Το να μιλάς μ’ έναν ψυχολόγο είναι πάντα συναρπαστικό γιατί τα θέματα που άπτονται του ψυχικού κόσμου, της αυτογνωσίας, του ασυνειδήτου, του ανεξερεύνητου εαυτού, της συμπεριφοράς αποτελούν για τον άνθρωπο μια αέναη αναζήτηση ερμηνειών, προβληματίζουν, διεγείρουν το ενδιαφέρον κάνοντάς σε να ζητάς να μάθεις όσα περισσότερα γίνεται.
Υπάρχει ακόμη το ταμπού για την ψυχοθεραπεία και έχει αυξηθεί ο αριθμός των ανθρώπων που ζητάνε επαγγελματική βοήθεια για ν’ αντιμετωπίσουν τη δύσκολη καθημερινότητα με την κατάθλιψη;
«Τα ταμπού για την ψυχοθεραπεία έχουν πάψει εδώ και αρκετά χρόνια να ισχύουν και έτσι όλο και περισσότεροι άνθρωποι καταφεύγουν σε ειδικούς ώστε να μπορέσουν να μάθουν πώς να αντιμετωπίζουν άγχη, φοβίες, δυσκολίες στην επικοινωνία κ.ά. που συνδέονται με τις υπαρξιακές αγωνίες και αλήθειες, τις συνθήκες του περιβάλλοντος αλλά και τις διαπροσωπικές και επαγγελματικές τους σχέσεις.
Κάθε άνθρωπος μπορεί στη ζωή του να βιώσει κατάθλιψη η οποία, όπως και κάθε σύμπτωμα, έχει αξιοποιήσιμες πληροφορίες ενώ πολλές φορές ο τρόπος που ζούμε παίζει σημαντικό ρόλο στο πώς αυτή ευνοείται ή ακόμα και προκαλείται. Η κατάθλιψη μπορεί να είναι αντίδραση σε κάποιο γεγονός, όπως είναι μία απώλεια, μία αλλαγή στη ζωή μας, ένας θάνατος ή υπαρξιακά ερωτήματα.
Αν όμως η καταθλιπτική διάθεση με τα σχετικά συμπτώματα επιμένει, τότε έχει νόημα να αξιοποιηθεί η διεργασία της ψυχοθεραπείας. Τα φάρμακα επηρεάζουν βιοχημικά τον εγκέφαλο ως προς την παραγωγή ουσιών που επηρεάζουν τη διάθεση αλλά, αν οι αιτίες που παράγουν και τροφοδοτούν το πρόβλημα δεν αντιμετωπιστούν και δεν αλλάξουν, η δυσλειτουργία παραμένει».
H κατάθλιψη θεραπεύεται;
«αν ενεργοποιηθούμε και αποφασίσουμε να συμμετέχουμε διαφορετικά στη ζωή μας. Την κατάθλιψη, όπως και την όποια δυσκολία, δεν μπορούμε πάντα να επιλέξουμε να την αποφύγουμε. Μπορούμε όμως να επιλέξουμε το πώς θα τοποθετηθούμε απέναντι σε αυτή. Δεν έχουμε την ελευθερία να διαλέξουμε τις δυσκολίες της ζωής μας, αλλά κανείς δεν μπορεί να μας στερήσει την ελευθερία της προσωπικής στάσης του πώς θα τις αντιμετωπίσουμε.
Η θεραπεία στοχεύει όχι απλώς στην ανακούφιση της έντασης των συμπτωμάτων αλλά στην κατανόηση και την αξιοποίηση του εαυτού στην παραγωγή διαφορετικών απαντήσεων σε επίπεδο ζωής. Το θέμα δεν είναι αν θα βιωθεί κατάθλιψη αλλά να μη ζει κάποιος με όρους κατάθλιψης… Μέσα από την αξιοποίηση της διεργασίας της ψυχοθεραπείας ο άνθρωπος μπορεί να χτίσει τη δυνατότητα να γίνει ο ίδιος το “αντικαταθλιπτικό” του…».
