Η ανάγνωση βιβλίων στο πλαίσιο της οικογένειας από τους πρώτους μήνες της ζωής του παιδιού αποτελεί αποδεδειγμένα αποτελεσματική παρέμβαση για την προώθηση της γλωσσικής, γνωστικής και συναισθηματικής ανάπτυξης του παιδιού.
Οι συμβουλές των γιατρών και των εκπαιδευτικών που «διαφημίζουν» τα οφέλη της πνευματικής ανάπτυξης των παιδιών, είχε σαν αποτέλεσμα να αυξηθεί η ανάγνωση στα παιδιά με ταχείς ρυθμούς τα τελευταία χρόνια.
Σύμφωνα μάλιστα με τα στοιχεία του υπουργείου Παιδείας των ΗΠΑ, το 83% των παιδιών μεταξύ τριών και πέντε χρονών ακούν παραμύθια από κάποιο μέλος της οικογένειας τους τρεις ή περισσότερες φορές την εβδομάδα, ενώ έρευνα της Child Trends έδειξε ότι το 55% των παιδιών ακούν παραμύθια καθημερινά.
Ωστόσο, παίζει πολύ σημαντικό ρόλο τι βιβλία θα επιλέξετε να διαβάσετε στα παιδιά σας ανάλογα με την ηλικία τους, όπως και πως θα τους μεταδώσετε την εμπειρία της ανάγνωσης.
Προκειμένου να καθοδηγήσει τους γονείς για το πώς να δημιουργήσουν μια υψηλής ποιότητας εμπειρία ανάγνωσης βιβλίων για τα βρέφη τους, το ερευνητικό εργαστήριο ψυχολογίας έχει πραγματοποιήσει μια σειρά μελετών για την εκμάθηση των μωρών. Ένας από τους κύριους στόχους είναι να κατανοήσουν καλύτερα οι γονείς τον βαθμό στον οποίο η κοινή ανάγνωση βιβλίων είναι σημαντική για την ανάπτυξη του εγκεφάλου και της συμπεριφοράς του παιδιού.
Οι ερευνητές βλέπουν σαφή οφέλη από την ανάγνωση βιβλίων για την ανάπτυξη παιδιών. Ειδικότερα, η ανάγνωση βιβλίων στα μικρά παιδιά έχει πολλά οφέλη στη γλώσσα και τη γνωστική ανάπτυξη, καθώς αυξάνουν τις δεξιότητες λεξιλογίου, προ-ανάγνωσης και εννοιολογικής ανάπτυξης.
Επίσης, η ανάγνωση – διήγηση αποσκοπεί στην ενίσχυση του πρωταρχικού δεσμού μητέρας – παιδιού όπως αυτός φυσιολογικά εξελίσσεται μέσα στους πρώτους πέντε μήνες της ζωής. Ακόμη, η φυσική σωματική και βλεμματική επαφή της μητέρας προς το βρέφος αποτελεί το «κλειδί» για την ευόδωση της ψυχοσυναισθηματικής εξέλιξης του παιδιού. Ψυχοδυναμικά, θα μπορούσε να παραλληλιστεί με την αξία του θηλασμού. Ανάλογη διαδικασία μπορεί να επιτευχθεί με τον ενισχυμένο ρόλο του πατέρα ή των παππούδων εκατέρωθεν.
Πρόσφατες έρευνες έχουν διαπιστώσει ότι τόσο η ποιότητα όσο και η ποσότητα της ανάγνωσης βιβλίων στη βρεφική ηλικία συμβάλλουν στην ανάπτυξη του λεξιλογίου, την ικανότητα ανάγνωσης και γραφής. Με άλλα λόγια, όσο περισσότερα βιβλία διαβάζουν οι γονείς στα παιδιά τόσο πιο πολλά οφέλη έχουν τα παιδιά μέχρι την ηλικία των τεσσάρων χρόνων.
Αυτό είναι το πρώτο σημαντικό εύρημα σχετικά με την ανάγνωση των βιβλίων, αλλά υπάρχουν πολλά ακόμα που θα μπορούσαν να καταλάβουν οι ειδικοί σχετικά με την μελλοντική αλληλεπίδραση των παιδιών και την ευκολία τους στη μετέπειτα εκμάθηση γενικότερα.
Στις έρευνες που ακολούθησαν οι επιστήμονες επικεντρώθηκαν στα βρέφη κατά τη διάρκεια του δεύτερου εξαμήνου της ζωής τους. Εκεί διαπιστώθηκε ότι όταν οι γονείς έδειχναν βιβλία στα μωρά με πρόσωπα ή αντικείμενα και μια ετικέτα περιγραφής από κάτω, τα μικρά έτειναν να μαθαίνουν περισσότερο και να ανταποκρίνονται σε πιο εξειδικευμένες απαντήσεις στον εγκέφαλο. Το αντίθετο συνέβαινε με τα βιβλία χωρίς ετικέτες ή τα βιβλία με την ίδια γενική ετικέτα κάτω από κάθε εικόνα του βιβλίου.
Το πείραμα
Η πιο πρόσφατη προσθήκη σε αυτή τη σειρά μελετών χρηματοδοτήθηκε από το Εθνικό Ίδρυμα Επιστημών και δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Child Development και έδωσε τα έξης αποτελέσματα.
