Το φιξάρισμα της γρήγορης ανταμοιβής, ο αποπλανητικός χαρακτήρας των διαδικτυακών παιχνιδιών και οι εξίσου εθισμένοι γονείς είναι μερικά από τα στοιχεία που κλέβουν την παράσταση, σύμφωνα με ρεπορτάζ της «Νέας Σελίδας, η οποία συνομίλησε με τους επικεφαλής των φορέων που ασχολούνται με τον διαδικτυακό εθισμό στην Ελλάδα και ρίχνει φως σε ένα ανησυχητικό φαινόμενο στη ζωή των παιδιών, το οποίο βρίσκεται σε έξαρση.
«Οι γονείς που μας καλούν είναι σε απελπισία σχετικά με αυτό που αντιμετωπίζουν στο σπίτι. Μας αναφέρουν ολοένα και πιο ακραίες συμπεριφορές από τα παιδιά τους, εκρήξεις θυμού και αυξημένη επιθετικότητα. Εχουμε ακούσει περιστατικό που 15χρονος χτύπησε πολύ άσχημα τη μητέρα του επειδή έκοψαν τη σύνδεση στο ίντερνετ», τονίζει με ανησυχία στη «Νέα Σελίδα» ο Γιώργος Κορμάς, υπεύθυνος της γραμμής βοήθειας του Ελληνικού Κέντρου Ασφαλούς Διαδικτύου του Ιδρύματος Τεχνολογίας και Ερευνας, και συνεχίζει: «Οι βίαιες εκδηλώσεις εμφανίζονται την ώρα της έντασης, όταν οι γονείς τραβούν τα καλώδια από τις πρίζες».
Στη γραμμή βοήθειας Helpline (210 6007686) οι έφηβοι και οι γονείς τους αναφέρουν περιστατικά που σχετίζονται με διαδικτυακή παρενόχληση, παραπλάνηση, εκβιασμό και εθισμό: «Το 35%-40% των κλήσεων που λαμβάνουμε από τους γονείς αφορά στον εθισμό των παιδιών τους. Λαμβάνουμε 600 με 800 κλήσεις τον χρόνο από γονείς, διατηρώντας το μεγαλύτερο ποσοστό ανάμεσα στις 32 χώρες όπου λειτουργούν αντίστοιχες γραμμές».
Αιτίες, διαταραχές και αυξητική τάση
Σύμφωνα με τον κ. Κορμά, ένα σημαντικό λάθος που κάνουν οι Ελληνες γονείς είναι ότι όταν ζητούν βοήθεια από κάποιον ειδικό, το πρόβλημα του παιδιού έχει ήδη διογκωθεί: «Στην πραγματικότητα όμως, όσο κι αν πονάει που το λέμε, συχνά οι ίδιοι γονείς έχουν σπρώξει τα παιδιά τους προς αυτή την κατεύθυνση με το να τους δίνουν το τάμπλετ για να καθίσουν ήσυχα στη βόλτα, στον καφέ ή στο ταξίδι με το καράβι ώστε να μπορούν να τα ελέγχουν».
Και ποιες είναι οι αιτίες ανόδου του διαδικτυακού εθισμού; Σε κάποιες περιπτώσεις υπάρχει συννοσηρότητα με άλλη ψυχική διαταραχή, με ελλειμματική προσοχή ή με αγχώδη διαταραχή, και η μια ευνοεί την ανάπτυξη της άλλης. Σε άλλες, πάλι, περιπτώσεις τα παιδιά προσπαθούν να αποφύγουν μια επώδυνη ενδοοικογενειακή κατάσταση ή απλώς… αντιγράφουν τους γονείς τους: «Ο συνηθέστερος εθισμός αφορά στα διαδικτυακά παιχνίδια για τα αγόρια και στα κοινωνικά δίκτυα για τα κορίτσια. Το 2009 το 90% των εξαρτημένων παιδιών στην Ελλάδα ήταν αγόρια και το 10% κορίτσια. Τώρα η αναλογία είναι 50%-50%, με αυξητική τάση στα κορίτσια, τα οποία συνδέονται διαρκώς στο Instagram».
