Πόσες φορές δεν έχει σκεφτεί κάθε γονιός ότι το παιδί του είναι ένα μικρό κακομαθημένο που συνέχεια απαιτεί, δεν υπακούει στους κανόνες που του βάζει και θέλει διαρκώς να γίνεται το δικό του;
Ποιος δεν έχει γυρίσειτο κεφάλι να δει τη σκηνή με ένα παιδάκι που κλαίει και χτυπιέται στο δάπεδο του σούπερ μάρκετ για να του αγοράσει η μαμά του κάτι πουθέλει; Και ποιος δεν έχει κοντοσταθεί για να δει αν η μαμά τελικά θα ενδώσει και θα του αγοράσει αυτό που θέλει;
Αυτή και πολλές παρόμοιες σκηνές που εκτυλίσσονται σε μαγαζιά, φιλικά σπίτια, την παιδική χαρά, στο ίδιο το σπίτι του παιδιού περιγράφουν την εικόνα του κακομαθημένου παιδιού. Όμως τι σημαίνει «κακομαθημένο» παιδί;
Το κακομαθημένο παιδί δεν είναι απλά ένα παιδί που το αγαπούν όλοι πάρα πολύ και δεν του χαλάνε χατήρι, αλλά είναι ένας μικρός τύραννος, ένα απείθαρχο παιδί που ξέρει να χειρίζεται τους άλλους και με το οποίο συνήθως είναι δυσάρεστο να συνυπάρχει κανείς για πολύ.
Υπάρχουν κακομαθημένα παιδιά;
Κανένα παιδί δεν γεννιέται «κακομαθημένο» και οι περισσότεροι ειδικοί δυσανασχετούνμε τη χρήση του όρου. «Πρόκειται για περιγραφή που ανήκει σε τελείως άλλη εποχή», σημειώνει ο Dr David Elkind, Καθηγητής Παιδικής Ανάπτυξης στο Πανεπιστήμιο Tufts των ΗΠΑ. Οι περισσότεροι γονείς, άθελα τους, κακομαθαίνουν τα παιδιά τους, συχνά από υπερβολικά καλή πρόθεση. Στην πραγματικότητα θέλουν να τους παρέχουν τα πάντα χωρίς εκείνα να κοπιάσουν για τίποτα.
Λίγο λοιπόν η επιθυμία να μην λείψει τίποτα στο παιδί, κάτι οι ενοχές επειδή δεν περνούν πολύ χρόνο μαζί του λόγω δουλειάς, λίγο η υπερβολική επιείκεια και η έλλειψη πειθαρχίας, αποτέλεσμα το παιδί γίνεται ένας μικρός εγωιστής που δεν ικανοποιείται με τίποτα, δεν υπακούει σε κανέναν και συνεχώς νευριάζει, όταν δενκαταφέρνει αυτό που θέλει.
Πάντως, ο Dr Peter A. Gorski, Καθηγητής Δημόσιας Υγείας, Παιδιατρικής και Ψυχιατρικής στο Πανεπιστήμιο της Νότιας Φλόριντα των ΗΠΑ, προτιμά αντί του όρου «κακομαθημένο» την λέξη «παραχαϊδεμένο» ή «υπερπροστατευμένο».
Γιατί τα παιδιά γίνονται κακομαθημένα;
Η βασική αιτία για την οποία ένα παιδί γίνεται κακομαθημένο σχετίζεται με το πώς διαπαιδαγωγείται από τους γονείς.
Γι’ αυτό πριν βιαστείτε να σηκώσετε τα χέρια ψηλά απόαπόγνωση, σκεφτείτε ποια λάθη, έστω και ασυνείδητα, έχετε κάνει εσείς στον τρόπο πουτου συμπεριφέρεστε.
Οι υπερβολικά επιεικείς γονείς που τα επιτρέπουν όλα, δε βάζουν όρια, δεν θέτουν καιδεν τηρούν συγκεκριμένους κανόνες (αλλά ακόμα κι αν βάλουν εκ των υστέρων, κάποιονκανόνα τον καταπατούν πολύ γρήγορα) και που υποχωρούν στη γκρίνια ή τα ξεσπάσματαθυμού του παιδιού τους, είναι αυτοί που με τη συμπεριφορά τους δημιουργούν ένακακομαθημένο παιδί.
