Ενίσχυση και εμπλουτισμός του προφορικού λόγου των μικρών παιδιών
Από τη γέννηση του το βρέφος, αρχίζει να δέχεται καταιγισμό ερεθισμάτων μέσω των οποίων μαθαίνει τον κόσμο του.
Το άμεσο περιβάλλον του, δηλαδή η οικογένεια του, μπορεί να συμβάλει και να στηρίξει όλους τους τομείς ανάπτυξης του παιδιού. Μιλώντας πιο συγκεκριμένα για τη γλωσσική ανάπτυξη, είναι αξιοσημείωτο να αναφέρουμε ότι μέσα στο μικρό χρονικό διάστημα των έξι χρόνων, τα παιδιά κατακτούν τις βασικές δομές της μητρικής τους γλώσσας. Στη μικρή, αλλά κρίσιμη αυτή περίοδο, τα παιδιά θα κατανοήσουν και θα χρησιμοποιήσουν ορθά τη γλώσσα, μετά από μια ραγδαία και αξιοθαύμαστη ανάπτυξη του λόγου και της ομιλίας.
Μπορούμε να επηρεάσουμε την γλωσσική ανάπτυξη των παιδιών;
Είναι γνωστό ότι τα πρώτα χρόνια ανάπτυξης του παιδιού είναι τα πιο σημαντικά για την ανάπτυξη του εγκεφάλου. Οι νευρώνες του παιδικού εγκεφάλου, αντιδρούν στα περιβαλλοντικά ερεθίσματα και με αυτόν τον τρόπο αναπτύσσουν ένα πυκνό δίκτυο δενδριτών, οι οποίοι δημιουργούν διασυνδέσεις μεταξύ τους. Παρ’ όλο που ξέρουμε ότι οι γενετικές διαφορές (γονίδια) επηρεάζουν την ανάπτυξη του κάθε παιδιού, πρόσφατες έρευνες ενισχύουν το γεγονός ότι η ανάπτυξη των παιδιών επηρεάζεται άμεσα από το περιβάλλον, τις εμπειρίες και τα ερεθίσματα που λαμβάνουν. Η πρώιμη παροχή ερεθισμάτων συμβάλλει καταλυτικά στη μεγαλύτερη και πλουσιότερη ανάπτυξη του παιδικού εγκεφάλου. Έτσι οι γονείς, μπορούν να συμβάλουν αισθητά στη γλωσσική ανάπτυξη των παιδιών τους, παρέχοντας τους ένα γόνιμο περιβάλλον και συνθήκες, τις οποίες τα παιδιά με την σειρά τους θα χρησιμοποιήσουν για να μεγιστοποιήσουν τις ικανότητες τους.
Πόσο σημαντική είναι η γλωσσική ανάπτυξη των παιδιών για τη μετέπειτα σχολική τους επιτυχία;
Η γλωσσική ανάπτυξη των παιδιών είναι ένα από τα πιο σημαντικά κριτήρια για τη σχολική ετοιμότητα των παιδιών. Ειδικότερα το μέγεθος του εκφραστικού και αντιληπτικού λεξιλογίου των παιδιών αποτελεί προγνωστικό παράγοντα της σχολικής επιτυχίας των παιδιών. Παιδιά με γλωσσικές δυσκολίες στη νηπιακή ηλικία έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες να αντιμετωπίσουν μαθησιακές δυσκολίες στο δημοτικό σχολείο.
Πώς οι γονείς ενισχύουν και εμπλουτίζουν τον προφορικό λόγο στις πιο μικρές ηλικίες;
Η μάθηση είναι μια συνεχής διαδικασία, η οποία πρέπει να στηριχθεί από τους γονείς και το άμεσο περιβάλλον μέσα από καθημερινές δραστηριότητες και συναλλαγές.
Το παιδί εξελίσσει τις γλωσσικές του ικανότητες σταδιακά, ακολουθώντας μια εξελικτική πορεία. Λαμβάνοντας υπόψη αυτή την εξελικτική πορεία, μπορούμε να ενισχύσουμε και να προωθήσουμε τις γλωσσικές τους ικανότητες ανάλογα με την ηλικία ή το γλωσσικό στάδιο στο οποίο βρίσκονται. Πιο κάτω αναφέρονται μερικές από τις γενικές αρχές ενίσχυσης των γλωσσικών ικανοτήτων των παιδιών:
• Παρέχουμε ορθά γλωσσικά μοντέλα: χρησιμοποιούμε απλές προτάσεις στα μικρά παιδιά (κάτω των τριών χρόνων) αλλά πάντοτε με ορθές παραγωγές λέξεων. Δε χρησιμοποιούμε «μωρουδίστικες» λέξεις.
