Οι ζωγραφιές των παιδιών χαρακτηρίζονται από μεγάλη φαντασία και αυθορμητισμό. Τα παιδιά μέσα από τη ζωγραφική εκφράζονται και αποδίδουν την οπτική του περιβάλλοντος από το οποίο περιτριγυρίζονται.
Οι παιδικές ζωγραφιές δεν είναι απλά χαριτωμένες απεικονίσεις, αλλά σύμφωνα με τους ειδικούς κρύβουν μηνύματα που μπορεί να έχουν βαθιές δημιουργικές προθέσεις. Μέσα από αυτές μπορούμε να λάβουμε πληροφορίες για την νοητική αλλά και την συναισθηματική ανάπτυξη ενός παιδιού. Παράλληλα μπορούμε να λάβουμε στοιχεία για την προσωπικότητά του, τα ενδιαφέροντα ή για οτιδήποτε μπορεί να το απασχολεί και αποφεύγει να το εκφράσει λεκτικά.
Αν και οι περισσότεροι βλέπουν τις παιδικές ζωγραφιές ως μια αστεία και χαριτωμένη μορφή τέχνης, σπανά ανησυχούν για το τι μπορεί να κρύβουν. Μόνο σε ακραίες περιπτώσεις, όπου το παιδί φτιάχνει κάτι πραγματικά σκοτεινό προβληματίζονται, αλλά σύμφωνα με τους ειδικούς αυτός είναι ένας ξεπερασμένος τρόπος να κατανόησε κανείς τα σχέδια των παιδιών, όπως αναφέρει το Atlantic.
Στις αρχές του 20ού αιώνα, οι ψυχολόγοι πιστεύαν ότι ένα παιδί βρίσκεται σε υψηλό επίπεδο ανάπτυξης, όταν φτάνει στο σημείο να απεικονίσει κάτι ρεαλιστικά. Ισχυρίζονταν ότι όταν ένα παιδί σχεδίαζε κάτι απλό, όπως μια ανθρώπινη φιγούρα με γραμμές για χέρια και πόδια και ένα στρογγυλό κεφάλι, είναι επειδή δεν έχει κατανοήσει πως ακριβώς δομείται το ανθρώπινο σώμα.
Ένα αφαιρετικό σχέδιο δηλαδή, σήμαινε ότι το παιδί δεν καταλάβαινε αρκετά το αντικείμενο που προσπαθούσε να απεικονίσει. Ή σύμφωνα με τις μεταγενέστερες θεωρίες, απλώς σήμαινε ότι δεν ήξερε πώς να απεικονίσει τα πράγματα ρεαλιστικά, ακόμα κι αν καταλάβαινε πως φαινόντουσαν στον πραγματικό κόσμο. Ωστόσο σήμερα, όλο και περισσότεροι ψυχολόγοι υποστηρίζουν ότι είναι λάθος να βλέπει κανείς έτσι ένα σχέδιο που δεν φαίνεται «πραγματικό».
Παρόλο που οι ερευνητές συμφωνούν ότι υπάρχει ένα στάδιο στο οποίο τα περισσότερα παιδιά προσπαθούν να δημιουργήσουν μια ρεαλιστική απεικόνιση στο σχέδιό τους, πολλοί ψυχολόγοι υποστηρίζουν ότι στα πρώτα στάδια της ζωγραφικής τα παιδιά δεν σκέφτονται να φτιάξουν κάτι ρεαλιστικό. Στόχος τους είναι να φτιάξουν κάτι που θα έχει νόημα για το άτομο στο οποίο θα το παρουσιάσουν.
«Προσπαθούν να σχεδιάσουν κάτι που είναι ‘ευανάγνωστο’, κάτι που κάποιος άλλος θα μπορεσει να καταλάβει», δήλωσε η Ellen Winner, καθηγητής ψυχολογίας στο Boston College.
Στην πραγματικότητα, μερικές φορές τα παιδιά προτιμούν να δημιουργήσουν κάτι που θα απέχει αρκετά από την ρεαλιστική απεικόνηση του, ακόμα κι αν ξέρουν ότι έχουν τη δυνατότητα να το σχεδιάσουν. Αυτή είναι μια πρακτική που ακολουθούν για πολλούς λόγους. «Ξέρω ότι δεν μοιάζουν με την πραγματικότητα τα ανθρωπάκια που ζωγραφίζω, αλλά αυτός είναι ο τρόπος που θέλω να τα ζωγραφίσω», είπε η μία μικρή προσχολικής ηλικίας όταν ρωτήθηκε για τον τρόπο που δημιουργεί. Ένας άλλος λόγος είναι η βιασύνη σύμφωνα με τον David Pariser, καθηγητή τέχνης στο Πανεπιστήμιο Concordia του Μόντρεαλ. Σύμφωνα με τα λεγόμενα του, τα παιδιά προτιμούν να κάνουν πολλές ζωγραφιές παρά μία και καλή. Θέλουν να ζωγραφίζουν δεκάδες ανθρωπάκια με γραμμές , αντί για ένα που θα φαίνεται πιο ρεαλιστικό.