Αρχικά οι ερευνητές έφεραν στο εργαστήρι βρέφη ηλικίας έξι μηνών, για να εξετάσουν πόση προσοχή μπορούσαν να δώσουν στους χαρακτήρες μιας ιστορίας που είχαν ξαναδεί και χρησιμοποίησαν ηλεκτροεγκεφαλογράφημα (EEG) για να μετρήσουν τις αντιδράσεις του εγκεφάλου τους. Στη συνέχεια μέτρησαν αυτές τις νευρολογικές απαντήσεις, ενώ τα βρέφη παρατηρούσαν τις εικόνες σε οθόνη υπολογιστή. Αυτές οι μετρήσεις του εγκεφάλου έδειχναν αν τα βρέφη αναγνώριζαν τη διαφορά μεταξύ των χαρακτήρων που τους πρόβαλαν.
Παράλληλα παρακολούθησαν το βλέμμα των βρεφών χρησιμοποιώντας την τεχνολογία εντοπισμού ματιού για να δουν σε ποια μέρη των χαρακτήρων εστιάζουν και πόση ώρα δίνουν προσοχή. Τα δεδομένα που συλλέξανε στην πρώτη αυτή έρευνα του εργαστηρίου αποτέλεσαν τη βάση για τις επόμενες. Στόχος ήταν να συγκρίνουν τις αρχικές με τις μελλοντικές μετρήσεις που θα λαμβάνανε, αφού τα παιδιά θα πήγαναν σπίτι με βιβλία ιστοριών με τους ίδιους χαρακτήρες.
Στη συνέχεια διαχώρισαν τους εθελοντές σε τρεις ομάδες. Μια ομάδα γονέων διάβαζε στα βρέφη βιβλία που περιείχαν έξι χαρακτήρες με ξεχωριστές ετικέτες που δεν είχαν δει ποτέ πριν. Σε μια άλλη ομάδα δόθηκαν τα ίδια βιβλία, αλλά αντί να ονομάσουν μεμονωμένα τους χαρακτήρες, χρησιμοποιήθηκε μια γενική ετικέτα για όλους τους χαρακτήρες. Τέλος, η τρίτη ομάδα εθελοντών δεν διάβασε στα μωρά τίποτα σχετικό με τη μελέτη.
Μετά από τρεις μήνες, οι οικογένειες επέστρεψαν στο εργαστήριο, ώστε να μετρηθεί και πάλι η προσοχή των βρεφών στους χαρακτήρες των ιστοριών. Αποδείχθηκε ότι μόνο όσοι έλαβαν βιβλία με χαρακτήρες με ξεχωριστή επισήμανση έδειξαν μεγαλύτερη προσοχή σε σχέση με την προηγούμενη επίσκεψή τους. Και η εγκεφαλική δραστηριότητα των μωρών που έμαθαν μεμονωμένες ετικέτες έδειξε επίσης ότι μπορούσαν να διακρίνουν τους διαφορετικούς χαρακτήρες. Στην άλλη ομάδα δεν υπήρχαν αντίστοιχα αποτελέσματα.
Σημειώνεται λοιπόν, ότι σύμφωνα με τα αποτελέσματα της έρευνας τα πολύ μικρά βρέφη μπορούν να χρησιμοποιούν ετικέτες για να μάθουν τον κόσμο γύρω τους και ότι η κοινή ανάγνωση βιβλίων είναι ένα αποτελεσματικό εργαλείο για την υποστήριξη της ανάπτυξης κατά το πρώτο έτος της ζωής.
Πως μπορούν ο γονείς να έχουν μεγαλύτερα οφέλη από την ανάγνωση μιας ιστορίας;
Δεν είναι όλα τα βιβλία για παιδιά όλων των ηλικιών. Τα βιβλία που οι γονείς θα πρέπει να διαβάσουν στα παιδιά ηλικίας έξι και εννέα μηνών θα είναι πιθανώς διαφορετικά από αυτά που διαβάζουν σε παιδιά ηλικίας δύο ετών. Με άλλα λόγια, για να αποκομίσουμε τα οφέλη της κοινής ανάγνωσης βιβλίων κατά τη βρεφική ηλικία, πρέπει να διαβάζουμε στα μικρά μας τα σωστά βιβλία την κατάλληλη στιγμή.
Για τα βρέφη, η εύρεση βιβλίων με διαφορετικούς χαρακτήρες μπορεί να οδηγήσει σε εμπειρίες ανάγνωσης υψηλότερης ποιότητας και να έχει ως αποτέλεσμα τα οφέλη της μάθησης και της ανάπτυξης του εγκεφάλου που βρίσκουμε στις μελέτες. Όλα τα βρέφη είναι μοναδικά, οπότε οι γονείς πρέπει να προσπαθήσουν να βρουν βιβλία που ενδιαφέρουν το μωρό τους (π.χ. με ζώα ή με αυτοκίνητα).
Είναι πιθανό ότι τα βιβλία που περιλαμβάνουν ονόματα χαρακτήρων απλά αυξάνουν την ομιλία των γονιών ποσοτικά. Αλλά γνωρίζουμε επίσης ότι η συζήτηση με τα μωρά είναι σημαντική για την ανάπτυξή τους. Έτσι οι γονείς θα πρέπει να προσπαθήσουν να εντάξουν το διάβασμα βιβλίων στην καθημερινή τους ρουτίνα, πάντα χρησιμοποιώντας χαρακτήρες. Μην ξεχνάμε άλλωστε ότι έτσι τα μωρά θα μιλήσουν πιο γρήγορα, θα μάθουν περισσότερες λέξεις, θα διαβάσουν πιο γρήγορα και γενικότερα θα αναπτυχθεί πιο γρήγορα ο εγκέφαλος τους.
