Στις αρχές του 20ου αιώνα υπήρξαν άνθρωποι φωτισμένοι με μεγάλη αγάπη για το παιδί, που οραματίστηκαν και δημιούργησαν εκπαιδευτικά συστήματα με σκοπό την ανάπτυξη της προσωπικότητας του ανθρώπου και την κατάκτηση της ελευθερίας του.
Από τότε μέχρι τώρα, τα εκπαιδευτικά αυτά συστήματα δεν είναι τα κυρίαρχα στις χώρες του ανεπτυγμένου κόσμου, όμως έχουν πολλά σχολεία στις περισσότερες χώρες σε ολόκληρο τον κόσμο. Οταν δημοσίευσα πρώτη φορά αυτό το άρθρο στο 4family, στην Αθήνα ξεκινούσαν προσπάθειες για αυτοδιαχειριζόμενα ελεύθερα σχολεία waldorf. Τώρα λειτουργούν τουλάχιστο δύο τέτοιοι παιδικοί σταθμοί στην Αθήνα, που ονομάζονται παιδότοποι και ελπίζω να υπάρξει και συνέχεια.
Τι είναι η «εκπαίδευση Waldorf»;
Η εκπαίδευση Waldorf είναι μια μοναδική και με πολύ συγκεκριμένα χαρακτηριστικά, προσέγγιση στην εκπαίδευση των παιδιών, η οποία εφαρμόζεται στα σχολεία Waldorf σε ολόκληρο τον κόσμο. Όλα τα σχολεία αυτά, διαμορφώνουν συλλογικά, τη μεγαλύτερη ίσως και την ταχύτερα αναπτυσσόμενη ομάδα μη κερδοσκοπικών και ανεξάρτητων σχολείων, παγκοσμίως.
Ποια είναι τα μοναδικά και ιδιαίτερα χαρακτηριστικά αυτής της εκπαίδευσης;
H πιο αντιπροσωπευτική φράση της φιλοσοφίας του εκπαιδευτικού συστήματος Waldorf και η οποία συνοψίζει τους στόχους της φοίτησης στο σχολείο είναι η εξής: « Να δημιουργήσουμε άτομα τα οποία είναι ικανά να δίνουν νόημα στις ζωές τους»
Ο στόχος του συστήματος αυτού, είναι να εκπαιδεύσει το παιδί ως ολότητα, «κεφάλι, καρδιά και χέρια». Η διδακτέα ύλη ισορροπεί ακαδημαϊκή ύλη, με καλλιτεχνικές και χειρονακτικές δραστηριότητες. Οι δάσκαλοι της μεθόδου, εστιάζουν στο να δημιουργήσουν στο κάθε παιδί μια φυσική αγάπη για την μάθηση. Για το σκοπό αυτό χρησιμοποιούν την ελεύθερη έκφραση μέσα από τις τέχνες και τις δραστηριότητες προκειμένου να προσεγγίσουν τα ακαδημαικά μαθήματα και έτσι δημιουργούν μια εσωτερική παρόρμηση στα παιδιά για μάθηση αχρηστεύοντας κυριολεκτικά το σύστημα των ανταγωνιστικών τεστ και των βαθμολογιών.
Μερικά ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της εκπαίδευσης Waldorf:
Δεν υπάρχουν καθόλου μαθήματα γραφής και ανάγνωσης στα πρώτα χρόνια της εκπαίδευσης, στα παιδιά του παιδικού σταθμού και του νηπιαγωγείου και ελάχιστα τέτοια μαθήματα στην πρώτη τάξη.
Στη διάρκεια των πρώτων σχολικών χρόνων ( επίπεδο 1 – επίπεδο 8) οι μαθητές έχουν έναν δάσκαλο. Το ιδανικό είναι ο κάθε δάσκαλος να μένει με την ίδια τάξη για τα 8 πρώτα χρόνια. Για να έχει το χρόνο να γνωρίσει σε βάθος την προσωπικότητα του κάθε παιδιού και να συνδεθεί μαζί του.
Συγκεκριμένες δραστηριότητες, που στα συμβατικά σχολεία πολύ συχνά χαρακτηρίζονται ως δευτερεύουσες ( φρού- φρού ) είναι θεμελιώδεις για τα σχολεία Waldorf. Μερικές από αυτές είναι: η ζωγραφική, η μουσική, η κηπουρική και οι ξένες γλώσσες. Στα πρώτα χρόνια της εκπαίδευσης όλα τα θέματα δίνονται στα παιδιά μέσα από διάφορες μορφές τέχνης, γιατί τα παιδιά ανταποκρίνονται καλύτερα σ αυτό το μέσο, απ ότι στη στεγνή παράδοση και τη μάθηση μέσω της επανάληψης.
Στα πρώτα πέντε χρόνια δεν υπάρχουν βιβλία ύλης. Όλα τα παιδιά έχουν το «βασικό βιβλίο μαθήματος» το οποίο είναι ένα βιβλίο δικών τους εργασιών που το γεμίζουν καθώς προχωρά η χρονιά. Κατά κύριο λόγο δημιουργούν δικά τους βιβλία στα οποία στη διάρκεια της χρονιάς καταγράφουν τις εμπειρίες τους και τι έχουν μάθει. Σε κάποια σχολεία τα μεγαλύτερα παιδιά μπορεί να χρησιμοποιούν συμπληρωματικά βιβλία, ιδίως στα μαθηματικά και την γραμματική.
