Η οικονομική κρίση έχει επηρεάσει το σχολείο, ένα παιδί στο σχολείο μας έκλεψε το πρωινό ενός άλλου παιδιού, γιατί δεν είχε να φάει”. Η περιγραφή αυτή δεν γίνεται από κάποιον εκπαιδευτικό ή γονέα, αλλά από μαθητή δημοτικού σχολείου, έναν από τους 86 μαθητές της Ε’ και ΣΤ’ τάξης, τριών σχολείων της Θεσσαλονίκης, οι οποίοι κλήθηκαν, στο πλαίσιο της ευέλικτης ζώνης διδασκαλίας και της επεξεργασίας κοινωνικών ζητημάτων, να απαντήσουν μέσω γραπτού ερωτηματολογίου, πώς αντιλαμβάνονται την οικονομική κρίση και τις συνέπειές της.
“Τα παιδιά δείχνουν να αντιλαμβάνονται ρεαλιστικά την επιδείνωση των συνθηκών που ζουν οι οικογένειές τους και οι συνάνθρωποί τους, έχουν δηλαδή μία σαφή αντίληψη της κοινωνικής κατάστασης”, εξηγεί στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η εκπαιδευτικός Μάτα Μαγαλιού, η οποία εκπόνησε την έρευνα, στο πλαίσιο διπλωματικής εργασίας του Παιδαγωγικού Τμήματος του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας στο Βόλο.
Όπως επισημαίνει η κ Μαγαλιού “οι απαντήσεις των παιδιών περιγράφουν μία κοινωνική πραγματικότητα με αυξανόμενες δυσκολίες και προβλήματα που βιώνουν τα ίδια και οι γονείς τους, κάτι που τους δημιουργεί δυσάρεστα συναισθήματα, άγχος και ανησυχία για το παρόν και το μέλλον (σπουδές, επαγγελματική αποκατάσταση), αλλά και ενσυναίσθηση για τους συνανθρώπους τους”.
“Τι είναι η κρίση”;
Από την έρευνα προκύπτει ότι τα περισσότερα παιδιά συνδέουν την οικονομική κρίση με την έλλειψη χρημάτων, την αδυναμία εξόφλησης λογαριασμών και την έλλειψη βασικών αγαθών. “Υπάρχουν οικογένειες που δεν έχουν λεφτά να πληρώσουν τη ΔΕΗ και έτσι κόβεται το ρεύμα, μερικές οικογένειες κλέβουν ρεύμα και μερικές ζουν με κεριά”, λέει μαθητής. “Άνθρωποι αντιμετωπίζουν προβλήματα και ζουν κάτω από το όριο της φτώχειας και τα προβλήματα που κάποτε μας φαίνονταν απίστευτα να συμβούν, τώρα συνάνθρωποί μας τα βιώνουν καθημερινά”, σημειώνει άλλος μαθητής.
“Λιγότερα ταξίδια και δώρα”
Τα πρώτα πράγματα, που σύμφωνα με τα παιδιά, θυσιάζουν οι γονείς τους, για να αντιμετωπίσουν την οικονομική κρίση είναι οι διακοπές και τα ταξίδια, οι αγορές παιχνιδιών και οι εκδηλώσεις ψυχαγωγίας. “Από τότε που ήλθε η οικονομική κρίση στην οικογένειά μου μειώθηκαν πολλά πράγματα όπως: τώρα πλέον δεν πηγαίνουμε ταξίδια τα καλοκαίρια, σταματήσαμε να θέλουμε πολλά πράγμα κ.α.”, εξηγεί μαθητής, ενώ άλλος λέει ότι “κάθε Πάσχα και Χριστούγεννα πηγαίναμε στην Κρήτη ή στην Αθήνα, ενώ πλέον πάμε στην Κρήτη μόνο το καλοκαίρι και όχι για διασκέδαση, για τα λάδια”.
“Κόβονται εξωσχολικές/ αθλητικές δραστηριότητες για 1 στα 6 παιδιά”
Ένα στα έξι παιδιά ανέφερε ότι αναγκάστηκε να διακόψει εξωσχολικές εκπαιδευτικές και αθλητικές δραστηριότητες, λόγω αδυναμίας των γονέων να πληρώσουν.