Όταν οι γονείς από πολύ νωρίς δίνουν μεγάλη δύναμη στο παιδί και του μαθαίνουν να επικεντρώνεται στον εαυτό του, ευνοώντας την ανάπτυξη του εγωισμού, ενώ παράλληλαδεν του μαθαίνουν να λειτουργεί συνεργατικά και σε ένα ορισμένο πλαίσιο κανόνων πουλαμβάνουν υπόψιν τους και τις ανάγκες των άλλων, το παιδί γίνεται κακομαθημένο.
«Ένα ανησυχητικό σημάδι είναι όταν το παιδί, έχοντας ξεπεράσει την νηπιακή ηλικία, συνεχίζει να συμπεριφέρεται σαν μωρό –κλαίγοντας και ουρλιάζοντας, χτυπώντας άλλα παιδιά και μη χρησιμοποιώντας τα κατάλληλα εκφραστικά μέσα για την ηλικία του ότανθέλει να επικοινωνήσει τις σκέψεις του και τα συναισθήματά του», τονίζει ο Dr Gorski. «Γενικά, αυτή η συμπεριφορά είναι μια ένδειξη ότι το παιδί δεν αισθάνεται σιγουριά γιατον εαυτό του», συμπληρώνει.
Τρεις ενδείξεις ότι κακομαθαίνετε το παιδί σας
Κατ’ αρχάς να διευκρινιστεί ότι είναι αδύνατον να «κακομάθεις» ένα βρέφος, όπως εξηγεί ο Dr Elkind. «Τα μωρά κλαίνε όταν χρειάζονται κάτι και είναι δύσκολο να τα κακομάθεις, επειδή δεν προσπαθούν να σε χειραγωγήσουν ή να σε χειριστούν. Στη βρεφική ηλικία πρέπει ο γονιός να οικοδομήσει το αίσθημα ότι ο κόσμος είναι ένα ασφαλές μέρος για τοπαιδί».
Έρευνες μάλιστα έχουν δείξει ότι τα βρέφη των οποίων οι γονείς ανταποκρίνονται ταχύτερα στις ανάγκες τους (περιλαμβανομένου του κλάματος) είναι πιο χαρούμενα καιπιο ανεξάρτητα μέχρι να συμπληρώσουν τον 12ο μήνα ζωής, εξηγεί ο Dr Gorski.
Αργότερα, είναι πιθανό να κακομάθει κανείς το παιδί του παρέχοντας του πολλά αγαθά, μη θέτοντας όρια και μη έχοντας απαιτήσεις. Αλλά οπωσδήποτε δεν μπορεί να θεωρηθεί κακομαθημένο ένα βρέφος έξι μηνών, σημειώνει ο Dr Elkind.
Και τι συμβαίνει με τα νάζια και τον θυμό των νηπίων; Μήπως τελικά αυτά είναι κακομαθημένα; Όχι απαντά ο
Dr Elkind. Ο θυμός είναι μέρος της φυσιολογικής ανάπτυξηςτου ανθρώπου.
«Είναι η περίοδος που τα παιδιά διαφοροποιούνται και το κάνουν λέγονταςσυχνά ‘όχι’», εξηγεί. «Και αυτό είναι φυσιολογικό», συμπληρώνει. Φυσικά, αυτό δεν σημαίνει ότι δεν πρέπει ο γονιός να θέτει όρια στο παιδί ή ότι θα πρέπει πάντα να ενδίδει στις απαιτήσεις του, αλλά σε κάθε περίπτωση η άρνηση του παιδιού να ντυθεί ή να φάει, δεν σημαίνει ότι είναι κακομαθημένο.
