Πόσο κινδυνεύει ο θεσμός της Ελληνικής οικογένειας;

Οι γονικοί ρόλοι είναι λιγότερο διακριτοί. Ο πατέρας σαν κυριαρχική μορφή, ιεραρχικά στην κορυφή της πυραμίδας να αποτελεί τον καθρέφτη της οικογένειας στις κοινωνικές σχέσεις και η μητέρα να μένει στο σπίτι για να ασχολείται με τις καθημερινές δουλειές, το νοικοκυριά και τα παιδιά δεν είναι πια ο αυστηρός κανόνας. Οι περισσότερες γυναίκες πλέον, τόσο για οικονομικούς όσο και για κοινωνικούς λόγους,  εργάζονται έχοντας σημαντικό και απαιτητικό μερίδιο στον εργασιακό στίβο.  Ο πολλαπλός ρόλος αυτός της γυναίκας, ως εργαζόμενης, ως συζύγου, ως μητέρας,  έχει σαν αποτέλεσμα  να  δημιουργηθούν νέες ανάγκες στους τρόπους φροντίδας των παιδιών, με προφανείς επιπτώσεις στην ανατροφή και διαπαιδαγώγηση των παιδιών.

Οι άνθρωποι, αλληλεπιδρώντας μέσα στις νέες οικογενειακές και κοινωνικές συνθήκες,  χάνουν σημαντικό μερίδιο από την συντροφικότητα, την οικειότητα και τη  συναισθηματικότητα των σχέσεών τους, έχοντας αποξενωθεί  ο ένας από τον άλλο, χωρίς το safety net,  το υποστηρικτικό δίκτυο της γειτονιάς, των φίλων, του οικείου περιβάλλοντος, ακόμα και σε πολλές περιπτώσεις της οικογένειας. Τελικό αποτέλεσμα που συναντάμε συχνά πλέον και μάλιστα σε δραματικές κορυφώσεις κάποιες φορές: η έντονη μοναξιά να αποτελεί κυρίαρχο συναίσθημα της εποχής μας, αλλοτριώνοντας την ανθρώπινη φύση,  όπως και τον εσωτερικό πυρήνα της σύγχρονής οικογένειας.

Θέλοντας να μάθουμε αν και κατά πόσο περνάει κρίση η σήμερα η θεσμός της ελληνικής οικογένειας, ρωτήσαμε τον κ. Ορέστη Νέτα, (Κοινωνικός Ψυχολόγος -Ψυχοθεραπευτής) να μας δώσει την δική του άποψη.

Γιατί ο θεσμός της οικογένειας ήταν πάντα τόσο σημαντικός για τον άνθρωπο; 

Η οικογένεια αποτελεί την πρώτη και ίσως παντοτινή εικόνα της αλήθειας για κάθε άνθρωπο.  Είναι το πρώτο πλαίσιο ασφάλειας αλλά και η γνωριμία με τον κόσμο.  Τα πρώτα τρία με τέσσερα χρόνια το παιδί αισθάνεται πως ότι συμβαίνει στο σπίτι του, συμβαίνει σε όλα τα σπίτια (παιδικός εγωκεντρισμός).  Ο τρόπος με τον οποίο βιώνει την αγάπη, είναι ο μοναδικός τρόπος που εκφράζεται η αγάπη (ακόμα και αν η αγάπηεκφράζεται με βία ή θλίψη).  Από αυτό το σημείο και μετά οι πήγες της αλήθειας πολλαπλασιάζονται (κοινωνικοποίηση): Δασκάλες, συμμαθητές, καθηγητές, τηλεόραση, διαδίκτυο.  Όλα χτίζονται πάνω σε αυτά τα πρώτα χρόνια. Τα παιδιά άλλες φορές επιβεβαιώνουν αυτό που έχουν ορίσει ως αλήθεια και άλλες φορές ακυρώνονται. Ο τρόπος που η οικογένεια θα χειριστεί αυτές τις δυο πιθανότητες, θα χτίσει την κοινωνική λειτουργικότητα (αυτονομία) του μελλοντικού ενήλικα και γονιού.

Ποιο ήταν το πλεονέκτημα της «δεμένης» ελληνικής οικογένειας σε σχέση με τις πιο «χαλαρές», «εναλλακτικές» δομές οικογένειας που συναντάμε σήμερα;

Η «δεμένη» οικογένεια δεν είναι απλά θέμα παράδοσης.  Είναι αποτέλεσμα μιας ιστορικά συνεχιζόμενης κοινωνικής ανασφάλειας.  Στην Ελλάδα αποτελεί τον μόνο θεσμό που δεν μεταβάλλεται.  Σε χώρες όπου οι κοινωνικές δομές παραμένουν σταθερές μέσα στο χρόνο, οι οικογενειακές δομές χαλαρώνουν.