Ωστόσο, πολλά παιδιά δείχνουν να αντιλαμβάνονται πλήρως τις δυσκολίες της οικογενειακής τους κατάστασης και προσπαθούν να προσαρμοστούν στα νέα δεδομένα “Εγώ κι ο αδελφός μου μάθαμε να μη ζητάμε πολλά πράγματα επειδή ξέρουμε ότι πρέπει να κάνουμε οικονομία και ότι θα έλθουν καλύτερες ημέρες”, αναφέρει μαθητής.
“Φόβος για το άγνωστο”
Τα παιδιά στο σύνολό τους αντιμετωπίζουν με φόβο και ανησυχία το μέλλον, πιστεύουν ότι μελλοντικά θα δυσκολέψει κι άλλο η κατάσταση και ανησυχούν για πιθανή ανεργία των γονέων τους. “Φοβόμαστε μη χειροτερέψουν τα πράγματα και δεν έχουμε ούτε σπίτι, ούτε φαΐ, ούτε τίποτα”. “Έχω πολλές ανησυχίες, γιατί η μαμά μου δουλεύει και παίρνει ψίχουλα και αν τα πάρει. Ο πατέρας μου είναι συνταξιούχους και έχει να πληρωθεί ένα χρόνο σχεδόν”, είναι κάποιες από τις περιγραφές.
“Δυσανάλογος της ηλικίας ψυχολογικός φόρτος”
Τα παιδιά μέσα από τις απαντήσεις τους δείχνουν ότι αντιλαμβάνονται την κοινωνική αδικία που πλήττει τους πιο αδύναμους, βιώνουν τα ίδια εσωτερικές συγκρούσεις, νιώθουν ότι δε μπορούν να αντιμετωπίσουν τα κοινωνικά προβλήματα, παρόλο που δεν τους αναλογούν τέτοιες ευθύνες, εσωτερικεύουν συναισθήματα θλίψης και ενοχών για τους συνανθρώπους, μοιράζονται ψυχολογικά την κατάσταση την οποία βιώνουν, εκφράζοντας μία μορφή ενσυναίσθησης.
“Βλέπω τους άλλους ανθρώπους και στεναχωριέμαι, γιατί δεν έχουν λεφτά να πάνε σχολείο, γιατί δεν έχουν ρούχα, παπούτσια και τα πράγματα που χρειάζονται στο σχολείο”, λέει μαθητής, ενώ άλλος περιγράφει ότι “κάποιους τους βλέπεις στον δρόμο και στεναχωριέσαι που ζητάνε οι άνθρωποι λίγα λεφτά για να φάνε ενώ εσύ τρως κανονικά. Οι άνθρωποι μένουν άστεγοι γιατί δεν έχουν να πληρώσουν το ενοίκιο ή τη ΔΕΗ, τους φόρους κ.α.”
“Δυσκολίες και στο σχολείο”
Στις απαντήσεις των παιδιών περιγράφονται καθημερινές εικόνες από το σχολείο τους με συμμαθητές, οι οποίοι δυσκολεύονται οικονομικά. “Βλέπεις παιδιά που δεν έχουν να φάνε τίποτα και στεναχωριέσαι ιδιαίτερα”, αναφέρει μαθητής.
Τα παιδιά αντιλαμβάνονται, επίσης, ότι και το ίδιο το σχολείο αντιμετωπίζει προβλήματα λειτουργίας λόγω της οικονομικής κρίσης και γι αυτό προτείνουν- μεταξύ άλλων- δωρεάν σίτιση και δωρεάν συμμετοχή των μαθητών στις εκπαιδευτικές δραστηριότητες που απαιτούν πρόσθετη οικογενειακή δαπάνη (εκπαιδευτικές εκδρομές, επισκέψεις κ.λπ).
“Πιστεύω ότι άμα το σχολείο μειώσει τα χρήματα που πρέπει να πληρώνουμε λίγο, τότε οι οικογένειες δεν θα έχουν τόσα έξοδα”, προτείνει μαθητής, ενώ ένας άλλος σημειώνει ότι “μπορεί το σχολείο να κάνει ένα συσσίτιο ή να μειώσει τις τιμές στα κυλικεία”.
