«Γονιός είναι ένα επάγγελμα με αμοιβή τα φιλάκια, τις μύξες, τα δάκρυα και τις αγκαλιές. Είναι ένας ρόλος που πρέπει να διατηρηθεί όλη τη ζωή. Οι γονείς πρέπει να κατέχουν πάμπολλες γνώσεις για να αντεπεξέλθουν, όπως ιατρικές, εκπαιδευτικές, μηχανικές και ραπτικές, να έχουν απίστευτα πολλές αρμοδιότητες, όπως διευθυντικές, οργανωτικές, αστυνομικές και άλλες».
Τι είναι γονιός;
Γονιός είναι η διαδικασία της παροχής, προώθησης και υποστήριξης της φυσικής, συναισθηματικής, κοινωνικής και νοητικής ανάπτυξης ενός παιδιού από τη βρεφική ηλικία μέχρι την ενήλικη ζωή. Η λέξη Γονιός αναφέρεται στο «ανάγιωμα» ενός παιδιού και λιγότερο στη βιολογική σχέση.
Στον «ανθρώπινο κόσμο» το ρόλο του γονιού έχουν τις περισσότερες φορές οι βιολογικοί γονείς, παρόλο που η κοινωνία ως δομή/σύστημα διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στη διαδικασία αυτή. Σε κάποιες περιπτώσεις παιδιών το ρόλο αυτό αναλαμβάνουν θετοί γονείς, ανάδοχες οικογένειες ή ιδρύματα. Οι στόχοι του γονεϊκού ρόλου είναι συχνά συζητήσιμοι. Συνήθως οι γονείς καλύπτουν τις φυσικές και τις συναισθηματικές ανάγκες των παιδιών, προστατεύουν και παρέχουν τα εργαλεία και τις ηθικές αρχές σε αυτά μέχρι να ενηλικιωθούν. Στο ζωικό βασίλειο η διαδικασία αυτή είναι πιο μικρής διάρκειας και λιγότερο πολύπλοκη.
Πότε είναι ένα άτομο έτοιμο να γίνει γονιός;
H προετοιμασία για ανάληψη γονικού ρόλου από τους νέους είναι μια διαδικασία η οποία πρέπει να ξεκινήσει από την παιδική ηλικία και είναι στενά συνδεδεμένη με την εκπαίδευση και πρόληψη στα θέματα ψυχοκοινωνικής υγείας.
Για να είναι έτοιμοι οι νέοι να αναλάβουν καθήκοντα γονιών θα πρέπει να αναπτύξουν μια ώριμη και ολοκληρωμένη προσωπικότητα, έτσι ώστε να μπορούν να έχουν υγιείς διαπροσωπικές σχέσεις, να είναι σε θέση να εργάζονται και να είναι ανεξάρτητοι. Μόνο τότε βρίσκονται στη συναισθηματική και πρακτική θέση να γίνουν γονείς.
Μια ώριμη, υγιής προσωπικότητα είναι η βασική προϋπόθεση της συναισθηματικής ετοιμότητας και σταθερότητας ενός ατόμου για την ανάληψη γονεϊκού ρόλου, που είναι η προϋπόθεση για να είναι κάποιος «καλός γονιός».
Ποιοί παράγοντες καθορίζουν τον «καλό γονιό»;
Βασικοί παράγοντες οι οποίοι συμβάλουν, επηρεάζουν και είναι καθοριστικοί στη δημιουργία μια υγιούς προσωπικότητας είναι η οικογένεια, οι κοινωνικοί θεσμοί, το σχολείο και βιολογικοί παράγοντες.
Πώς συμβάλει η οικογένεια;
Ο βασικός ρόλος της οικογένειας είναι να καλύψει βασικές ανάγκες των παιδιών, η πλήρωση των οποίων πρέπει να ξεκινήσει στα πρώτα χρόνια ζωής και είναι τεράστιας σημασίας για την κατοπινή εξέλιξή τους. Aυτές οι ανάγκες πρέπει να συνεχίσουν να παρέχονται από την οικογένεια μέσα στην οποία το παιδί μεγαλώνει μέχρι την ενηλικίωσή του. H παροχή αγάπης και ασφάλειας, η ανάγκη για εμπειρίες, επιτυχία και αναγνώριση, είναι μόνο κάποιες από τις βασικές ανάγκες που καλείται ένας γονιός να καλύψει.
Τι μπορεί να συμβεί αν ο γονιός δεν είναι σε θέση να καλύψει τις ανάγκες του παιδιού; Αν για παράδειγμα ένα βρέφος, στην ηλικία μεταξύ 0-19 μηνών όπου εγκαθίσταται η πρώιμη μορφή ταυτότητας μέσα από τη φροντίδα της μητέρας προς το βρέφος και την κάλυψη των αναγκών, μείνει ικανοποιημένο, (για τροφή, αγάπη) τότε αναπτύσσεται ένας ασφαλής δεσμός και μπαίνουν οι βάσεις για την ανάπτυξη εμπιστοσύνης και αισιοδοξίας. Όταν σε αντίθεση υπάρχουν ελλείμματα στη μητρική φροντίδα, τότε αναπτύσσονται αισθήματα δυσπιστίας και απαισιοδοξίας απέναντι στη ζωή. Ένα παράδειγμα μη επαρκούς εγκατάστασης εμπιστοσύνης, είναι η δυσκολία του παιδιού καθώς μεγαλώνει να αναπτύσσει συνεργασίες και φιλική στάση προς το περιβάλλον, όπως και η τάση να απογοητεύεται εύκολα και να εγκαταλείπει την προσπάθεια.