Απλώς, δείχνει ότι είναι μια ξεχωριστή προσωπικότητα. Άρα, αφού ένα βρέφος που το κανακεύουν συνέχεια οι γονείς ή ένα νήπιο που θυμώνεισυχνά δεν είναι κακομαθημένο, τότε πώς καταλαβαίνουμε ότι το παιδί μας είναι κακομαθημένο;
Εδώ παραθέτουμε τρία κλασικά παραδείγματα, κατά τον Dr Elkind:
- Φαγητό: Έχετε σερβίρει το φαγητό και το παιδί δεν θέλει να φάει αυτό που έχει μπροστά του, οπότε πρέπει να του ετοιμάσετε κάτι ιδιαίτερο. Αν αυτό συμβεί μια ή δυο φορές δεν συμβαίνει τίποτα και φυσικά τα παιδιά με ειδικές διαιτητικές ανάγκες πρέπει πάντα να αντιμετωπίζονται διαφορετικά. Αλλά αν το παιδί συνεχίζει να απαιτεί καθημερινά κάτι διαφορετικό και εσείς ικανοποιείτε αυτές τις απαιτήσεις, τότε είναι κακομαθημένο.
- Θυμός: Όπως προαναφέρθηκε σε ένα νήπιο ο θυμός είναι φυσιολογικός, αλλά όταν ένα 6χρονο παιδί πετάει πράγματα κάθε φορά που θυμώνει γιατί δεν γίνεται αυτό που θέλει, τότε υπάρχει πρόβλημα. Για τα νήπια είναι φυσικό να χρησιμοποιούν το θυμό για να εκφράσουν συναισθήματα που δεν μπορούν να περιγράψουν με λέξεις.
- Αλλά καθώς τα παιδιά μεγαλώνουν, χρησιμοποιούν το θυμό για να χειραγωγήσουν τους ανθρώπους γύρω τους.
- Υπερβολική εξάρτηση από τους γονείς: Αν το παιδί δε μπορεί να κοιμηθεί μόνο του, δε μένει με τους παππούδες και αρνείται να πάει σχολείο, τότε υπάρχει πρόβλημα. Έχει υπερβολική εξάρτηση από τους γονείς.
Μεγαλώνοντας όμως, πρέπει να μάθει να αισθάνεται άνετα τόσο με άλλους ανθρώπους του οικογενειακού περιβάλλοντος, όσο και όταν μένει μόνο στο σπίτι.
Τα χαρακτηριστικά του κακομαθημένου παιδιού
Πώς μπορεί κανείς να καταλάβεις, αν όντως το παιδί του είναι κακομαθημένο και πώς μπορεί να αποφύγει την κατάσταση; Οι επιστήμονες που ειδικεύονται στην παιδική ανάπτυξη, μας δίνουν μερικές ενδείξεις για να εντοπίσουμε ένα κακομαθημένο παιδί.
- Δεν ακολουθεί τους κανόνες, δε συμμορφώνεται με λογικές παρατηρήσεις
- Δεν υπακούει στο ‘μη’, ‘όχι’, ‘σταμάτα’ ή άλλες εντολές
- Διαμαρτύρεται για όλα
- Επιμένει να γίνουν τα πράγματα όπως θέλει αυτό
- Έχει άδικες ή υπερβολικές απαιτήσεις από τους άλλους
- Δε σέβεται τα δικαιώματα των άλλων
- Προσπαθεί να ελέγχει τους άλλους
- Νευριάζει εύκολα
- Γκρινιάζει και έχει συχνά ξεσπάσματα θυμού
- Διαρκώς διαμαρτύρεται ότι βαριέται
Οι συνέπειες της συμπεριφοράς του κακομαθημένου παιδιού
Πέρα από το γεγονός ότι η συμπεριφορά του κακομαθημένου παιδιού επηρεάζει αρνητικά τους γύρω του, μικρούς και μεγάλους, έχει και αρνητικές συνέπειες για το ίδιο το παιδί.Το κακομαθημένο παιδί μαθαίνει να βασίζεται πάντα στους άλλους για την εκπλήρωση όλων των επιθυμιών του, με αποτέλεσμα να μη μπαίνει ποτέ στον κόπο να προσπαθήσει μόνο του. Με αυτό τον τρόπο όμως δεν αποκτά αυτοπεποίθηση και δε μαθαίνει να βασίζεται στις δυνάμεις του. Είναι διαρκώς σε κατάσταση εκνευρισμού, διότι μονίμως προσπαθεί να πετύχει κάτι περισσότερο και ξοδεύει πολύ χρόνο προκειμένου να βρει τον δυσλειτουργικό τρόπο να τοκαταφέρει.
