Η επίδραση των γονιών στην κοινωνικο-συναισθηματική ανάπτυξη του παιδιού είναι αναμφισβήτητη, αφού είναι οι πρώτοι που βάζουν τα θεμέλια για την ανάπτυξή του.
Με την ανάπτυξη των νευροεπιστημών, έχει ενδιαφέρον να παρακολουθήσει κανείς πώς ο δεσμός προσκόλλησης του παιδιού με τη μητέρα του και γενικότερα με τον κύριο φροντιστή του, επηρεάζει την εγκεφαλική του ανάπτυξη. Πώς, δηλαδή, η σχέση μητέρας-παιδιού εγγράφεται στις εγκεφαλικές περιοχές.
Τι είναι όμως ο δεσμός προσκόλλησης;
Ο όρος «δεσμός προσκόλλησης» ανήκει στο ψυχολόγο John Bowlby. Ο J. Bowlby όρισε την προσκόλληση ως τη βαθειά και δυνατή σχέση, το δεσμό που αναπτύσσεται ανάμεσα στο βρέφος και τη μητέρα του, από τους 6 πρώτους μήνες ζωής του βρέφους έως και τα 3 πρώτα χρόνια. Η εμπειρία της σχέσης αυτής δρα καταλυτικά στη διαμόρφωση των ιδεών, των προσδοκιών, της αυτο-εικόνας αλλά και της ποιότητας των μετέπειτα σχέσεων του παιδιού με τους άλλους (Bowlby, 1977).
Ποια είναι η επίδραση αυτού του δεσμού στον παιδικό εγκέφαλο;
Από τη στιγμή της γέννησης του παιδιού μέχρι και την ηλικία των 3 χρόνων, ο εγκέφαλος του αναπτύσσεται ταχύτατα, τόσο σε επίπεδο δομής όσο και οργάνωσης (Berger, 1999; Score, 2001). Η εγκεφαλική ανάπτυξη του παιδιού όμως επηρεάζεται από την ποσότητα και την ποιότητα των ερεθισμάτων είτε αντικειμένων είτε αλληλεπιδράσεων που δέχεται (όπως ένα κόκκινο αυτοκίνητο, μία πολύχρωμη μπάλα ή όταν δέχεται μία αγκαλιά ή γαργάλημα από τη μητέρα του).
Έτσι, λοιπόν, και η ανάπτυξη αυτού του δεσμού ζεστασιάς, τρυφερότητας και φροντίδας που αναπτύσσει το παιδί με το πρόσωπο αναφοράς, συνήθως τη μητέρα, συνιστά ένα ερέθισμα το οποίο μεταβάλλει τον παιδικό εγκέφαλο τόσο ως προς τον τρόπο που δομείται όσο και ως προς τον τρόπο που οργανώνει τις λειτουργίες του (Schore, 2001; Cecchini, Iannoni, Pandolfo, Aceto & Lai, 2015).
Πιο συγκεκριμένα, η προσκόλληση μεταξύ μητέρας και παιδιού φαίνεται να επηρεάζει σημαντικά τις λειτουργίες του δεξιού ημισφαιρίου του παιδικού εγκεφάλου (Schore, 2001; Cecchini, Iannoni, Pandolfo, Aceto & Lai, 2015). Οι δομές του δεξιού ημισφαιρίου σχετίζονται σε μεγάλο βαθμό με την επεξεργασία του συναισθήματος, τη συναισθηματική απόκριση του ατόμου, τον τρόπο που το άτομο αντιμετωπίζει το stress και πώς προσαρμόζεται σε νέες συνθήκες (Schore, 2001; Cecchini, Iannoni, Pandolfo, Aceto & Lai, 2015; Berger, 1999).
Επομένως, από τη στιγμή που δομές του δεξιού ημισφαιρίου σχετίζονται με το συναίσθημα, φαίνεται ότι η προσκόλληση επηρεάζει τις δομές αυτού του μέρους του εγκεφάλου και τη ρύθμιση του συναισθήματος του παιδιού. Ο δεσμός αυτός συμβάλλει στη διαδικασία της συναισθηματικής ρύθμισης του παιδιού και γίνεται η βάση ώστε το παιδί να μάθει να αυτορρυθμίζεται.
Μέσα από τα χαμόγελα, τα χάδια, τη φροντίδα, τη μυρωδιά της μητέρας, το παιδί αναπτύσσει ένα δέσιμο με τη μητέρα του, προσκολλάται σε αυτή. Το «δέσιμο» αυτό, φαίνεται να ενεργοποιεί συναισθηματικές δομές του εγκεφάλου του παιδιού που πριν δεν ήταν τόσο ενεργές, σαν να τις αφυπνίζει συμβάλλοντας στην ανάπτυξη του παιδικού εγκεφάλου (Schore, 2001; Schore, 2002).