Τα πρώτα χρόνια της οικογένειας δύσκολα θα συναντήσουμε χαλαρές δομές.  Με τη γέννηση του παιδιού η οικογένεια (διευρυμένη η μη) συσπειρώνεται με ένα φυσικό τρόπο (ή τουλάχιστον έτσι πρέπει) λόγω της ευαλωτότητας του νέου μέλους και της μητέρας.  Στη συνέχεια το «δέσιμο» προσαρμόζεται στις καθημερινές συνθήκες.  Η ενεργή παρουσία της γιαγιάς και του παππού βοηθά τους γονείς (και κατά συνέπεια το παιδί) να βιώσουν τον πρώτο αποχωρισμό λιγότερο αγχωτικά. Το πλεονέκτημα λοιπόν της δεμένης οικογένειας είναι ότι απομυθοποιεί τον αποχωρισμό (αίσθηση εγκατάλειψης) γενικότερα, μιας και πάντα θα είναι εκεί. Το παραπάνω αποκτά όλο και μεγαλύτερη άξια, όσο το γενικό κοινωνικό πλαίσιο είναι ανασφαλές.

 

Η  υπερπροστατευτικότητα των Ελλήνων γονιών, που συναντάται ακόμα κι όταν τα παιδιά περνούν το κατώφλι της ενηλικίωσης,  έχει τελικά περισσότερο αρνητικό ή θετικό πρόσημο στην εξέλιξή τους;

Στη ψυχολογία οι λέξεις που ξεκινούν με «υπέρ»- ή «υπό»- έχουν πάντα αρνητικό πρόσημο.  Η προστατευτικότητα λοιπόν των Ελλήνων γονιών (δεμένη οικογένεια) αποτελεί φυσική ανάγκη για τα πρώτα χρόνια και επιλογή για τη συνέχεια.  Η επιλογή έχει να κάνει με το πως επιθυμεί ο γονιός να αναθρέψει το παιδί του καθώς και με τις επικρατούσες κοινωνικές συνθήκες.

Η υπερπροστασία πάντα δημιουργεί μια ψευδή εικόνα τόσο της πραγματικότητας όσο και των ικανοτήτων του παιδιού.  Το παιδί αισθάνεται ότι στη ζωή δεν υπάρχει η αιτιακή σχέση ανάμεσα στη πράξη και στο κόστος (φόβος, πόνος, στεναχώρια).  Έτσι μυθοποιούνται συναισθήματα τα οποία στην πραγματική ζωή είναι απόλυτα φυσιολογικά και χρήσιμα.  Αντίστοιχα το παιδί δεν αποκτά αληθινή γνώση των δυνατοτήτων/ικανοτήτων (τι μπορώ και δεν μπορώ σε σχέση με το θέλω) με άμεση συνέπεια δυσκολίες στη κοινωνική προσαρμογή.

 

Ποιος είναι ο καθρέφτης της μέσης ελληνικής οικογένειας, στην Ελλάδα του σήμερα; 

Η Ελληνική δεμένη οικογένεια παραμένει καθώς επίσης αναβιώνει και η έννοια της διευρυμένης μορφής της.  Η συνεργατικότητα που δημιουργούν οι κοινωνικό-οικονομικές συνθήκες φέρνουν πάλι στο προσκήνιο επαφές με συγγενείς που τις περισσότερες φορές αποτελούν σπουδαίο παράγοντα κοινωνικοποίησης και προσαρμοστικότητας στα παιδιά (χωρίς να μεταφράζουμε την ανάγκη σε αγάπη).

Αυτό που συναντάμε συχνά σήμερα είναι τον ενοχικό γονιό.  Η απουσία λόγω υπερεργασίας καθώς και η αγχωτική ή μελαγχολική διάθεση (κυρίως λόγω οικονομικών προβλημάτων-ανεργία) επηρεάζουν σε μεγάλο βαθμό την ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξη του παιδιού.  Η κυκλοθυμική διάθεση του γονιού είναι για τα παιδιά πηγή άγχους μιας και όταν δεν γνωρίζουν (ορίζω την κατάσταση) αισθάνονται ότι έχουν την ευθύνη.  Τα παιδιά δεν φοβούνται τα συναισθήματα.  Τη μη σταθερότητα και την άγνοια φοβούνται. Την απαισιοδοξία δεν την γνωρίζουν.

 

Διαζύγια, συγκατοίκηση, σύμφωνα συμβίωσης… πόσο όλα αυτά έχουν επηρεάσει τις ισορροπίες στον θεσμό  της οικογένειας;

Πρέπει να γίνει σαφές ότι από την γέννηση ενός παιδιού και έπειτα υπάρχει μια δέσμευση που δεν ορίζεται από κανένα κρατικό έγγραφο.  Οι γονείς, όποια σύμβαση και αν έχουν κάνει μεταξύ τους, είναι γονείς για πάντα.  Όταν αυτό συμβαίνει τότε για το παιδί η οικογένεια υπάρχει, απλά αλλάζει μορφή.