Η διαδικασία της μάθησης σε ένα σχολείο Waldorf είναι μια μη ανταγωνιστική δραστηριότητα. Δεν υπάρχουν βαθμοί στα πρώτα χρόνια . Ο δάσκαλος γράφει μια λεπτομερή αξιολόγηση για κάθε παιδί στο τέλος κάθε σχολικής χρονιάς. Η χρήση ηλεκτρονικών μέσων, ιδιαίτερα τηλεόρασης από τα μικρά παιδιά, αποθαρρύνεται έντονα στα σχολεία Waldorf.
Πώς ξεκίνησε η μέθοδος Waldorf;
To 1919, o Rudolf Steiner, Αυστριακός φιλόσοφος, επιστήμονας και καλλιτέχνης, προσκλήθηκε να δώσει μια σειρά από διαλέξεις στους εργαζόμενους του εργοστασίου τσιγάρων Waldorf- Astoria στην Στουτγάρδη στη Γερμανία. Ως αποτέλεσμα ο ιδιοκτήτης του εργοστασίου, Emil Molt, ζήτησε από τον Steiner να ιδρύσει και να διευθύνει ένα σχολείο για τα παιδιά των εργαζομένων στο εργοστάσιο. Ο Steiner συμφώνησε, θέτοντας κάποιους όρους οι οποίοι έγιναν δεκτοί από τον Molt.Μετά από μια περίοδο εκπαίδευσης των μελλοντικών δασκάλων «το Ελεύθερο Σχολείο Waldorf» άνοιξε στις 7 Σεπτεμβρίου 1919. Σήμερα υπάρχουν περίπου 900 σχολεία Waldorf σε 60 χώρες σε ολόκληρο τον κόσμο.
Ποια είναι η φιλοσοφία πίσω από την εκπαίδευση Waldorf;
Συνεπής με την φιλοσοφία του, την επονομαζόμενη ανθρωποσοφία, ο Steiner σχεδίασε ένα πρόγραμμα σπουδών που ανταποκρίνεται στα αναπτυξιακά στάδια της παιδικής ηλικίας και υποβοηθά την παιδική φαντασία. Πίστευε ότι τα σχολεία θα όφειλαν να καλύπτουν τις ανάγκες των παιδιών και όχι τις απαιτήσεις των κυβερνήσεων και των οικονομικών παραγόντων, έτσι δημιούργησε σχολεία τα οποία θα ενθάρρυναν την δημιουργικότητα και την ελεύθερη σκέψη.
Ποιος ήταν ο Rudolf Steiner;
O Dr Rudolf Steiner ήταν πολύ γνωστός επιστήμονας, καθηγητής φιλοσοφίας και λογοτεχνίας ο οποίος ήταν ιδιαίτερα γνωστός για τις εργασίες του πάνω στο έργο του Γκαίτε. Αργότερα ενσωμάτωσε τις επιστημονικές του ανακαλύψεις με το ενδιαφέρον του για την πνευματική ανάπτυξη. Εγινε πρωτοπόρος στην επιστημονική έρευνα της πνευματικότητας του σύγχρονου ανθρώπου στον 20ου αιώνα.Η επιστημονική του υποδομή στους τομείς της ιστορίας και του πολιτισμού, σε συνδυασμό με τις παρατηρήσεις του στη ζωή, έδωσαν στον κόσμο το εκπαιδευτικό σύστημα Waldorf.
Πώς διδάσκεται η ανάγνωση στα σχολεία Waldorf;
Η εκπαίδευση Waldorf είναι βαθειά συνδεδεμένη με την προφορική παράδοση. Τυπικά ξεκινά με τον δάσκαλο να διηγείται στα παιδιά παραμύθια σε όλη τη διάρκεια του παιδικού σταθμού αλλά και στην πρώτη τάξη του δημοτικού. Η προφορική προσέγγιση χρησιμοποιείται και χαρακτηρίζει όλα τα χρόνια της εκπαίδευσης Waldorf. Η διδασκαλία της ανάγνωσης διευκολύνεται και η ικανότητα των παιδιών εξελίσσεται φυσικά. Στη διάρκεια της πρώτης τάξης τα παιδιά εξερευνούν την προέλευση του αλφάβητου, ανακαλύπτοντας όπως έκαναν οι αρχαίοι πρόγονοι, πώς το σχήμα του κάθε γράμματος προήλθε από ένα εικονόγραμμα. Το γράψιμο, μέσα απ’ αυτή τη διαδικασία, εξελίσσει την καλλιτεχνική φύση των παιδιών . Ετσι, σχετικά άκοπα, οργανώνεται η άρτια εκμάθηση της γλώσσας.