• Ονομάζουμε ότι βλέπουμε γύρω μας: ειδικά μέχρι την ηλικία των τριών χρόνων όπου το παιδί αυξάνει ραγδαία το λεξιλόγιο του
• «Χτίζουμε» πάνω στις προτάσεις των παιδιών: από την ηλικία των 2 χρόνων όπου το παιδί αρχίζει να βάζει δύο λέξεις μαζί, μέχρι ακόμα και την ηλικία των 5 χρόνων. Μπορούμε να ενισχύουμε την παραγωγή φράσεων ή προτάσεων των παιδιών «χτίζοντας» πάνω στις προτάσεις που ήδη χρησιμοποιούν προσθέτοντας 1-3 λέξεις στην υπάρχουσα πρόταση. Πχ. όταν το τρίχρονο παιδί λέει «να παίξουμε με το ποδήλατο», ο ενήλικας επαναλαμβάνει και προσθέτει «να παίξουμε με το ποδήλατο στην αυλή.» Ο κύριος λόγος που «χτίζουμε» πάνω στις προτάσεις των παιδιών είναι για να τους δώσουμε μοντέλα μεγαλύτερης και πιο σύνθετης πρότασης χρησιμοποιώντας ως βάση το δικό τους γλωσσικό επίπεδο.
• Σχολιάζουμε τα πράγματα που κάνουμε μαζί: καθώς παίζουμε, καθώς κάνουμε δουλειές του σπιτιού, καθώς επισκεπτόμαστε κάποιο φίλο ή κάποιο χώρο, σχολιάζουμε τη δραστηριότητα έτσι ώστε να δίνουμε άμεσο γλωσσικό μοντέλο αλλά και πληροφορίες στο παιδί.
Πώς οι γονείς εμπλουτίζουν το λεξιλόγιο των παιδιών;
Υπάρχει η αντίληψη ότι τα παιδιά δεν μπορούν να πουν τις «δύσκολες» λέξεις, γι’ αυτό και είναι αχρείαστη η χρήση τους από τον ενήλικα. Σημασία, δεν έχει ο τρόπος που θα παράγει ένα παιδί την λέξη (εάν δηλαδή όλοι οι ήχοι είναι ορθοί) αλλά η κατανόηση της (αντιληπτικό λεξιλόγιο) και μετά η ορθή χρήση της λέξης στην πρόταση. Για να προωθήσουμε τον εμπλουτισμό του λεξιλογίου μπορούμε να:
• Χρησιμοποιούμε λιγότερο συνηθισμένες λέξεις για να περιγράψουμε πράγματα π.χ. «το φαγητό είναι νόστιμο» έναντι «το φαγητό είναι καλό»
• Εξηγούμε το νόημα καινούριων λέξεων, δίνουμε συνώνυμα, αλλά κυρίως τα συνδέουμε με πληροφορίες που τα παιδιά ήδη ξέρουν. Η σύνδεση καινούριων λέξεων με έννοιες που γνωρίζουν, βοηθά στην πιο άμεση χρήση τους από τα παιδιά. Π.χ. «το μωρό τρομοκρατήθηκε μόλις άκουσε το σκύλο». «Τρομοκρατήθηκε σημαίνει φοβήθηκε πάρα πολύ». «Θυμάσαι πόσο τρομοκρατήθηκες εσύ όταν άκουσες τον συναγερμό να χτυπά δυνατά;»
• Χρησιμοποιούμε συχνά καινούριες λέξεις σε διάφορες προτάσεις: με αυτό τον τρόπο θέλουμε να δώσουμε την ευκαιρία στα παιδιά να αντιληφθούν τον τρόπο χρήσης της λέξης ή της οικογένειας λέξεων πχ. «είναι ψηλή η θερμοκρασία σήμερα», «αναρωτιέμαι τι θερμοκρασία θα έχουμε σήμερα», « να κοιτάξουμε το θερμόμετρο στη βεράντα για να δούμε τη σημερινή θερμοκρασία.»
Με ποιους επιπρόσθετους τρόπους μπορούν οι γονείς να ενισχύσουν το γλωσσικό επίπεδο παιδιών άνω των τριών χρόνων;
Μετά την ηλικία των τριών χρόνων μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε επιπρόσθετους τρόπους για να ενισχύσουμε το γλωσσικό επίπεδο των παιδιών. Θέλουμε κυρίως να αυξήσουμε τις ικανότητες κρίσης και λογικής, κατανόησης ιστοριών – γεγονότων και ικανότητες διήγησης. Είναι απαραίτητο να μεταδώσουμε στα παιδιά το μήνυμα ότι θεωρούμε σημαντικές τις εμπειρίες τους στο σχολείο, στο σπίτι ή οπουδήποτε αλλού. Όταν τα παιδιά νιώσουν ότι εκτιμούμε την άποψη τους και τις ιδέες τους, τότε δημιουργείται ένα πρόσφορο περιβάλλον για επικοινωνία.