H επικίνδυνη αλλοίωση της πραγματικότητας
Ενας άλλος βασικός λόγος της έξαρσης του φαινομένου είναι ότι τα παιδιά σήμερα διαθέτουν το δικό τους smartphone από πολύ μικρή ηλικία – αρκετά από τη β΄ δημοτικού. Νευραλγικό όμως ρόλο παίζει και η διαμόρφωση της κουλτούρας και των προτύπων που «χτίζουν» τα διαδικτυακά παιχνίδια αλλά και ο ψεύτικα λαμπερός κόσμος των social media.
«Το πιο τρανταχτό πρόβλημα που αντιμετωπίζουμε αυτή τη στιγμή, όπως το ακούμε και από τους γονείς, είναι ο εθισμός σε ένα παιχνίδι με όνομα “Fortnite Battle Royale” (σ.σ.: το παιχνίδι παίζεται ως εξής: εκατό παίκτες συγκεντρώνονται σε ένα νησί και πρέπει να εξοντώσουν ο ένας τον άλλο μέχρι να μείνει ένας ζωντανός, που θα είναι και ο νικητής. Είναι διαθέσιμο από PC, Mac, PlayStation 4, Xbox One και iPhone, ενώ είναι έτοιμη και η έκδοση για κινητά τύπου Android). Το εν λόγω παιχνίδι έχει δημιουργήσει μια μανία που όμοιά της δεν έχουμε ξαναδεί. Τα παιδιά το αποζητούν συνεχώς, γιατί το βλέπουν παντού γύρω τους – τα περίπτερα, για παράδειγμα, πουλούν μεταλλικές τάπες Forthnite, στο YouTube υπάρχουν βίντεο με τη χορογραφία που κάνουν οι ήρωες του παιχνιδιού και τώρα οι δάσκαλοι μας μεταφέρουν ότι στα διαλείμματα τα παιδιά προβάρουν τη συγκεκριμένη χορογραφία.
Πρόκειται για ένα ολόκληρο μοντέλο μίμησης και συμπεριφοράς, το οποίο είναι ανεξέλεγκτο. Η μεταλλική τάπα θα ωθήσει το αγοράκι να παίξει το παιχνίδι από τις πρώτες τάξεις του δημοτικού, ενώ, σύμφωνα με τις ίδιες τις οδηγίες της εταιρείας, είναι ακατάλληλο για παιδιά κάτω των 12. Αλλοι κίνδυνοι που ενέχει το παιχνίδι είναι η επικοινωνία με αγνώστους, μια και δίνει τη δυνατότητα στα παιδιά να δημιουργούν ομάδες και να συνομιλούν είτε με μηνύματα είτε με μικρόφωνο και εικόνα, καθώς και το cyberbullying, όταν οι συζητήσεις βγαίνουν εκτός ορίων πάνω στην ένταση του παιχνιδιού».
Κατά τον Γιώργο Κορμά, το πιο σοβαρό κομμάτι της υπόθεσης είναι ότι τα παιδιά αναπτύσσουν μια ψεύτικη διαδικτυακή προσωπικότητα, χάνοντας στη διαδρομή την υγιή ανάπτυξη της δικής τους αλλά και τα στοιχεία του αληθινού κόσμου που τα περιβάλλει: «Στην ουσία, το διαδίκτυο αλλάζει ολόκληρη την παιδική τους ηλικία. Στο Ελληνικό Κέντρο Ασφαλούς Διαδικτύου μας προξένησε μεγάλη εντύπωση ότι τις μέρες των φονικών πυρκαγιών στην Αττική από τις 100 αναρτήσεις των ενηλίκων οι 70 αφορούσαν στο καταστροφικό γεγονός, ενώ στους εφήβους, οι οποίοι μαθαίνουν τις ειδήσεις και έχουν εικόνα της πραγματικότητας, μόλις οι 6 στις 100 ήταν για τις φωτιές. Η ψεύτικη εικόνα της ζωής όμως διαμορφώνεται και από τα social media. Στη γραμμή βοήθειας ακούμε πολλούς γονείς να μας λένε ότι τα παιδιά τους κλέβουν χρήματα από τους ίδιους ή από συγγενείς για να αγοράσουν ακριβά ρούχα και παπούτσια και να φωτογραφηθούν με αυτά, με στόχο να ανεβάσουν τη φωτογραφία στο Instagram και να πάρουν όσα περισσότερα likes γίνεται».