Γιατί δίνεται έμφαση στις γιορτές ;
ΟΙ εποχιακές γιορτές χρησιμεύουν στην σύνδεση του ανθρώπου με τους ρυθμούς της φύσης και του κόσμου. Οι γιορτές προέρχονται από τους αρχαίους πολιτισμούς και συνεχώς προσαρμόζονται στις εποχές. Η συμμετοχή στην ατμόσφαιρα της κάθε εποχής, με τελετουργικό ( εορταστικό ) τρόπο ευεργετεί τον εσωτερικό κόσμο και την ψυχή του ανθρώπου. Η γιορτή είναι μια τέχνη. Υπάρχει η χαρά της προσμονής, η προετοιμασία, ο εορτασμός καθ’αυτός και οι αναμνήσεις.
Τι είδους εκπαίδευση πρέπει να έχει ένας δάσκαλος για το σύστημα Waldorf;
Τα απαιτούμενα προσόντα μπορεί να διαφέρουν μεταξύ των σχολείων, αλλά ο κανόνας είναι ότι πρέπει να έχουν πανεπιστημιακή μόρφωση και συγχρόνως πιστοποίηση από ένα αναγνωρισμένο κολλέγιο ή ινστιτούτο εκπαίδευσης Waldorf. Κανονικά το εκπαιδευτικό πρόγραμμα των δασκάλων διαρκεί 2-3 χρόνια και περιλαμβάνει πρακτική διδασκαλία σε σχολείο Waldorf, με την επιτήρηση έμπειρων στη μέθοδο δασκάλων . Ο Rudolf Steiner, μιλώντας στην Οξφόρδη το 1922, είχε αποσαφηνίσει «τους τρείς χρυσούς κανόνες» για τους δασκάλους : «να δέχονται το παιδί με ευγνωμοσύνη από τον κόσμο που έρχεται, να εκπαιδεύουν το παιδί με αγάπη, και να οδηγούν το παιδί στην πραγματική ελευθερία η οποία ανήκει στον άνθρωπο»
Τι σημαίνει ανθρωποσοφία;
O όρος ανθρωποσοφία (anthroposophy) προέρχεται από τις ελληνικές λέξεις « άνρθωπος + σοφία». Ο Steiner επέκτεινε μια συγκεκριμένη επιστημονική μέθοδο μέσω της οποίας μπορεί κάποιος να ερευνήσει για τον εαυτό του μέσα στους πνευματικούς κόσμους. Ο Steiner και πολλοί άλλοι που συμμερίστηκαν τις απόψεις του, έχουν εφαρμόσει αυτή τη γνώση σε πολλούς πρακτικούς τομείς . Τα σχολεία Waldorf , η θεραπευτική εκπαίδευση για πνευματικά και συναισθηματικά ανάπηρους ανθρώπους, η Βιο-δυναμική γεωργία και κηπουρική και τέλος η ανθρωποσοφική ιατρική και φαρμακευτική. Να σημειωθεί ότι ενώ η ανθρωποσοφία, έχει διαμορφώσει σε μεγάλο βαθμό, τη θεωρητική βάση της μεθόδου διδασκαλίας στα σχολεία Waldorf , δεν διδάσκεται στους μαθητές.
Τι είναι η ευρυθμία (eurythmy);
Σε μια πρώτη προσέγγιση θα λέγαμε ότι η ευρυθμία είναι μια τέχνη που μοιάζει με χορό, στην οποία η μουσική ή ο λόγος, εκφράζεται στις κινήσεις του σώματος. Συγκεκριμένες κινήσεις αντιστοιχούν σε συγκεκριμένες νότες ή ήχους. Αποκαλείται επίσης «οπτικός λόγος» ή «οπτικό τραγούδι». Η ευρυθμία ενισχύει τον συγχρονισμό και βελτιώνει την ικανότητα της ακοής. Όταν τα παιδιά νοιώθουν ότι είναι μέλη μιας ορχήστρας και έχουν να διατηρήσουν μια ξεκάθαρη σχέση στο χώρο με τα άλλα μέλη, επιτυγχάνεται και η κοινωνική ενδυνάμωση. Η ευρυθμία συνήθως διδάσκεται από δάσκαλο, ειδικευμένο στο αντικείμενο, ο οποίος έχει λάβει τουλάχιστο τετραετή εκπαίδευση. Επιπλέον της παιδαγωγικής αξίας της ευρυθμίας, χρησιμοποιείται επίσης ως θεραπευτική μέθοδος ( curative) αλλά και ως μορφή τέχνης. Η ευρυθμία είναι βασικό μάθημα στο πρόγραμμα σπουδών των σχολείων Waldorf. Τα παιδιά ανταποκρίνονται στους απλούς ρυθμούς και ασκήσεις, διεργασία που τα βοηθά να ενδυναμώσουν και να εναρμονίσουν το σώμα τους με τις ζωτικές δυνάμεις. Σε επόμενα στάδια, τα μεγαλύτερα παιδιά παρουσιάζουν μέσω της ευρυθμίας, ποίηση, δράμα και μουσική, αντλώντας με αυτό τον τρόπο μια βαθύτερη κατανόηση των συνθέσεων και των λογοτεχνικών κειμένων.
