπιέζουμε τον δικό μας θυμό. Και όταν η δική μας αντίδραση στη δική τους επιμονή είναι η τιμωρία, τότε τα πράγματα γίνονται χειρότερα. Και η λύση δεν είναι βέβαια να τους επιτρέψουμε τα πάντα, αλλά να εξηγήσουμε ήρεμα, ευγενικά και αποφασιστικά στο παιδί μας γιατί δεν μπορεί να κάνει αυτό που θέλει. Ένα θυμωμένο παιδί δεν μπορεί να ησυχάσει τη στιγμή που το θέλουμε εμείς. Πρέπει πριν να είναι έτοιμο για παρηγοριά, που την έχει ιδιαίτερα ανάγκη έπειτα από μια έκρηξη, να βγάλει την απογοήτευσή του. Ψυχραιμία είναι η απάντηση και ήρεμη αδιαφορία στο πείσμα τους. Το ότι εμείς τους δείχνουμε ποια είναι τα όρια το χρειάζονται όσο και την αγάπη μας. Άλλωστε μια φάση είναι και περνάει (το αργότερο σε δεκαέξι χρόνια).
Για ακόμη λιγότερους καβγάδες
Λίγα λόγια και καλά. Οι πολλές συγκρούσεις αποφεύγονται όταν μιλάμε φιλικά και με ενδιαφέρον στα παιδιά. Και ιδιαίτερα όταν εμείς οι ίδιοι ξέρουμε τι θέλουμε. Θέλετε να τακτοποιήσει το δωμάτιό του τώρα; Πείτε το. Προσπαθήστε να διατυπώσετε την απαίτησή σας όσο το δυνατόν πιο ουδέτερα. «Τακτοποίησε τώρα σε παρακαλώ το δωμάτιο σου». Ποτέ μην του θέτετε ερωτήματα ή να του βάζετε διλήμματα: «Μπορείς να τακτοποιήσεις επιτέλους το δωμάτιό σου;» ή «Θα τακτοποιήσεις το δωμάτιο σου σε δύο ή σε τρεις ώρες;»
Αν το παιδί διαμαρτυρηθεί, χρησιμοποιήστε το κόλπο του «χαλασμένου πικάπ». Επαναλάβετε: «Καταλαβαίνω ότι δεν έχεις όρεξη. Αλλά τώρα θα μαζέψεις το δωμάτιό σου».
Μη συζητάτε για πράγματα που έχετε αποφασίσει. Αν θεωρείτε απαραίτητο να τακτοποιεί το δωμάτιό του και ότι μια καλή ώρα για ύπνο είναι οχτώ το βράδυ, δεν πρέπει να το κάνετε θέμα ξανά και ξανά.
Αποφύγετε τις πολλές εντολές. Όσο πιο φειδωλοί είστε με τις συμβουλές, τόσο περισσότερο το παιδί θα τις σεβαστεί, θα καταλάβει τη σημασία που δίνετε σε αυτές και θα τις σεβαστεί. Όταν είναι πολλές οι εντολές και οι απαγορεύσεις, το παιδί χάνει την πίστη του σε αυτές και αρχίζει να επαναστατεί. Και τότε γίνεται όλο και πιο δύσκολο να αποφύγετε τη σύγκρουση.
Μην πιέζετε τα παιδιά να μοιράζονται. Οι περισσότεροι καβγάδες, ιδιαίτερα ανάμεσα στα νήπια, συμβαίνουν όταν αρνούνται να μοιραστούν ένα φίλο ή ένα παιχνίδι. Θυμηθείτε όμως πως τα παιδιά μοιράζονται μόνο όταν νιώσουν ασφάλεια (όπως και οι ενήλικες εξάλλου). Αντί λοιπόν να τα παρακινείτε να μοιραστούν, καλύτερα πείτε τους: «Παίξε εσύ λίγο με το παιχνίδι και μετά δώσ’ το στον αδελφό σου».
Τονώστε του την αποφασιστικότητά του. Είναι πολύ σημαντικό για το παιδί να μάθει από νωρίς να παίρνει αποφάσεις από μόνο του. Δώστε του λοιπόν τις κατάλληλες ευκαιρίες. Για παράδειγμα, ρωτήστε το τι προτιμάει για φαγητό: «Κοκκινιστό ή φασολάκια;» Ή τι θέλει να φορέσει σήμερα; Έτσι τα παιδιά μαθαίνουν να πατάνε στα πόδια τους, να έχουν γνώμη και να σέβονται τη γνώμη των άλλων. Γίνονται ανεξάρτητα και μπορούν να υπερασπιστούν τον εαυτό τους με επιχειρήματα.