Πώς λειτουργεί το φαινόμενο εν μέσω… αμάθειας
Ο Κωνσταντίνος Σιώμος, ψυχίατρος και πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Μελέτης της Διαταραχής Εθισμού στο Διαδίκτυο, σε πρόσφατο συνέδριο για την προώθηση της καινοτομίας στην εκπαίδευση παρουσίασε μια σειρά ανησυχητικών πορισμάτων έπειτα από πρόσφατη έρευνα που πραγματοποίησε η ΕΕΜΔΕΔ σε συνεργασία με εννέα ευρωπαϊκά πανεπιστήμια. Το πιο σημαντικό απ’ όλα είναι ότι η Ελλάδα είναι η δεύτερη χώρα μετά την Αγγλία σε εθισμό στο διαδίκτυο.
Οπως είπε ο ίδιος στη «Νέα Σελίδα», «η ηλικία των εθισμένων χρηστών μειώνεται διαρκώς. Πρόκειται, βέβαια, για παγκόσμιο φαινόμενο». Και γιατί συμβαίνει αυτό; «Επειδή οι οικογένειες συνολικά δυσκολεύονται να αντλήσουν ικανοποίηση έξω από την εύκολη και φτηνή ηλεκτρονική ψυχαγωγία. Είναι όμως και θέμα ψηφιακής νοημοσύνης», εξηγεί ο κ. Σιώμος και συνεχίζει: «Στις σκανδιναβικές χώρες οι καλές ψηφιακές δεξιότητες καλλιεργούνται στο σχολείο από νωρίς, κάτι που στην Ελλάδα σχεδόν απουσιάζει. Να πούμε, βέβαια, ότι ο νούμερο ένα υπεύθυνος για την κακή χρήση του διαδικτύου από τα παιδιά είναι οι γονείς».
Εξίσου βασική αιτία του φαινομένου, όπως επισημαίνει ο κ. Σιώμος, είναι και αυτή του λεγόμενου κυκλώματος της «άμεσης ανταμοιβής» που παίρνουν τα παιδιά από το διαδίκτυο, μια αντίδραση που μοιάζει με το γρήγορο φιξάρισμα: «Υπάρχει βιολογικό υπόβαθρο στην εξάρτηση. Η ντοπαμίνη δεν παράγεται σε βασικές δραστηριότητες που πρέπει να κάνουν τα παιδιά, όπως, π.χ., το διάβασμα, ενώ η διαδικτυακή εξάρτηση τους τη χαρίζει άμεσα, “εκπαιδεύοντας” με τελείως λάθος τρόπο τον εγκέφαλό τους. Υπάρχουν μελέτες από το 2011 αλλά και νευροαπεικονιστικές έρευνες που δείχνουν αλλαγές στη φαιά ουσία του εγκεφάλου αλλά και σε ποσοστά μεταβολισμού της γλυκόζης στις εγκεφαλικές δομές στα φυσιολογικά άτομα σε σχέση με τα εθισμένα. Το ίδιο ακριβώς πρόβλημα αντιμετωπίζουν, φυσικά, και οι γονείς τους. Η νέα τεχνολογία μπήκε στη ζωή των Ελλήνων χρηστών εμπειρικά. Στην ουσία, δεν εκπαιδευτήκαμε για να τη χρησιμοποιούμε σωστά».
