Τα βρέφη και τα μικρά παιδιά κατά τα πρώτα τρία χρόνια της ζωής τους χρειάζονται πρώτιστα τους γονείς τους. Χρειάζονται την φροντίδα ένα προς ένα από τη μητέρα και τον πατέρα τους, ώστε να χτίσουν ισχυρό, στενό δεσμό μαζί τους και να αναπτυχθούν τα μέγιστα συναισθηματικά. Κατάλληλη, έγκαιρη και έγκυρη απόκριση στις ανάγκες τους και στα σημάδια τους κατά τον πρώτο χρόνο της ζωής δημιουργεί τις βάσεις για υγιή συναισθηματική και ψυχική ανάπτυξη, πράγμα που θα έχει οφέλη εφ’ όρου ζωής.
Αν κανείς ενημερωθεί και γίνει κοινωνός όλης της τελευταίας επιστημονικής πραγματικότητας σχετικά με την ψυχοκινητική ανάπτυξη των μικρών παιδιών, διαπιστώνει εύκολα ότι εάν συλλογικά ως κοινωνία αλλάζαμε προσανατολισμό και στοχεύαμε σε μια πληρέστερη πρώτη παιδική ηλικία, κάθε μας επένδυση, υλική, οικονομική, χρόνου κα σε αυτό το στάδιο θα έφερνε πολλαπλάσια ευεργετικά αποτελέσματα στην σωματική και ψυχική υγεία των επόμενων γενεών, με τεράστια οικονομικά οφέλη.
Η ανατροφή των παιδιών δεν είναι υπόθεση μόνο της πυρηνικής οικογένειας, της μητέρας και του πατέρα.Οι κατακερματισμένες οικογένειες σήμερα χρειάζονται υποστήριξη ενεργή και σοβαρή από την πολιτεία και από κοινωνικά δίκτυα, ώστε να φέρουν οι γονείς εις πέρας τον δύσκολο ρόλο τους. Ότι πληρώνουμε ως κόστος για να βοηθούμε οικογένειες να δίνουν επαρκή φροντίδα και αγάπη στα παιδιά τους έρχεται πίσω χρόνια αργότερα με πολλαπλάσια οικονομικά οφέλη.
Σήμερα οι πρωτοπόρες χώρες στον κόσμο έχουν συνειδητοποιήσει την σπουδαιότητα της υποστήριξης των γονιών μικρών παιδιών και επενδύουν στην πρώτη παιδική ηλικία, σε αντίθεση με άλλες που, παρά τον καταιγισμό νεότερων επιστημονικών δεδομένων για την επιτακτική ανάγκη αλλαγής κατευθύνσεων, επιμένουν να αφήνουν γονείς και βρέφη στην τύχη τους. Χρειάζεται λοιπόν να στοχεύσουμε σε μια όσο το δυνατόν μεγαλύτερη παραμονή των βρεφών κοντά στους γονείς τους. Η κοινωνίες μας δεν θα έπρεπε να πληρώνουν το κόστος της μη υποστήριξης των γονιών να μένουν κοντά στα παιδιά τους κατά τα πρώτα χρόνια της ζωής.
Πρέπει να τολμήσουμε για μεγαλύτερη άδεια μητρότητας, άδεια πατρότητας για όλες τις μητέρες και πατεράδες, για προγράμματα υποστήριξης στο σπίτι και ενημέρωσης των γονιών, για υποστηρικτικά δίκτυα και ομάδες γονιών τοπικά στην κοινότητα όπως και εθελοντικές τοπικές ομάδες υποστήριξης γονιών.
Δυστυχώς η πραγματικότητα είναι ότι υπερβολικά πολλοί γονείς αναγκάζονται να φεύγουν μακριά από τα μωρά τους πολύ νωρίς, ακόμα και μέρες μετά τη γέννηση. Πρέπει να γίνεται κάθε προσπάθεια ώστε κατά τους πρώτους τουλάχιστον 6-12 μήνες της ζωής το βρέφος να περνάει το κυριότερο μέρος του χρόνου με την μητέρα του, και με τον πατέρα του. Στις περιπτώσεις που κάτι τέτοιο δεν είναι εφικτό, οι άλλο-γονείς είναι πολύ προτιμότεροι σε γενικές γραμμές από την μαζική φροντίδα των βρεφονηπιακών σταθμών.