• Συζητούμε και σχολιάζουμε τα πράγματα που γίνονται γύρω μας: πάντοτε δίνουμε εξηγήσεις και αναλύουμε τους λόγους που συμβαίνουν πράγματα πχ. «πλένουμε τα χέρια μας για να φύγουν τα μικρόβια,» «τα φώτα της τροχαίας ρυθμίζουν την κυκλοφορία»
• Ζητούμε την άποψη και τις ιδέες τους σε θέματα που συζητούμε πχ. «τι θα συνέβαινε στον δρόμο εάν δεν είχαμε φώτα της τροχαίας;»
• Χρησιμοποιούμε φωτογραφίες ή ενθύμια από επισκέψεις ή ταξίδια για την διήγηση
• Καθώς συζητούμε με τα παιδιά, τα βοηθούμε να μεταφερθούν σ’ ένα πιο ψηλό γλωσσικό επίπεδοζητώντας τους:
* να λύσουν προβλήματα πχ. «δεν έχουμε άλλες κόλλες για ζωγραφική. Τι μπορούμε να κάνουμε τώρα;»
* να μαντέψουν το επόμενο πιθανό γεγονός πχ. «τι νομίζεις ότι θα γίνει μετά;» ή «τι θα γίνει εάν…»
Παράλληλα με τα καθημερινά γεγονότα και εμπειρίες, μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε το βιβλίο. Το βιβλίο είναι ένα πολύτιμο «γλωσσικό εργαλείο» το οποίο μπορούμε να αξιοποιήσουμε με πολλαπλούς τρόπους ανάλογα με τον στόχο μας.
• Ικανότητες διήγησης: βοηθούμε το παιδί να κατανοήσει τις έννοιες «αρχή, μέση και τέλος.» Αρχικά χρησιμοποιούμε τις εικόνες του βιβλίου ως βοήθημα για τη διήγηση και αργότερα διηγούμαστε την ιστορία χωρίς τις εικόνες. Επίσης η δραματοποίηση της ιστορίας βοηθά στην καλύτερη κατανόηση της.
• Συσχέτιση εννοιών με καθημερινά γεγονότα: εφαρμόζουμε τις γνώσεις που παίρνουν τα παιδιά από τα βιβλία σε άλλες καθημερινές καταστάσεις, πχ. «θυμάσαι τι έκανε ο Χ στο παραμύθι; Εμείς τώρα τι μπορούμε να κάνουμε;»
• Συζήτηση με στόχο την ανταλλαγή ιδεών: «τι σου άρεσε περισσότερο;» «τι θα έκανες στη θέση του Χ;» «γιατί νομίζεις ότι …»
Τι κάνω όταν το παιδί δε συνεργάζεται μαζί μου;
Πολλές φορές τα παιδιά δεν ανταποκρίνονται στο κάλεσμα μας για συμμετοχή σε μια δική μας δραστηριότητα. Τα παιδιά όμως, μαθαίνουν καλύτερα όταν ασχολούνται με πράγματα που τα ενδιαφέρουν. Άρα, αντί να προσπαθούμε να «πιέσουμε» το παιδί να μας ακολουθήσει στη δική μας δραστηριότητα, εμείς πρέπει να ακολουθήσουμε το παιχνίδι ή τη δραστηριότητα επιλογής του παιδιού. Θα διασφαλίσουμε την συνεργασία του, όταν εμείς κατεβούμε στο επίπεδο του παιδιού:
• δείχνοντας πραγματικό ενδιαφέρον στο παιχνίδι του
• σχολιάζοντας τη δραστηριότητα
• δίνοντας χρόνο στο παιδί να μας εξηγήσει το παιχνίδι του
• συμμετέχοντας στο παιχνίδι του λαμβάνοντας ενεργό ρόλο
Είναι σημαντικό, τον περιορισμένο χρόνο που έχουμε με τα παιδιά μας, να τον αξιοποιούμε ορθά και στο μέγιστο δυνατό βαθμό. Στόχος μας πρέπει να είναι ο ποιοτικός χρόνος με τα παιδιά, πράγμα που συνήθως σημαίνει περισσότερη ενέργεια και προσπάθεια από την πλευρά του ενήλικα. Οι γλωσσικά πλούσιες εμπειρίες, είναι γενικά αυτές που εμπλέκουν ενεργά το παιδί, που του επιτρέπουν να συμμετέχει, να χρησιμοποιεί τη φαντασία του και τη δημιουργικότητα του.
Τα όσα έχουν αναφερθεί πιο πάνω, αποτελούν εφαρμοσμένες μεθόδους, τις οποίες μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε αφού τις προσαρμόσουμε πάντα στην ηλικία, ή το γλωσσικό ή και νοητικό επίπεδο του παιδιού.