“Ποιος φταίει;”
Αναζητώντας τις αιτίες της οικονομικής κρίσης τα παιδιά θεωρούν ως υπευθύνους, αυτούς που ασκούν την εξουσία και προτείνουν “να πάρουν τα λεφτά από τους πλούσιους και να τα μοιράσουν στους φτωχούς” ή “να ενωθούμε όλοι μαζί όπως τότε το 1821 και να κάνουμε μία δημοκρατική επανάσταση”.
“Εκδήλωση άγχους με ψυχοσωματικά συμπτώματα”
Συνοψίζοντας τις απαντήσεις των παιδιών η κ Μαγαλιού επισημαίνει ότι τα παιδιά αντιλαμβάνονται την οικονομική κρίση με ευαισθησία, αναλαμβάνοντας σε πολλές περιπτώσεις να “σηκώσουν” ένα δυσανάλογο βάρος, που δεν αντιστοιχεί στην τρυφερή ηλικία τους και που μπορεί να διαταράξει τη συναισθηματική τους ισορροπία.
Μάλιστα τονίζει ότι τα οικονομικά προβλήματα που αντιμετωπίζει η οικογένεια κάποιου μαθητή κατά κανόνα μεταφέρονται στο σχολείο και επηρεάζουν τις επιδόσεις του και τη συμπεριφορά του γενικότερα.
Επίσης, το έντονο άγχος συχνά αποκτά και ψυχοσωματικά χαρακτηριστικά. “Διαπιστώνουμε ότι πάρα πολύ συχνά πια τα παιδιά διαμαρτύρονται για πόνο στην κοιλιά κ.λπ.”, λέει.
“Ο ρόλος του εκπαιδευτικού στην αποφόρτιση”
Η άμβλυνση των συναισθηματικών προβλημάτων και κοινωνικών ανισοτήτων που προκαλεί η οικονομική κρίση, είναι σύμφωνα με την κ Μαγαλιού ο κοινωνικός ρόλος που καλείται να διαδραματίσει σήμερα το σχολείο.
“Ο κοινωνικός ρόλος του εκπαιδευτικού είναι πολύ σημαντικός, αφορά πέρα από το γνωστικό πεδίο και τη συναισθηματική ισορροπία του παιδιού, πρέπει να φροντίζουμε να είναι και χαρούμενο και ήρεμο”, σημειώνει, εξηγώντας ότι “όταν ένα παιδί βιώνει την οικονομική κρίση μέσα από τις εμπειρίες στο σπίτι του, αυτό θα του δημιουργήσει προβλήματα στις σχολικές επιδόσεις, δημιουργώντας εκπαιδευτικές ανισότητες μέσα στην τάξη”.
“Έχουμε κοινωνική υποχρέωση να δώσουμε προτεραιότητα στα παιδιά που βιώνουν τις συνέπειες της κρίσης, να αναδείξουμε τα προβλήματά τους, να αναζητήσουμε λύσεις, να υπάρχει μία ανοιχτή συζήτηση και μία διαρκής επεξεργασία των κοινωνικών ζητημάτων μέσα στην τάξη, γιατί το σχολείο δεν είναι μόνο γνώση, αλλά πρέπει να προωθεί τις ανάγκες όλων των παιδιών και την κοινωνική δικαιοσύνη, αλλά και να προάγει την ψυχική ανθεκτικότητα των μελών του και κυρίως να δίνει μηνύματα αισιοδοξίας”, τονίζει η κ Μαγαλιού.
Η έρευνα, με τη μορφή ερωτηματολογίου, διεξήχθη το Μάρτιο του 2013 σε τρία δημοτικά σχολεία της Δυτικής Θεσσαλονίκης, κάθε ένα από τα οποία παρουσιάζει διαφορετικά κοινωνικοοικονομικά χαρακτηριστικά. Στο ένα σχολείο υπήρχαν μόνο ελληνικής καταγωγής μαθητές, ενώ στα άλλα δύο ποσοστό 30% των μαθητών που συμμετείχαν στην έρευνα ήταν παιδιά μεταναστών.