Αν τα επόμενα χρόνια ενός παιδιού, τότε που ο γονιός καλείται να ενθαρρύνει την αυτονομία και να θέσει όρια στη συμπεριφορά, αποτύχει, τότε το παιδί θα χρειάζεται συνεχή υποστήριξη για να τα καταφέρει ή θα παρουσιάζει υπέρμετρα αντιδραστική συμπεριφορά και θα αδυνατεί να κάνει επιλογές για βασικά του προσωπικά θέματα χωρίς καθοδήγηση από άλλους.
Στην περίοδο της εφηβείας οι γονείς θα πρέπει να λειτουργήσουν υποστηρικτικά και να θέσουν τα κατάλληλα όρια και κανόνες χωρίς να «αντεπιτίθενται» ή να «καταρρέουν», λόγω των εντάσεων που δημιουργούνται. Αν δεν μπορέσουν να καλύψουν την ανάγκη αυτή, τότε μεγαλώνοντας οι έφηβοιθα έχουν δυσκολία να χειριστούν απογοήτευση και αποτυχία.
Ποιος είναι ο ρόλος της κοινωνίας και της παιδείας;
Η κοινωνία στην οποία αναπτύσσεται ένα παιδί με τις αξίες και νόρμες της, επηρεάζει τη διαμόρφωση της προσωπικότητας και συμβάλει στο πώς θα αντιληφθούν οι νέοι το γονεϊκό ρόλο. Οι εξελίξεις και μεταβολές της κοινωνίας δημιουργούν συχνά σύγχιση και δυσκολία στον καθορισμό του γονεϊκού ρόλου.
Δίπλα στην οικογένεια και την κοινωνία, σημαντικός και καθοριστικός παράγοντας στη διαμόρφωση της γονεϊκής ετοιμότητας είναι και η παιδεία. Το σχολείο θα πρέπει να αντιμετωπίσει τα παιδιά ως ολότητα και να λειτουργήσει ως χώρος παροχής κατάλληλης πληροφόρησης των παιδιών στα θέματα της ευρύτερης ψυχοσυναισθηματικής αγωγής.
Η ανάπτυξη ενός παιδιού δεν εξαρτάται μόνο από την οικογένεια, κοινωνία και εκπαίδευση αλλά και από βιολογικούς και ενδοψυχικούς παράγοντες (αυτό το οποίο ονομάζουμε γενετικό υπόβαθρο), οι οποίοι είναι σημαντικοί στην εξέλιξη της προσωπικότητας των ανθρώπων.
Οι νέοι προτού αποφασίσουν να γίνουν γονείς πρέπει να αξιολογήσουν την ετοιμότητά τους, γιατί με τον ερχομό ενός παιδιού θα εισέλθουν σε μια νέα, διαφορετική φάση ζωής καθώς και τη σχέση τους.
Μπορούμε άραγε να κατονομάσουμε τα στοιχεία μιας υγιούς προσωπικότητας, τα χαρακτηριστικά δηλαδή, τα οποία καθορίζουν τον «καλό γονιό»;
Πολλοί επιστήμονες έχουν ασχοληθεί και έχουν προσφέρει θεωρίες για το τι είναι υγιής προσωπικότητα.
Ένας καλός ορισμός είναι αυτός του Jourard, ο οποίος λέει:
«Υγιής προσωπικότητα υπάρχει όταν τα άτομα έχουν καταφέρει να ικανοποιήσουν τις ανάγκες τους έτσι ώστε η προσωπικότητά τους και η συμπεριφορά τους να μην τους είναι πια εμπόδιο. Μπορούν να αποδεκτούν σε μεγάλο βαθμό τον εαυτό τους και μπορούν να διοχετεύσουν την ενέργεια και τις σκέψεις τους σε σημαντικά και κύρια ενδιαφέροντα και προβλήματα, πέραν από αυτά τα οποία έχουν να κάνουν με τη δική τους ασφάλεια, ή και αποδοχή».
Ας απαρριθμήσουμε λοιπόν κάποια χαρακτηριστικά τα οποία πρέπει να έχει ένα άτομο ώστε να είναι «καλός γονιός»:
– Να είναι λειτουργικά αυτόνομος
– Να μπορεί να δεί πέραν του εαυτού του
– Να έχει μια ρεαλιστική αντίληψη του εαυτού του και αυτογνωσία
– Να έχει κατακτήσει συναισθηματικό έλεγχο
– Να διέπεται από ηθικές αρχές
Ο Royers λέει ότι η προϋπόθεση για τη δημιουργία μιας υγιούς προσωπικότητας είναι η χωρίς όρους θετική αναγνώριση ενός παιδιού, δηλαδή όταν ο «γονιός» δίνει αγάπη και αναγνώριση, ανεξάρτητα από τη συμπεριφορά του παιδιού.
Είμαι καλός γονιός; Ναι αν . . .
1. Ακούς και προσπαθείς να καταλάβεις τι λέει το παιδί σου.
2. Προσπαθείς να δίνεις τον καλύτερο εαυτό σου, έστω κι αν κάποτε κάνεις λάθη.
3. Δε φοβάσαι να βάλεις όρια και όπως σ’ αρέσουν οι αγκαλιές και τα φιλιά του παιδιού σου, αντέχεις το θυμό και τα δάκρυα του.
4. Του επιτρέπεις να αναπτύξει τις ικανότητές του και τα ταλέντα του, αυτά που εκείνος έχει, όχι αυτά που εσύ επιθυμείς ή ονειρεύεσαι.
5. Είσαι πάντα διαθέσιμος και δείχνεις έμπρακατα ότι το παιδί σου είναι σημαντικό για σένα.
6. Εκτιμάς αυτά που κάνει, λέει και αισθάνεται.
7. Δείχνεις τρυφερότητα και αγάπη.
Ιουλιέτα Λαούρη, Παιδοψυχίατρος