Ζωγραφιές και πολιτισμικά ερεθίσματα
Σημειώνεται, ότι τις τελευταίες δεκαετίες οι έρευνες έδειξαν ότι οι παιδικές ζωγραφιές διαφέρουν ανάλογα με τον πολιτισμό και την κουλτούρα. Ο Pariser έδωσε βάση στην έρευνα του ανθρωπολόγου Charles P. Mountford, όπου ένα ιθαγενές παιδί από την Αυστραλία μεγάλωσε από Ευρωπαίους αποίκους και συνήθιζε να ζωγραφίζει σπίτια, τρένα και αυτοκίνητα. Όταν όμως ο μικρός συναντήθηκε ξανά με τους ιθαγενείς, ξεκίνησε να σχεδιάζει σύμβολα, κύκλους και σκίουρους, που ήταν κοινές πολιτιστικές μορφές έκφρασης στην κοινότητά του. Στην πραγματικότητα το παιδί αντλεί έμπνευση από ένα διαφορετικό σύνολο πολιτιστικών συμβόλων και έχει επίσης διαφορετική σειρά προσδοκιών από τους ενήλικες σχετικά με αυτό που θεωρείται ως «καλή τέχνη».
Σύμφωνα λοιπόν με τους ψυχολόγους, οι καλλιτεχνικές ανησυχίες των παιδιών στον κόσμο, έχουν έντονες πολιτισμικές διαφορές. Τα παιδιά στην Ιαπωνία για παράδειγμα, φτιάχνουν τους ανθρώπους με κεφάλια σε σχήμα καρδιάς και πολύ μεγάλα μάτια, το οποίο πιθανότατα να οφείλεται από την επιρροή τους από τα κόμικς manga.
Η παιδική ζωγραφιά και η αφηρημένη τέχνη
Παρόλο που οι περισσότεροι γονείς βάζουν τις ζωγραφιές των παιδιών στο ψυγείο από αγάπη, υπάρχει κόσμος που θεωρεί αυτές τις ζωγραφιές πραγματική τέχνη. Αφηρημένοι καλλιτέχνες όπως οι Robert Motherwell και Paul Klee εμπνεύστηκαν από τα σχέδια των παιδιών, ενώ πολλοί ερευνητές βρήκαν παρόμοια σχέδια στη ζωγραφική της σύγχρονης αφηρημένης τέχνης και των παιδιών.
Όλα αυτά υποδηλώνουν ότι τα σχήματα και οι μορφές που φτιάχνουν τα παιδιά δεν είναι τόσο απλοϊκά , αλλά μπορεί να είναι ένας τρόπος πνευματικής ελευθερίας που πολλοί αφηρημένοι καλλιτέχνες θέλουν να αναδημιουργήσουν. Τα παιδιά ίσως είναι πιο ανοιχτά να εκφραστούν με αόρατα πράγματα, όπως έναν ήχο ή ένα συναίσθημα, επειδή δεν περιορίζονται στην απεικόνιση μόνο ορατών αντικειμένων που είναι χαρακτηριστικά της παραδοσιακής δυτικής τέχνης.
Φυσικά οι τεχνικές τους ικανότητες δεν είναι επαρκώς προχωρημένες και γι’ αυτό δεν πρέπει να κάνουμε συγκρίσεις με πιθανές ομοιότητες που θα συναντήσουμε στο έργο των μεγάλων καλλιτεχνών της αφηρημένης τέχνης.
Η ζωγραφιά ως τρόπος έκφρασης στα παιδιά
Δεν πρέπει να ξεχνάμε φυσικά, ότι τα μικρά παιδιά δεν έχουν την πρόθεση να παράγουν μια ρεαλιστική απόδοση. Η ζωγραφική τους αρέσει όχι λόγω του τελικού προϊόντος που θα παράγουν, αλλά επειδή μπορούν να ζήσουν μέσα στον κόσμο της ζωγραφιάς τους για λίγα λεπτά και αργότερα θα το ξεχάσουν. Ωστόσο, αυτή η ευκαιρία έκφρασης που τους δίνεται μέσα από το σκίτσο είναι πολύ σημαντική και θεραπευτική για τα παιδιά.
Ακόμη και οι μουτζούρες έχουν νόημα. Παρόλο που κάποτε επικρατούσε η άποψη ότι τα παιδιά μουτζουρώνουν μόνο για να βιώσουν τη σωματική αίσθηση της μετακίνησης του χεριού τους κατά μήκος της σελίδας, τώρα αποδείχθηκε ότι το κάνουν αυτό επειδή θέλουν να εκφραστούν μέσω της κίνησης κι όχι μέσω της εικόνας.