Πέρα λοιπόν από την γονεϊκή δέσμευση, οι συμβάσεις του ζευγαριού συμβολίζουν άλλες φορές πεποιθήσεις και άλλες φορές προβλήματα.  Είναι γεγονός πως κάθε πρόβλημα του ζευγαριού που δεν λύνεται (αποσιωπάται και διαιωνίζεται) έχει άμεσο αντίκτυπο στο παιδί.  Κάθε μορφή καταπίεσης ή έλλειψη αμοιβαιότητας στο ζευγάρι επηρεάζει την ισορροπία στην οικογένεια.  Ας μη ξεχνάμε ότι η οικογένεια αποτελεί μια φυσική διαδικασία, όλα τα υπόλοιπα είναι απλές ανθρώπινες επινοήσεις (γάμος, συγκατοίκηση, σύμφωνο συμβίωσης).

Ποιος είναι τελικά ο πραγματικός προορισμός της οικογένειας;

Ο προορισμός μιας οικογένειας είναι η δημιουργία.  Είναι μια συνεργατική δέσμευση που σκοπό έχει να φροντίσει και να εκπαιδεύσει το δημιούργημά της με τέτοιο τρόπο ώστε κάποια στιγμή να είναι ανεξάρτητο και δυνατό να ξεκινήσει να δημιουργεί και εκείνο. Όταν η οικογένεια δεν βρίσκει την ισορροπία ανάμεσα στην φροντίδα και την εκπαίδευση τότε ο σκοπός της εξανεμίζεται.

 

Πώς μπορούμε να χαρίσουμε στα παιδιά μας μια οικογένεια που θα τους δώσει όλα εκείνα τα εφόδια που έχουν ανάγκη για την μελλοντική ζωή τους;

Αυτό που πραγματικά χρειάζονται τα παιδιά είναι να νιώθουν ασφάλεια.  Για να συμβεί αυτό χρειάζεται σταθερότητα (πρόγραμμα), χρειάζεται δημιουργικό παιχνίδι (ερεθίσματα μαζί με το γονιό), σεβασμό στο χρόνο (γονιού και παιδιού), φίλους (γονιού και παιδιού).  Χρειάζεται να νιώθουν ότι έχουν ένα ρόλο μέσα στην οικογένεια (να συμμετέχουν), καμιά φορά πρέπει να κάνουν και κανένα λάθος (απενοχοποίηση-αιτιακές σχέσεις).  Πρέπει τα μέλη της οικογένειας να μιλάνε μεταξύ τους, να εκφράζουν όλα τα συναισθήματα (ακόμα και τα αρνητικά).  Πρέπει οι γονείς να μιλάνε στο παιδί από τη βρεφική ηλικία. Όλα αυτά μαζί (και πολλά ακόμα) είναι φροντίδα και εκπαίδευση.  Είναι αγάπη, άρα ασφάλεια.

 

Από την εμπειρία σας, ποια η αίσθησή σας για το μοντέλο οικογένειας που θα επικρατήσει στο μέλλον

Η οικογένεια υπήρχε και θα υπάρχει για πάντα.  Είναι ο πιο προσαρμοστικός θεσμός.  Κάθε εποχή παίρνει εκείνη τη μορφή με την οποία εξασφαλίζεται η επίτευξη του σκοπού της. Υπάρχει η πίστη ότι φεύγουμε από ένα καλά ιεραρχημένο μοντέλο οικογένειας και πηγαίνουμε σε ένα πιο συνεργατικό.  Η συντροφική οικογένεια είναι το μοντέλο που θέλω να βλέπω για το μέλλον.  Μια ομάδα που οι ρόλοι των μελών είναι ισάξιοι και προσαρμόσιμοι.  Είναι ένα μοντέλο που δουλεύουν και οι δυο γονείς και τις δουλειές του σπιτιού τις κάνουνε μαζί με το παιδί.  Μια ομάδα που τα μέλη της μοιράζονται όλες τις φάσεις και τις καταστάσεις της καθημερινότητας χωρίς να αποζητούν μοναχικά την ξεκούρασή τους.  Η συνεργασία πιστεύω ότι είναι το εργαλεία που θα χρησιμοποιηθεί περισσότερο για να προσαρμοστεί η νέα οικογένεια στις νέες συνθήκες

 

Νινέττα Φαφούτη

Με την συνεργασία του κ. Ορέστη Νέτα, (Κοινωνικός Ψυχολόγος -Ψυχοθεραπευτής)