Το πολύ κλάμα, τα μούτρα, η γκρίνια και τα ξεσπάσματα που χρησιμοποιεί ως τρόπους γιανα πετύχει το στόχο του παγιώνονται και μέσα του και αρχίζει να «βλέπει» τον εαυτό του μέσα από αυτά τα επίκτητα χαρακτηριστικά.
Το κακομαθημένο παιδί επίσης υποφέρει κοινωνικά, αφού τα άλλα παιδιά δεν έχουν υπομονή μαζί του και ούτε διάθεση να του κάνουν συνέχεια τα χατήρια. Έτσι, απομονώνεται από τους συνομήλικους, αλλά χάνει και τη σημαντική ευκαιρία να εξασκήσει τις κοινωνικές του ικανότητες στην ώρα τους, κάτι που θα φανεί και αργότερα στη ζωή του, όταν ως έφηβος κι ενήλικας θα έχει δυσκολίες στις διαπροσωπικές του σχέσεις.
Η πορεία της συμπεριφοράς του κακομαθημένου παιδιού
Αν δε γίνουν οι απαραίτητες αλλαγές στη διαπαιδαγώγηση του παιδιού, όταν θα φτάσειστη σχολική ηλικία θα βρεθεί αντιμέτωπο με δυσκολίες που οφείλονται στηνκακομαθημένη συμπεριφορά του.
Τα κακομαθημένα παιδιά συνήθως είναι αγενή, εγωιστές και αυταρχικά. Τα άλλα παιδιά δε συμπαθούν και δε θέλουν να παίξουν με ένα κακομαθημένο παιδί που δεν ξέρει να συνεργάζεται, τα θέλει όλα δικά του και θυμώνει αν δε γίνει το δικό του.
Αλλά και οι ενήλικες δεν συμπαθούν ιδιαίτερα τα κακομαθημένα παιδιά για τους ίδιους λόγους και επιπλέον γιατί έχουν υπερβολικές απαιτήσεις. Ακόμα και οι γονείς φτάνουν σε σημείο να έχουν δυσκολία να αποδεχτούν τη συμπεριφορά και το χαρακτήρα του παιδιού τους.
Επειδή ακριβώς έχουν δυσκολία στις κοινωνικές σχέσεις με τα άλλα παιδιά κι ενήλικες, τα κακομαθημένα παιδιά σύντομα γίνονται δυσαρεστημένα. Συχνά δείχνουν μειωμένη διάθεση και κίνητρα για μάθηση και τα παρατάνε όλα εύκολα.
Στην εφηβεία είναι πιθανό να πειραματιστούν με τσιγάρα, αλκοόλ και ναρκωτικά. Γενικότερα, όταν οι γονείς κακομαθαίνουν ένα παιδί, στην ουσία δεν το προετοιμάζουν για τις απαιτήσεις του πραγματικού κόσμου εκτός σπιτιού.
15 συμβουλές για να μεγαλώσετε σωστά το παιδί σας
Πριν το μικρό σας εξελιχθεί σε έναν κανονικό τύραννο, με δυσάρεστες συνέπειες τόσο για εσάς, όσο και για το ίδιο μελλοντικά, τι μπορείτε να κάνετε για να το αποφύγετε:
1) Όταν το μικρό παιδί είναι εκτός ελέγχου, τότε απλώς προσπαθεί να σας πει ότιχρειάζεται τη βοήθειά σας, και δεν σημαίνει ότι είναι κακομαθημένο. Όμως ήδη από νωρίς και διαρκώς θα πρέπει να αρχίσετε να θέτετε κατάλληλα όρια.