Μετά τους πρώτους 6-9 μήνες της ζωής, και μέχρι πρόσφατα στην ανθρώπινη ιστορία, οι άλλο-γονείς αναλάμβαναν σταδιακά και σημαντικότερο ρόλο στην ανατροφή των μικρών παιδιών. Άλλο-γονείς είναι έμπιστα, σταθερά και συγκεκριμένα πρόσωπα, αποδεχόμενα από τους φυσικούς γονείς να περνούν ολοένα περισσότερο χρόνο στην ένα προς ένα φροντίδα των μικρών παιδιών. Είναι αυτό που ονομάζουμε εκτεταμένη οικογένεια.
Δυστυχώς οι τελευταίοι αιώνες βιομηχανοποίησης στον δυτικό κόσμο έφεραν κατακερματισμό των μεγάλων οικογενειών, απομόνωση της πυρηνικής οικογένειας σε διαμερίσματα κλουβιά σε μεγαλουπόλεις χωρίς υποστηρικτικά δίκτυα, ανάγκη για πρώιμη εντατική εργασία και πρόωρη απομάκρυνση από τα βρέφη μας, με αποτέλεσμα αύξηση της «ιδρυματικής» φροντίδας πολλών βρεφών και μικρών παιδιών μαζί σε βρεφονηπιακούς σταθμούς. Η σημαντική παρακαταθήκη των άλλο-γονιών στην υγιή ψυχοκινητική και συναισθηματική ανάπτυξη των παιδιών παραγκωνίστηκε.
Χρειάζεται ένα χωριό για να αναθρέψεις ένα παιδί. Η φύση δεν μας σχεδίασε να αναθρέφουμε τα παιδιά αποκλειστικά ως ζευγάρια. Οι συνέπειες της απομόνωσης των σύγχρονων γονιών είναι τεράστιες: το βάρος της ανατροφής των παιδιών είναι πολύ μεγάλο, όλοι μας προσπαθούμε να κάνουμε το καλύτερο δυνατό μέσα στο πλαίσιο των απαιτήσεων της σύγχρονης ζωής, και χρειαζόμαστε στήριξη από τα σημαντικά πρόσωπα γύρω μας. Η ανατροφή των παιδιών είναι ομαδική δουλειά, ευθύνη συλλογική και όχι αποκλειστικά προσωπική του κάθε γονέα. Η κοινωνική απομόνωση, η έλλειψη φίλων, γειτόνων, συγγενών, χρόνου, είναι μάστιγα για τους νέους γονείς.
Πρέπει πριν καν αρχίσουμε το ταξίδι του γονιού να συνειδητοποιούμε ότι θα χρειαστούμε συντρόφους για να το υποστηρίξουμε, και να διαλέξουμε πρόσωπα που μπορούν να μας βοηθούν σε δύσκολες στιγμές.
Τα βρέφη, όσο ωφελούνται τα μέγιστα από την ανάπτυξη ισχυρού δεσμού με τους γονείς τους, άλλο τόσο ωφελούνται τα μέγιστα όταν, μετά τους πρώτους 6-9 μήνες που πρωτοανοίγονται στον κόσμο ανοίγουν τον ορίζοντά τους περνώντας σταδιακά περισσότερο χρόνο με ανθρώπους έμπιστους στους γονείς τους. Οι άλλο-γονείς μπορεί να είναι οι παππούδες και οι γιαγιάδες, μπορεί να είναι ένας θείος ή μια θεία ή άλλος συγγενής. Η πιο σημαντική προυπόθεση είναι να έχουν τη διάθεση να βοηθήσουν και να μοιράζονται ένα παρόμοιο σύστημα αξιών και φιλοσοφία στο μεγάλωμα των παιδιών με τους φυσικούς γονείς. Οι δεσμοί αίματος μπορεί να μην αρκούν, εκείνο που πρώτιστα χρειάζεται είναι δεσμοί φιλίας, κοινού οράματος και σύγχρονης ενημέρωσης για το μεγάλωμα των παιδιών. Επομένως, άλλο-γονείς μπορεί να είναι όχι μόνο συγγενείς αλλά και πιστοί μας φίλοι.