Πώς αντιδρούν οι άνθρωποι όταν αγγίζονται ευαίσθητες χορδές τους;
«Στον πόνο υπάρχει αντίσταση. Ό,τι αγγιχτεί παράγει αντίδραση. Είναι κατ’ αρχήν ένδειξη ζωής, υπαρξιακή απάντηση. Ακόμη και ο θυμός είναι λυτρωτικός και ο πόνος αξιοποιήσιμος όταν μεταλλάσσονται σε ζωή και αυτό τότε είναι υπέροχο. Το παρελθόν δεν μπορεί ν’ αλλάξει, αλλά τα τραύματα μπορούν να γίνουν πηγή σοφίας και ευλογία αν γίνουν αφορμή για τον επαναδιορισμό του “σήμερα”. Ο ψυχοθεραπευτής δεν έχει το μαγικό ραβδάκι, ούτε υπόσχεται θαύματα. Η διαδικασία της αυτογνωσίας είναι μία συμπόρευση ανάμεσα στο θεραπευόμενο και τον ειδικό και θέλει χρόνο».
Για την οικογένεια και τον ρόλο που παίζει στη διαμόρφωση της προσωπικότητας του ανθρώπου και πιο συγκεκριμένα των παιδιών
«Ο γονικός ρόλος είναι ένας ρόλος γοητευτικός, δύσκολος, υπεύθυνος και σημαντικός, για τον οποίον όμως κανείς δεν έχει εκπαιδευθεί. Συνήθως οι γονείς λειτουργούν με βάση τα βιώματα που είχαν οι ίδιοι σαν παιδιά με τους δικούς τους γονείς και γι’ αυτό πολύ συχνά βλέπουν τους εαυτούς τους να αναπαράγουν συμπεριφορές των δικών τους γονιών, ακόμα και αν κάποτε τους ενοχλούσαν. Mε βάση το βίωμα συνήθως αναπαράγουμε το γνώριμο ή, αν κάτι μας έχει δυσκολέψει πολύ στην παιδική ηλικία, μπορεί να πάμε στο ακριβώς αντίθετο σαν τρόπο.
Για παράδειγμα εάν κάποιος είχε έναν υπερβολικά αυστηρό πατέρα, μπορεί να γίνει άνευ όρων επιτρεπτικός. Μια δυσλειτουργία όμως δεν αντιμετωπίζεται με την ακριβώς αντίθετη δυσλειτουργία… Η παιδική ηλικία, ιδιαίτερα τα πρώτα πέντε χρόνια, είναι καταλυτική για τη διαμόρφωση του συναισθηματικού κόσμου του παιδιού, γιατί τότε γίνονται οι βασικές καταγραφές και η ψυχική δόμηση που θα αποτελέσουν την προσωπικότητα του αναπτυσσόμενου ανθρώπου».
Πολλές φορές κατακλυζόμαστε από ενοχές ή αναρωτιόμαστε αν είμαστε ή όχι καλοί γονείς και τι μπορούμε να κάνουμε γι’ αυτό.
«Οι γονείς καθορίζουν την εξέλιξη του ψυχικού κόσμου του παιδιού αλλά αποκλείεται να μην κάνουν λάθη, οπότε δεν κερδίζουμε τίποτα με το να μένουμε στην ενοχή. Η ενοχή γίνεται καθήλωση και ανατροφοδότηση της δυσκολίας με περισσότερη δυσλειτουργία. Αυτό που χρειάζεται είναι το ενδιαφέρον και η ευαισθητοποίηση ώστε να αποκτήσουμε κατάλληλες γνώσεις και να σχετισθούμε διαφορετικά μεταξύ μας και με τα ή παιδιά μας.
Τα παιδιά δεν χρειάζονται το τέλειο γονιό αλλά τον ζωντανό και παρόντα γονιό. Ένα ακόμα “στοίχημα” ζωής είναι το να μάθουμε στα παιδιά ότι υπάρχουν κανόνες και όρια και πώς να ζουν μέσα σε αυτά. Μέσα από τα όρια τα παιδιά μαθαίνουν να διαχειρίζονται τις παρορμήσεις τους και τα συναισθήματα ματαίωσης. Δηλαδή αποκτούν δεξιότητες ζωής ώστε να μπορούν αργότερα τα ίδια να πουν “όχι” σε διάφορες καταστάσεις που μπορεί να φαίνονται ελκυστικές αλλά να τα βάζουν σε κίνδυνο».
Πόσα πρέπει να παρέχουμε στα παιδιά μας ή κατά πόσο πρέπει ενδίδουμε στις απαιτήσεις τους.