Να προσπαθείτεσε κάθε ηλικιακό στάδιο να κατανοήσετε τις αναπτυξιακές ανάγκες του παιδιού σας και τελικά να τηρείτε την ισορροπία ανάμεσα στην ελευθερία και τα όρια. Το καλύτερο είναι δηλαδή, η συνεργασία του παιδιού με τους γονείς στο θέμα των βασικών κανόνων ν’ αρχίσει ήδη από την προσχολική ηλικία (έτσι το παιδί δεν θα έχειδυσάρεστες εκπλήξεις όταν ξεκινήσει τοσχολείο).
Πείτε του με σαφήνεια ποια συμπεριφορά είναι αποδεκτή και ποια όχι. Πειθαρχείστε το. Εξηγείστε του ότι για κάθε αρνητική συμπεριφορά υπάρχουν και συνέπειες και μην διστάζετε να τις εφαρμόσετε, όταν το παιδίπαραφέρεται.
2) Εδραιώστε τα όρια της ασφάλειας. Καθορίστε τι είναι αποδεκτό και τι όχι και ποτέ μη διαπραγματεύεστε το νόημα της ασφάλειας.
Για παράδειγμα: Το παιδί θα πρέπει να κάθεται στο πίσω κάθισμα του αυτοκινήτου στο ειδικό καρεκλάκι ή με ζώνη ασφαλείας. Δεν θα αγγίζει ποτέ την κουζίνα όταν είναι σε λειτουργία και ποτέ δεν θα τρέχει στο δρόμο. Το παιδί θα πρέπει από νωρίς να μάθει ότι μερικές αποφάσεις/κανόνες των ενηλίκων δεν επιδέχονται διαπραγματεύσεις. Άλλες φορές, καλό είναι να έχει το παιδί τη δυνατότητα επιλογής ανάμεσα σε δυο πράγματα τα οποία οι γονείς ήδη εγκρίνουν (πχ τι είδους πρωινό ναφάει, δημητριακά ή φρυγανιές με μέλι, ή να φορέσει το μπλε ή το καφέ παντελόνι).
3) Μιλήστε ανοιχτά στα παιδιά για τη συμπεριφορά τους καθώς μεγαλώνουν. Τα παιδιά σχολικής ηλικίας και οι έφηβοι είναι ικανοί να κατανοήσουν καλύτερα διάφορες καταστάσεις. Συζητήστε λοιπόν και επιλύστε τυχόν διαφορές.
Για παράδειγμα: ανρωτήσετε το παιδί σας «γιατί το κάνεις αυτό;» ενδεχομένως να μην δώσει απάντηση. Αλλά αν του πείτε «αναρωτιέμαι γιατί αυτό συνεχίζει να συμβαίνει» τότε ίσως αυτή η ανοιχτού τύπου ερώτηση να του δώσει το έναυσμα να σκεφτεί και να αιτιολογήσει τηνκατάσταση.
4) Δείξτε αγάπη, αλλά σταθερότητα και συνέπεια στις αποφάσεις σας (που θα πρέπει ναείναι πάντα λογικές). Μην υποχωρείτε σε γκρίνιες, κλάματα ή εκρήξεις θυμού.
Μηνξεχνάτε ότι τα παιδιά επιζητούν σταθερότητα από τους γονείς τους και συχνά τους τεστάρουν για να διαπιστώσουν αν οι γονείς πράγματι τηρούν αυτά που λένε. Κάτι τέτοιο δημιουργεί αίσθηση σταθερότητας και ασφάλειας στο παιδί.
5) Τα «όχι» σας πρέπει να είναι σταθερά και αδιαπραγμάτευτα, αλλιώς χάνουν τη δύναμη τους. Οι απαγορεύσεις είναι απαραίτητες από μικρή ηλικία, διότι τα παιδιά αρχικά χρειάζονται τα εξωτερικά «όχι» και «μη», μέχρι να μάθουν στον αυτοέλεγχο και την αυτοπειθαρχία.
6) Μην του προσφέρετε τα πάντα στο χέρι, αλλά αφήστε το να προσπαθήσει για κάτι πουθέλει. Και μην υπερπροστατεύετε το παιδί σας από τις καθημερινές μικροδυσκολίες. Επιτρέψτε του να τις χειριστεί (στην αρχή με τη βοήθειά σας), ώστε να μάθει στη συνέχεια ότι μπορεί να ανταπεξέρχεται και μόνο του.
