Την περασμένη εβδομάδα, καθώς αφήναμε τον τριών ετών γιο μας στον παιδικό σταθμό, ο άντρας μου και ο γιος μου έπαιζαν για λίγο στον κήπο πριν πούμε αντίο. Όσο μας επιδείκνυε τις ικανότητές του κάνοντας κούνια, ο γιος μας έβγαλε τα παπούτσια του σπρώχνοντας τα με τα πόδια του, και στη συνέχεια πήδηξε από ένα σχετικά ψηλό σημείο. Φυσικά, προσγειώθηκε με δύναμη στα γυμνά του ποδαράκια, πόνεσε και άρχισε να κλαίει. Ο άντρας μου πήγε αμέσως κοντά του, τον πήρε αγκαλιά, τον χάιδεψε στην πλάτη και ξεκίνησε να του λέει μια ιστορία πως όταν ήταν μικρός είχε κάνει κι εκείνος κάτι ανάλογο και πόνεσε. Μετά, έβαλε τις πατουσίτσες του γιου μας ανάμεσα στα χέρια του και άρχισε να τις κουνάει κάνοντας αστείους θορύβους, σαν να έφτιαχνε ένα παλιό, σκουριασμένο μηχάνημα που έτριζε και σύντομα ο μικρός μας έσκασε ένα χαμόγελο. Ένας άλλος πατέρας τους κοίταξε από δίπλα επικριτικά και είπε κάπως αυστηρά: «Απλά περπάτα και θα περάσει! Άντε, πήγαινε να παίξεις, να τριφτείς με το χώμα.»
Από μέσα μου έβραζα από την παρέμβαση του άλλου πατέρα –όπως βέβαια και ο άντρας μου, που του ανταπέδωσε μία «φονική» ματιά- και από την νοοτροπία της δήθεν «σκληραγώγησης» σε ένα τρίχρονο. Και βέβαια αναρωτήθηκα: Αν ήταν ένα τρίχρονο κορίτσι που είχε χτυπήσει ή αν ήμουν εγώ που προσπαθούσα να ηρεμήσω τον γιο μας, θα είχε την ίδια αντίδραση; Τι έκανε, δηλαδή; Τον αγκάλιασε, του σκούπισε τα δάκρυα και προσπάθησε να του δείξει ότι τον καταλαβαίνει και να τον κάνει να ξεχαστεί και να γελάσει με αυτό που συνέβη – δεν το βλέπω υπερβολικό, ούτε ως «παραχάιδεμα». Για την ακρίβεια, πιστεύω, και η επιστήμη υποστηρίζει, ότι η ενσυναίσθηση και η φροντίδα που δείχνει ο άντρας μου ως πατέρας θα βοηθήσουν τον γιο μας να γίνει ένα δυνατό αγόρι, γεμάτο αυτοπεποίθηση.
Συνήθως, την διάκριση του γονιού με την μεγαλύτερη ενσυναίσθηση την κερδίζουν οι μαμάδες. Αλλά, όπως αποδεικνύει η επιστήμη, και οι άντρες έχουν ξεκάθαρα στη φύση τους το ένστικτο της φροντίδας για την ανατροφή των παιδιών τους. Είναι αποδεδειγμένο πλέον επιστημονικά ότι η πατρότητα επιφέρει αλλαγές στην χημική ισορροπία του ανδρικού εγκεφάλου, που ωθούν τον άντρα πιο κοντά στην οικογενειακή μονάδα και τον προσανατολίζουν στη φροντίδα των παιδιών του. Για παράδειγμα, οι άντρες σημειώνουν μία αύξηση στα επίπεδα προλακτίνης του οργανισμού τους, μίας ορμόνης που επιδρά στη διάθεση για δέσιμο και φροντίδα των παιδιών, η οποία ξεκινά όταν ακόμα η γυναίκα τους είναι έγκυος. Στη συνέχεια, τα επίπεδα τεστοστερόνης τους μειώνονται μετά τη γέννα, γεγονός το οποίο, κατά την άποψη των επιστημόνων, ανακατευθύνει την προσοχή του άντρα από το ζευγάρωμα στο μεγάλωμα των παιδιών.
Έρευνες σε άντρες καταδεικνύουν αλλαγές και στον τρόπο της εγκεφαλικής επεξεργασίας εξωτερικών ερεθισμάτων μετά την γέννηση των παιδιών τους. Για παράδειγμα, παρόλο που γενικά οι γυναίκες έχουν από την φύση τους την τάση να αντιδρούν πιο έντονα στο άκουσμα του κλάματος ενός βρέφους, όταν οι άντρες γίνονται γονείς, αυτή η διαφορά μειώνεται σημαντικά. Οι άντρες που έχουν μωρά δείχνουν δραματικά διαφορετικές εγκεφαλικές αντιδράσεις, όπως αυξημένη δραστηριότητα σε συγκεκριμένες περιοχές του εγκεφάλου, όπως τα αμύγδαλα (περιοχή του εγκεφάλου που παίζει καθοριστικό ρόλο στις φυσιολογικές συναισθηματικές αντιδράσεις και στον τρόπο που ο άνθρωπος αντιλαμβάνεται το εξωτερικό περιβάλλον) σε σχέση με άντρες αλλά και γυναίκες χωρίς παιδιά.