«Για παράδειγμα, ένα παιδί μπορεί να σχεδιάσει ένα φορτηγό κάνοντας μια γραμμή γρήγορα στη σελίδα και γράφοντας δίπλα ‘βουμ – βουμ’. Μπορεί εμφανισιακά να μη μοιάζει με φορτηγό, αλλά το παιδί γνωρίζοντας τους ήχους που κάνει το όχημα επιδιώκει να περάσει στη ζωγραφιά του τη διαδικασία της κίνησης», είπε.
Ο Liane Alves, νηπιαγωγός στο Inspired Teaching Demonstration Public Charter School, έχει μία μαθήτρια που πρόσφατα του έδωσε μια ζωγραφιά με μια ενιαία ευθεία γραμμή στη μέση της σελίδας. Αρχικά θεώρησε ότι ότι βαριόταν να ζωγραφίσει γι΄ αυτό και παρουσίασε αυτό το σκίτσο, αλλά στη συνέχεια συνειδητοποίησε ότι ήταν το κρεβάτι μιας πριγκίπισσας σε ένα παραμύθι που είχαν διαβάσει στην τάξη, από την οπτική γωνία της μικρής σε διαφορετικό χρονικό διάστημα.
Η Maureen Ingram, που είναι νηπιαγωγός στο ίδιο σχολείο, δήλωσε ότι οι μαθητές της συχνά λένε διαφορετικές ιστορίες για μια ζωγραφιά, ανάλογα με την ημέρα, ίσως επειδή δεν ήταν σίγουροι για το τι σκόπευαν να σχεδιάσουν όταν ξεκίνησαν. «Εμείς ως ενήλικες μπορεί να ξεκινήσουμε να φτιάχνουμε ένα άλογο για παράδειγμα, αλλά στην πορεία να δούμε ότι δε μας βγαίνει και να απογοητευτούμε. Τα παιδιά φαίνεται να ακολουθούν μια τελείως διαφορετική προσέγγιση, αφού ξεκινούν να σχεδιάζουν και στην πορεία ή στο τέλος να πουν “αυτό είναι ένα άλογο”, χωρίς να το έχουν προσχεδιάσει από την αρχή», λέει η Ingram.
Τελικά, αυτό που έχει μεγαλύτερη σημασία στις ζωγραφιές των παιδιών δεν είναι η ίδια η τέχνη, αλλά αυτό που θέλουν να εκφράσουν κατά τη διάρκεια του σκιτσαρίσματος.
Συχνά οι ζωγραφιές τους λένε ιστορίες, που δείχνουν πως ακριβώς φαντάζονται τον δικό τους κόσμο κι όχι το πως φαντάζονται ένα αντικείμενο. Το να ρωτάς ένα παιδί τι απεικονίζει η ζωγραφιά του, είναι μια ερώτηση που στην πραγματικότητα δεν έχει νόημα. Τα παιδιά δημιουργούν τον κόσμο τους και μετά απλά δίνουν μια τυχαία ονομασία.
Οι μελέτες έδειξαν μάλιστα, ότι τα παιδιά αφηγούνται την ιστορία τους όταν ζωγραφίζουν, όμως όταν τους ρωτήσει κάποιος τι έφτιαξαν λένε απλώς το όνομα ενός αντικειμένου ή ενός χαρακτήρα που βρίσκεται στη ζωγραφιά. Όμως τι γίνεται με αυτά τα περίεργα ή τρομακτικά σχέδια; Αυτό σημαίνει ότι τα παιδιά λένε ιστορίες που είναι περίεργες ή τρομακτικές;
Είναι δύσκολο να απαντηθεί αυτή η ερώτηση, αλλά το μόνο σίγουρο είναι ότι δεν πρέπει να τις υπεραναλύουμε. Για παράδειγμα, οι ζωγραφιές που παρουσιάζουν τα παιδιά στο ίδιο μέγεθος με τους ενήλικες, δεν δείχνουν απαραίτητα ότι υπάρχει πρόβλημα στον τρόπο που σκέφτεται το παιδί. Αν και πολλοί γονείς ανησυχούν ότι αυτό είναι σημάδι της επιθυμίας τους να αισθάνονται πιο ισχυρά, οι έρευνες δείχνουν ότι ο πιθανότερος λόγος που το κάνουν, είναι επειδή δεν έχουν μάθει να διαφοροποιούν τα μεγέθη στο κεφάλι τους.
Σε άλλο παράδειγμα, ο Winner επεσήμανε ότι οι ψυχολόγοι προσπαθούσαν να «ταιριάξουν» τη χρήση συγκεκριμένων χρωμάτων στις προσωπικότητες των παιδιών. Όμως πρόσφατες έρευνες έδειξαν ότι τα περισσότερα παιδιά χρησιμοποιούν συχνά τα χρώματα με τη σειρά με την οποία ήταν τοποθετημένα κατά μήκος του καβαλέτου (από αριστερά προς τα δεξιά ή αντίστροφα).
«Αυτό που είναι σημαντικό να θυμόμαστε είναι ότι η τέχνη των παιδιών έχει τη δική της λογική και ότι σίγουρα τα παιδιά δεν είναι τρελά», κατέληξε ο Winner.