7) Διακρίνετε τις ανάγκες από τις επιθυμίες του παιδιού: Στις ανάγκες συμπεριλαμβάνονται η ανακούφιση από το αίσθημα της πείνας, δίψας, πόνου καιφόβου και οι γονείς θα πρέπει ν’ ανταποκρίνονται άμεσα σε αυτές, ειδικά όταν συνοδεύονται από κλάμα.
Όταν όμως το παιδί κλαίει γι’ άλλο λόγο, συνήθως πρόκειται για επιθυμίες και δεν είναι κάτι σοβαρό. Το κλάμα είναι μια φυσιολογική αντίδραση στην αλλαγή και την απογοήτευση.
Όταν το παιδί κλαίει την ώρα που έχει κι ένα ξέσπασμα θυμού θα πρέπει να το αγνοήσετε. Δείξτε κατανόηση για τα συναισθήματά του (καταλαβαίνω ότι νευρίασες) αλλά μην ενδώσετε να του κάνετε κάποιο παράλογοχατήρι.
8) Μην επιτρέπετε στα ξεσπάσματα θυμού να πετύχουν το σκοπό τους (πχ ουρλιαχτά, κλάματα, χτύπημα των ποδιών στοπάτωμα, κράτημα αναπνοής, κλπ.), ενδίδοντας στις απαιτήσεις του παιδιού, απλά αγνοήστέ το.
9) Αγνοήστε το κλάμα του παιδιού σας όταν επιμένετε στους βασικούς κανόνες, και αντίθετα δώστε του περισσότερη αγκαλιά, προσοχή και ποιοτικό χρόνο όταν δεν κλαίει.
10) Μάθετε στο παιδί να περιμένει. Διδάξτε του την αξία της υπομονής και εξηγείστε του ότι δεν μπορεί να έχει πάντα αυτό που θέλει, τη στιγμή που το θέλει. Εννοείται ότι αυτό ισχύει για επιθυμίες και όχι για βασικές ανάγκες, όπως π.χ. όταν πεινάει ήκρυώνει κλπ.
11) Ενισχύστε τη θετική κοινωνική συμπεριφορά. Επιβραβεύστε το παιδί με μέτρο. Ο έπαινος έχει νόημα, μόνο όταν αναφέρεται σε κάτι σημαντικό, που αξίζει να επαινεθεί. Επομένως καθορίστε ποιες καλές συμπεριφορές του παιδιού θα ενισχύσετε, επιβραβεύοντάς το όταν είναι ευγενικό, όταν συμπεριφέρεται σωστά, όταν υπακούει τους κανόνες, όταν προσπαθεί και αποφύγετε να το μαλώσετε για τις αρνητικές του συμπεριφορές.
12) Μάθετε στο παιδί σας να αντιμετωπίζει τη βαριεστημάρα του: Να ασχολείται με δραστηριότητες μόνο του και να αντλεί ευχαρίστηση από αυτό που κάνει (εσείςπροσφέρετε παιχνίδια, χαρτιά, μπογιές και το παιδί πρέπει να απασχοληθεί με αυτά μόνο του)
13) Μην αισθάνεστε ενοχές και μη φοβάστε ότι θα γίνετε δυσάρεστοι στο παιδί ή ότι θα πάψει να σας αγαπά, αν γίνετε λίγο πιο αυστηροί. Να θυμάστε ότι, πραγματικά, είναι για το καλό του!
14) Χρειάζεται επιμονή και αποφασιστικότητα, γιατί το παιδί δεν πρόκειται να αλλάξει συμπεριφορά από τη μια μέρα στην άλλη.
15) Διατηρήστε την ψυχραιμία σας. Αν χάνετετην ψυχραιμία σας με την κακή συμπεριφορά του παιδιού σας, αισθάνεστε άσχημα και τελικά έτσι μοιάζετε κι εσείς με ένα κακομαθημένο παιδί. Φυσικά, όμως αυτό δεν πρόκειται να διδάξει καλύτερους τρόπους στο παιδί σας.