Πριν από την απόφαση του παιδικού σταθμού, υπάρχουν ακόμα αρκετές επιλογές για άλλο-γονείς. Ο στόχος είναι πάντα σταθερά πρόσωπα που οι γονείς μπορούν να εμπιστευτούν. Και δεν είναι μόνο οι νταντάδες επί πληρωμή – μια πολύ καλή επιλογή υπό προυποθέσεις – αλλά και σύγχρονοι έξυπνοι τρόποι φροντίδας μικρών παιδιών.
Πρώτον, εργασιακό περιβάλλον που ενθαρρύνει επαφή της μητέρας με το βρέφος της άμεσα στα διαλλείματα από την εργασία της. Δουλειές φιλικές προς τα βρέφη, που ενθαρρύνουν την συνέχιση του άμεσου θηλασμού.
Δεύτερον, μητέρες με δικά τους παιδιά, που αναλαμβάνουν να δέχονται στο σπίτι τους για αξιόπιστη φροντίδα άλλα 2-3 μικρά παιδιά, ώστε συνολικά να φτιάχνονται μικρές μόνο ομάδες το πολύ 4-5 παιδιών ανά φροντιστή. Ένας τρόπος φροντίδας συνήθως με μικρή πληρωμή αρκετά δημοφιλής σε άλλες χώρες, εντελώς χωρίς ανάπτυξη δε στην χώρα μας. Υπό προυποθέσεις προσφέρει σπιτική, στενή φροντίδα σε ένα μικρό παιδί όσο η μητέρα του λείπει.
Τρίτον, μητέρες, συχνά συνάδελφοι, που δημιουργούν ένα γκρουπ 3-4 οικογενειών και αναλαμβάνουν την εκ παραδρομής φροντίδα των παιδιών τους ανά εβδομάδα ή κάποιες μέρες. Προυποθέτει μια πολιτεία και μια εργοδοσία που ενθαρρύνει την μερική απασχόληση κατά την επιστροφή των μητέρων στη δουλειά, και την ευέλικτη από το σπίτι εργασία. Με άλλα λόγια, αν τρεις οικογένειες φίλων με κοινό σύστημα αρχών στην φροντίδα των παιδιών έχουν συνολικά 5 παιδιά, την μια εβδομάδα στις εργάσιμες ώρες βρίσκονται όλα μαζί στο σπίτι της μιας μητέρας που παίρνει άδεια, την επόμενη στο σπίτι της δεύτερης και την μεθεπόμενη στο σπίτι της τρίτης. Μια επίσης σπιτική, σταθερή και στενή μορφή φροντίδας μικρών παιδιών, που υπό προυποθέσεις ευοδώνει την κοινωνική τους ανάπτυξη χωρίς να έχει αρνητικές επιπτώσεις στο δεσμό με τους γονείς τους και στην συναισθηματική τους ανάπτυξη. Μορφή φροντίδας επίσης ανύπαρκτη στην χώρα μας.
Εάν παρόλα τα παραπάνω ο βρεφονηπιακός σταθμός είναι μονόδρομος κατά τα πρώτα τρία χρόνια της ζωής, πρέπει να γίνει κάθε προσπάθεια να αποφευχθούν τα εξής:
• «Ιδρυματοποιημένη» φροντίδα σε σταθμούς, με πολλούς ή εναλλασσόμενους φροντιστές, χωρίς έμφαση στην δημιουργία στενών δεσμών. Το βρέφος χρειάζεται σταθερότητα και να κρατηθεί στο χαοτικό περιβάλλον από ένα πρόσωπο σταθερό, που θα ανταποκρίνεται αξιόπιστα και έγκαιρα στις ανάγκες του, για να αναπληρώσει την απώλεια της μητέρας του.