Ενθαρρύνετέ το να μιλάει: Όταν τα παιδιά συνηθίσουν να συζητάνε για τα προβλήματά τους, μαθαίνουν να εκφράζονται χωρίς πολλές φωνές. Γενικότερα, το πλούσιο λεξιλόγιο βοηθάει τα παιδιά να βρίσκουν τις λέξεις που χρειάζονται για να υπερασπίσουν το δίκιο τους, για να μας κάνουν να τα καταλάβουμε. Οι φωνές συνήθως είναι το όπλο που χρησιμοποιούν όταν βρίσκονται σε αδιέξοδο. Όταν όμως γνωρίζουν πως ένα καλό επιχείρημα μπορεί να απλουστεύσει τα πράγματα, να συντομεύσει τις διαδικασίες και να αποτρέψει έναν καβγά, τότε σίγουρα μπορούν να βρουν πιο εύκολα τη λύση σε οποιοδήποτε πρόβλημα.
Ακονίστε την κρίση του. Ένα παιδί με κρίση μπορεί να διαχειριστεί πολύ καλύτερα το θυμό του. Πώς θα το καταφέρετε; Με την ανάγνωση παραμυθιών. Ο μύθος τα βοηθάει να αντιμετωπίζουν διλήμματα και να μπαίνουν στη θέση του άλλου. Για να εξασκηθεί κι άλλο η φαντασία τους, μπορείτε να τους κάνετε κατά τη διάρκεια της ανάγνωσης ερωτήσεις, όπως, για παράδειγμα, τι θα γινόταν αν η ηρωίδα είχε πάρει άλλο δρόμο ή αν δεν είχε ανοίξει αμέσως την πόρτα.
Μείνετε ψύχραιμοι. Οι έρευνες δείχνουν πως ένας γαλήνιος και ήρεμος γονιός λειτουργεί για το παιδί ως λιμάνι στις καταιγίδες. Και εκεί θα καταφύγει σε κάθε καταιγίδα.
Τέλος, θυμηθείτε πως πίσω από ένα μόνιμα θυμωμένο παιδί κρύβεται απλώς ένα πληγωμένο ή φοβισμένο παιδί. Αναρωτηθείτε ή ρωτήστε το τι φοβάται και προσπαθήστε να κατευνάσετε τους φόβους του.
Όλα είναι θέμα χειρισμού
Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα που αναφέρει η Κατερίνα όσον αφορά τον τρόπο που ο άντρας της χειρίζεται τα θέματα «συνεργασίας» με το γιο τους. «Ήταν μια περίοδος όπου το παιδί έπρεπε να διαβάσει για το σχολείο, αλλά κάθε τόσο τα παρατούσε. Εγώ έχανα την ψυχραιμία μου και την υπομονή μου και ποτέ δεν κατάφερνα να βρω τρόπο να τον πείσω. Ο άντρας μου παρατηρώντας τις συγκρούσεις μας μια μέρα κάθισε και του είπε μια ιστορία: Ένα αεροπλάνο, για να μπορέσει να πετάξει, χρησιμοποιεί το μεγαλύτερο μέρος από τα καύσιμά του στην απογείωση. Από τη στιγμή που θα σηκωθεί όμως στον αέρα, ξοδεύει πολύ λίγα. Εσύ, όταν κάθε τόσο ξεκινάς το διάβασμα και το σταματάς, χαλάς πολλή δύναμη και κουράζεσαι περισσότερο, απ’ όσο θα κουραζόσουν αν καθόσουν και τελείωνες τα μαθήματά σου χωρίς διακοπή. Έτσι τον έπεισε. Από τότε, κάθε φορά που ο μικρός κωλυσιεργεί, αρκεί να του δείξει με το χέρι του ο πατέρας την κίνηση του αεροπλάνου και ο γιος μας στρώνεται χωρίς δεύτερη κουβέντα».
Οι συγκρούσεις δεν είναι κάτι που μπορούμε να αποφεύγουμε πάντα και μάλιστα είναι κάτι που δεν πρέπει να αποφεύγουμε πάντα. Απλώς αν μπορούμε να αποφεύγουμε τις συνεχείς αψιμαχίες, σίγουρα το σπίτι μας θα μπορέσει να παραμείνει ένα καταφύγιο με θετική ενέργεια για όλους.