Ο μετασχηματισμός του αρσενικού σε πατρική φιγούρα συναντάται και στα υπόλοιπα πρωτεύοντα όντα. Για παράδειγμα οι πίθηκοι marmoset –που είναι αφοσιωμένοι πατεράδες που κουβαλούν, προστατεύουν και ταΐζουν τα μικρά τους – αναπτύσσουν περισσότερες συνδέσεις των εγκεφαλικών κυττάρων στον προμετωπιαίο φλοιό αφού η σύντροφος τους γεννήσει, πιθανότατα προκειμένου να ενεργοποιηθούν τα πατρικά τους ένστικτα (είναι εντυπωσιακό, ότι στο συγκεκριμένο είδος, οι αρσενικοί πίθηκοι κουβαλούν τα μικρά τους 70% του χρόνου). Ως νέοι πατεράδες, έχουν επίσης αύξηση στα επίπεδα προλακτίνης και αναπτύσσουν περισσότερους υποδοχείς για τη χημική ουσία βασοπρεσίνη (γνωστή και ως ορμόνη της αγάπης).
Η σύγχρονη άποψη στην ψυχολογία συγκλίνει στο ότι τα παιδιά γίνονται πιο ευτυχισμένα και επιτυχημένα όταν οι γονείς τους τα βοηθούν να αναγνωρίζουν και να επεξεργάζονται τα συναισθήματά τους. Το να μιλάμε για τα συναισθήματά μας με τα παιδιά δεν είναι χαϊδολόγημα και περιττός συναισθηματισμός – βοηθάει στη σωστή διαμόρφωση του νευρολογικού συστήματος τους. Και αυτόν τον ρόλο χρειάζεται να τον έχουν και η μητέρα και ο πατέρας, ο καθένας με τον ιδιαίτερο τρόπο του.
Για να συναισθάνεται ένας πατέρας τα παιδιά του, να τα υποστηρίζει συναισθηματικά και να τα φροντίζει δεν χρειάζεται να είναι υπερευαίσθητος, «λεπτεπίλεπτος» ή ασκληραγώγητος. Ένας πατέρας μπορεί να παίζει ποδόσφαιρο με το γιο του, να «παλεύουν» στο χαλί, ή να βάζουν μουσική μαζί στο αυτοκίνητο και να τραγουδάνε, και η τρυφερότητα και η φροντίδα θα υπάρχουν με έναν διακριτικό τρόπο σε όλες αυτές τις καθημερινές επαφές τους.
Όταν το παιδί του μιλάει, ο υποστηρικτικός πατέρας ακούει. Είναι ενθουσιώδης για τα ενδιαφέροντα του παιδιού του, ακόμα κι αν αυτά είναι μέχρι κάποια ηλικία οι ήρωες των παιδικών ταινιών και τα ζωάκια. Και όταν το παιδί του φοβάται να ανέβει στο ψηλότερο μονόζυγο ή να πιάσει ένα σκουλήκι στον κήπο, ο υποστηρικτικός πατέρας το ενθαρρύνει με τα λόγια του και το παρωθεί ήρεμα. Το να νιώθει ένα παιδί άνετα να δείχνει τις αδυναμίες του μπροστά στον πατέρα του είναι η βάση για να χτίσει την αυτοεκτίμηση και την αυτοπεποίθησή του.
Όταν ρώτησα αργότερα τον άντρα μου για το περιστατικό στον παιδικό σταθμό, παραδέχτηκε ότι συχνά νιώθει κοινωνική πίεση σαν πατέρας να είναι πιο σκληρός απέναντι στα παιδιά, και ειδικά απέναντι στον γιο μας. Αλλά τότε, θυμάται την συμπεριφορά του δικού του πατέρα και πόσο άσχημα τον έκανε να νιώθει σαν μικρό παιδί. Σίγουρα τότε ήταν μια άλλη εποχή και οι γονείς ήξεραν πολύ λιγότερα για την ανατροφή και την ψυχολογία των παιδιών. «Δεν θεωρώ ότι είναι ιδιαίτερα σημαντικό να τον κάνω με το ζόρι σκληροτράχηλο – δεν είμαστε και ανθρακωρύχοι. Αν θέλει να γίνει σκληροτράχηλος, θα γίνει. Όταν όμως είναι αναστατωμένος και πονάει, θεωρώ ότι είναι ιδιαίτερα σημαντικό να ξέρει ότι μπορεί να έρθει στον πατέρα του.»
Όταν η συμπεριφορά σου ως γονιός καθορίζει την ανάπτυξη και την μελλοντική ευτυχία του παιδιού σου –και σήμερα πλέον ξέρουμε ότι αυτό ισχύει- δεν υπάρχουν περιθώρια για προκαταλήψεις και στερεότυπα του παρελθόντος.