• Μεγάλες ομάδες παιδιών ανά ενήλικα φροντιστή. Τεράστιας σπουδαιότητας θέμα, είναι εντελώς αδύνατο να πάρει ένα μικρό παιδί την απαιτούμενη εξατομικευμένη φροντίδα όταν βρίσκεται σε έναν χώρο με άλλα 8 ή 10 βρέφη. Για κάθε 3-4 βρέφη πρέπει απαραίτητα να υπάρχει ένας ενήλικας που να προσφέρει ενεργά φροντίδα – όχι φυσικά να βρίσκεται στο γραφείο, ούτε να καθαρίζει ούτε να αλλάζει μόνο τις πάνες..
• Το βρέφος να δείχνει ότι βρίσκεται στο χειρότερο σημείο του άγχους αποχωρισμού. Κάπου μεταξύ 6 και 18 μηνών, έντονο και επίμονο άγχος αποχωρισμού και άγχος με τους ξένους στον παιδικό σταθμό είναι σημάδι ότι είναι ανάγκη να σκεφτούμε άλλες λύσεις.
• Ο αποχωρισμός από την μητέρα να μην γίνεται ήπια και σταδιακά. Πρέπει να γίνεται κάθε προσπάθεια η μετάβαση στον παιδικό σταθμό να γίνεται σταδιακά, λίγα λεπτά και ώρες στην αρχή, με τη μητέρα παρούσα μέχρι τουλάχιστον να φανεί ότι το παιδί άρχισε να κάνει κάποιο δεσμό με φροντιστή.
• Πολλές ώρες την ημέρα μακριά από το σπίτι. Όσο λιγότερες ώρες στον παιδικό σταθμό όσο μικρότερο είναι το παιδί τόσο καλύτερα.
• Έμφαση σε «γνώσεις» και «κοινωνικοποίηση» από ενός ή δύο ετών. Εκτός αναπτυξιακής πραγματικότητας, η έμφαση σε αυτήν την ηλικία δεν είναι να μάθει να συνεργάζεται με τα συνομίληκά του ή να μάθει αγγλικά αλλά να γίνει συναισθηματικά υγιής άνθρωπος.
• Η διατάραξη του συνεχιζόμενου θηλασμού και η ώθηση λόγω παιδικού σταθμού σε πρόωρη διακοπή του λόγω μη φιλικών προς τα βρέφη πρακτικών – υπερσίτιση με έτοιμες κρέμες και ζάχαρες, σίτιση ξένου γάλακτος στον παιδικό, καμία βοήθεια για σίτιση μητρικού γάλακτος κα.
• Η παραμονή σε βρεφονηπιακό σταθμό μικρών παιδιών που δεν έχουν ακόμα κατακτήσει τις ελάχιστες επικοινωνιακές και γλωσσικές δεξιότητες για να μπορούν να μας πουν πως τα περνάνε και πως αισθάνονται. Είχα πρόσφατα ένα τρίχρονο αγοράκι που ήρθε μια μέρα σπίτι με μια μεγάλη κυκλική δαγκωματιά στο μπράτσο. Η κύκλος ήταν τεράστιος και δεν έμοιαζε με τα δόντια συνομήλικων παιδιών.
Τελικά αποδείχθηκε ότι το αγοράκι ήταν πολύ «ατίθασο», χτυπούσε άλλα παιδάκια και η φροντιστής αποφάσισε να του δείξει πως είναι να πονάς κάποιον άλλον δαγκώνοντάς το. Ένα τραβηγμένο παράδειγμα του πόσο σημαντικό είναι το παιδί μας να μπορεί να επικοινωνήσει πριν πάει σε ένα ξένο περιβάλλον.
Αντί να χρηματοδοτούμε την πρόωρη απομάκρυνση των γονιών από το σπίτι τους και τον αποχωρισμό τους από τα εξαρτώμενα σε κρίσιμο στάδιο βρέφη και μικρά παιδιά τους, ας χρηματοδοτήσουμε το πώς θα φροντίσουμε καλύτερα τους γονείς ώστε εκείνοι να φροντίσουν τα έως 2-3 χρονών παιδιά τους. Επιπλέον να βοηθήσουμε τους γονείς να επεκτείνουν το υποστηρικτικό τους δίκτυο, να βρουν κατάλληλους αλλο-γονείς, να ανακτήσουν τα οφέλη της εκτεταμένης οικογένειας.