Τρόποι αντιμετώπισης και από το σχολείο
Πλέον το βασικό ερώτημα είναι τι πρέπει να κάνουν οι γονείς αλλά και το σχολείο. «Καταρχάς, το ζήτημα πρέπει να αντιμετωπιστεί με όρους κοινωνικού φαινόμενου απ’ όλη την κοινωνία», επισημαίνει ο κ. Κορμάς και συνεχίζει: «Τα παιδιά δεν πρέπει να χρησιμοποιούν κοινωνικά δίκτυα και smartphones τουλάχιστον μέχρι τo τέλος του δημοτικού».
Με τη σειρά του, ο κ. Σιώμος προσθέτει: «Οι γονείς πρέπει να εξοπλίζονται με τα προγράμματα γονικού ελέγχου για τη χρήση του διαδικτύου στους υπολογιστές και στα κινητά τηλέφωνα, που είναι πια διαθέσιμα. Tα παιδιά πρέπει να είναι θωρακισμένα πριν φτάσουν στην εφηβεία, όταν ο παρορμητισμός της ηλικίας ούτως ή άλλως θα τα εκθέσει σε διάφορους κινδύνους. Το πιο σημαντικό όμως που πρέπει να θυμούνται οι γονείς είναι ότι τα παιδιά δεν μπορούν να βάλουν όρια στον εαυτό τους· πρέπει να το κάνουμε εμείς γι’ αυτά. Οσο για το σχολείο, είναι αναγκαίο και αυτό να εστιάζει από νωρίς στην ψηφιακή εκπαίδευση των μαθητών, δημιουργώντας μια ασπίδα για τη νέα γενιά».
Τι δείχνουν οι έρευνες
• Φέτος ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας κατέγραψε ως νέα επίσημη διαταραχή εκείνη των παιχνιδιών που παίζονται τόσο στο διαδίκτυο όσο και στις κονσόλες.
• Ο διαδικτυακός εθισμός αυξάνεται στα παιδιά ηλικίας 13, 14 και 15 χρόνων.
• Σε πρόσφατη διαδικτυακή έρευνα (σε δείγμα 1.100 χρηστών) του Ελληνικού Κέντρου Ασφαλούς Διαδικτύου οι γονείς παραδέχονται ότι τα παιδιά τους χρησιμοποιούν τα κοινωνικά δίκτυα χωρίς να έχουν συμπληρώσει το 13ο έτος της ηλικίας τους.
• Ερευνα της Ελληνικής Εταιρείας Μελέτης της Διαταραχής Εθισμού στο Διαδίκτυο έδειξε ότι από το 2008 έως το 2013 ο διαδικτυακός εθισμός στις ηλικίες 12 έως 18 ετών στην περιοχή της Θεσσαλίας διπλασιάστηκε από το 6% στο 12%.
• Στην Κω, τον πληθυσμό της οποίας η Ελληνική Εταιρεία Μελέτης της Διαταραχής Εθισμού στο Διαδίκτυο μελέτησε από το 2008 έως το 2012, ο εθισμός των παιδιών ανέβηκε από το 11% στο 16,3%. Το 2012 ο ευρωπαϊκός μέσος όρος ήταν 4,4%. Σύμφωνα και με τους Γ. Κορμά και Κ. Σιώμο, η διαδικτυακή εξάρτηση εμφανίζει μεγαλύτερη εξάρτηση στην περιφέρεια.
• Το 2013, σε εξεταζόμενο δείγμα παιδιών από 12 έως 18 ετών, το 37% είχε εμπειρία διαδικτυακού τζόγου, ενώ εξάρτηση είχε το 4,1%. Στην Κύπρο τα αντίστοιχα νούμερα ήταν 19% και 2,5%.
• Σύμφωνα με έρευνα που δημοσιεύτηκε στο επιστημονικό περιοδικό «Computers in Human Behavior» τον φετινό Ιούλιο, τα ποσοστά των συμπτωμάτων εθισμού τυπικά κυμαίνονταν περίπου στο 25% πανευρωπαϊκά και στο 37,7% όσον αφορά στους Ελληνες χρήστες.