«Η υπερβολική και η άνευ όρων παροχή υλικών αγαθών αντιμετωπίζει πρόσκαιρα και επιφανειακά εντάσεις και δυσφορίες αλλά μακροπρόθεσμα δημιουργεί περισσότερα προβλήματα απ’ όσα λύνει. Δεν αφήνει στο παιδί τον απαραίτητο “χώρο” ούτε να καταλάβει αλλά ούτε και να εκφράσει την επιθυμία του. Δεν του δίνει τη δυνατότητα να ξεχωρίσει την παρόρμηση από την επιθυμία. Πολλοί ενήλικοι πραγματικά παιδεύονται γιατί δεν ξέρουν να ακούν τον εαυτό τους και να αναγνωρίζουν τις επιθυμίες τους».
Τι γίνεται με τα παιδιά που δεν ξέρουν τι θέλουν να κάνουν ή είναι κακοί μαθητές; Πώς τα προετοιμάζεις ώστε ν’ ανταποκριθούν στις απαιτήσεις μίας ανταγωνιστικής κοινωνίας, η οποία εκτός από την οικονομική κρίση, βιώνει μία κρίση ηθικής και αξιών;
«Αυτό που χρειάζονται τα παιδιά είναι να είμαστε σταθερά δίπλα τους, να τους δείχνουμε την αγάπη μας, να τα αποδεχόμαστε σαν πρόσωπα με τη δική τους ταυτότητα, να τους προσφέρουμε ένα σταθερό συναισθηματικό περιβάλλον και κυρίως να είμαστε εμείς τα καλά πρότυπά τους.
Τα παιδιά δεν μαθαίνουν από συμβουλές αλλά βιωματικά. Είναι σημαντικό να συνειδητοποιήσουν ότι η μάθηση δεν είναι κάτι το καταναγκαστικό, αλλά μία υπέροχη πορεία προς την προσωπική εξέλιξη και τη δυνατότητα επιλογών. Δεν πρέπει να τα φορτώσουμε με το βάρος των δικών μας ανεκπλήρωτων ονείρων ή προσδοκιών ώστε ν’ ανταποκριθούν στις δικές μας προβολές και ανάγκες.
Η κατηγοριοποίηση των παιδιών σε καλούς ή κακούς μαθητές είναι μία παγίδα αν η αξιολόγηση γίνεται μόνο με βάση το κριτήριο της βαθμολογίας, γιατί αυτό αδικεί πολλές φορές παιδιά με άλλες δεξιότητες και ταλέντα πέραν της ικανότητας αποστήθισης ή απομνημόνευσης. Σήμερα γνωρίζουμε ότι δεν είναι η νοημοσύνη αλλά η συναισθηματική νοημοσύνη που καθορίζει το πώς μπορεί κάποιος να ζήσει και να σχετισθεί πιο ουσιαστικά ανταποκρινόμενος στις ποικίλες προκλήσεις και δυσκολίες της ζωής».
Για την κρίση και για το πώς αυτή έχει επηρεάσει τον Έλληνα και την ελληνική οικογένεια.
«Η κρίση έχει επιφέρει επώδυνες αλλαγές στις ζωές όλων μας, αλλά δεν είναι κάτι που έγινε από τη μια μέρα στην άλλη και αυτούς τους λόγους έχουμε να τους κατανοήσουμε αλλά και να τους αξιοποιήσουμε. Η κρίση εκτός από τα αρνητικά έχει και χρήσιμες πληροφορίες να μας δώσει.
Η κρίση έχει όχι μόνο αρνητικά αλλά και θετικά. Δεν είναι τυχαίο που οι Κινέζοι έχουν το ίδιο ιδεόγραμμα για την κρίση και την ευκαιρία. Μέσα στην κρίση αναδείχθηκαν και καλές πλευρές μας όπως η αλληλεγγύη, το νοιάξιμο, η εφευρετικότητα, η ανάπτυξη και ανακάλυψη νέων ικανοτήτων.
Αντίστοιχα θα επηρεάσει τα παιδιά το πώς θα καταγραφεί η κρίση στο πλαίσιο της οικογένειας και τα μηνύματα που θα φτάσουν σε αυτά. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ψεύτικη ωραιοποίηση της κατάστασης.
***
Μια συνέντευξη που παραχώρησε ο ψυχολόγος Μενέλαος Κανάκης στην κα Έλενα Ντάκουλα
Μενέλαος Κανάκης – ψυχοθεραπευτής, συνεργάτης του Θεραπευτικού και Εκπαιδευτικού Ινστιτούτου «Αντίστιξη», Συντονιστής Ψυχοκοινωνικής Υποστήριξης του Τομέα Κοινωνικής Πρόνοιας του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού
athensvoice