Πράγματι, αντίστοιχες έρευνες αναφέρουν πως στα παιδιά που έχουν αναπτύξει μία ασφαλή προσκόλληση με το πρόσωπο αναφοράς τους, οι δομές που σχετίζονται με το συναίσθημα είναι αναπτυγμένες και ενεργοποιημένες. Για παράδειγμα, η αμυγδαλή του εγκεφάλου, ένα σύνολο νευρώνων υπεύθυνοι κυρίως για το συναίσθημα, ενεργοποιούνται κάθε φορά που το παιδί μυρίζει τη μητέρα του. Ορισμένα μέρη του υποθαλάμου, ο οποίος σχετίζεται με την επεξεργασία αισθητικών μηνυμάτων, ενεργοποιούνται με το χάδι της μητέρας (Schore, 2001; Schore, 2002; Cecchini, Iannoni, Pandolfo, Aceto & Lai, 2015).
Ακόμα, το χαμόγελο της μητέρας, ο ήρεμος τόνος της φωνής της, η αγκαλιά της έχουν συνδεθεί με την έκκριση ωκυτοκίνης, μίας ορμόνης που ηρεμεί το παιδί και που παράλληλα συμβάλλει στην ανάπτυξη ενός σημαντικού μέρους του εγκεφάλου, του νεοφλοιού (Schore, 2001; Schore, 2002; Cecchini, Iannoni, Pandolfo, Aceto & Lai, 2015).
Οι θετικές επιδράσεις του δεσμού προσκόλλησης παιδιού και μητέρας, υπογραμμίζονται ακόμα από το γεγονός ότι παιδιά που δεν έχουν αναπτύξει ένα δυνατό δεσμό φροντίδας με τη μητέρα ή έχουν παραμεληθεί ή κακοποιηθεί από το φροντιστή τους, εμφανίζουν δυσκολία στη διαχείριση και αντιμετώπιση στρεσσογόνων και τραυματικών γεγονότων.Τέτοιου είδους προσκόλληση έχει αρνητική επίδραση και συνδέεται με χαμηλότερη ενεργοποίηση δομών του δεξιού ημισφαιρίου του εγκεφάλου καθώς και μειωμένη παραγωγή νευρώνων και συνάψεων (Schore, 2001; Moutsiannaetal., 2014). Για παράδειγμα, σε παιδιά με ανασφαλή προσκόλληση η αμυγδαλή του εγκεφάλου φαίνεται να υπερλειτουργεί, έχοντας ως αποτέλεσμα την αυξημένη ευαισθησία του παιδιού απέναντι σε στρεσσογόνα γεγονότα και την τάση του παιδιού να μη μπορεί να διαχειριστεί αποτελεσματικά το άγχος και τις ανησυχίες του (Moutsiannaetal., 2014).
Παρατηρούμε λοιπόν, ότι ο δεσμός μητέρας παιδιού είναι καθοριστικός για την ψυχική και βιολογική ανάπτυξη του παιδιού και ότι αποτελεί ένα από τα πρώτα ερεθίσματα που επιδρά καταλυτικά και «αποτυπώνεται» στον παιδικό εγκέφαλο.
Βιβλιογραφία:
- Berger, E. H. (1999). Supporting Parents with Two Essential Understandings : Attachment and Brain Development, 26(4).
- Bowlby, J. (1977). The making and breaking of affectionate bonds. British Journal of Psychiatry, 130, 201–210.
- Cecchini, M., Iannoni, M. E., Pandolfo, A. L., Aceto, P., Cecchini, M., Iannoni, M. E., …Aceto, P. (2015). Attachment style dimensions are associated with brain activity in response to gaze interaction Attachment style dimensions are associated with brain activity in response to gaze interaction, 0919(November). http://doi.org/10.1080/17470919.2014.998344
- Moutsiana, C., Johnstone, T., Murray, L., Fearon, P., Cooper, P. J., Pliatsikas, C., …Halligan, S. L. (2014). Insecure attachment during infancy predicts greater amygdala volumes in early adulthood. http://doi.org/10.1111/jcpp.12317
- Schore, A. N. (2001). Effects of a secure attachment relationship on right brain developmenta, affect regulation, and infant mental health. Infant Mental Health Journal, 22(818), 7–66.
- Schore, A. N. (2002). Dysregulation of the right brain: a fundamental mechanism of traumatic attachment and the psychopathogenesis of posttraumatic stress disorder. Australian and New Zealand Journal of Psychiatry, 36, 9–30.
Νίκος Τσακνάκης Κλινικός Ψυχολόγος Παιδιού και Εφήβου
