Ποια η σημασία του κατοικίδιου στο σπίτι και στον κόσμο του παιδιού
Η επιθυμία του παιδιού για κατοικίδιο μπορεί κάποτε να εκληφθεί από τους γονείς ως «καμώματα», ή ως μια συμπεριφορά με πρόσκαιρο ενδιαφέρον, εάν δεν λάβουν υπόψη την σημασία που μπορεί να έχει ένα κατοικίδιο στις ψυχολογικές ανάγκες του παιδιού τους. Η απόφαση για υιοθέτηση ενός κατοικίδιου δε θα πρέπει να ληφθεί ως μια παροδική και πρόσκαιρη ικανοποίηση της επιθυμίας των παιδιών, όπως η αγορά ενός παιχνιδιού αφού το κατοικίδιο πρόκειται να γίνει καθημερινός σύντροφος και μέλος της οικογένειας. Θα πρέπει λοιπόν να είναι μια απόφαση, που θα παρθεί στην οικογένεια μετά από σοβαρή σκέψη και συζήτηση και αφού συνεκτιμηθούν διάφοροι παράγοντες, εφόσον δύναται να ξυπνήσει ανισορροπίες στην οικογένεια. Για παράδειγμα, εάν πρόκειται για συλλογική απόφαση και αποδοχή όλων των μελών, αν η φροντίδα του κατοικίδιου θα είναι συλλογική ευθύνη όλων ή αν ο καθένας θα το φορτώνει στον άλλο. Πόσο θα αντέχουν ως οικογένεια τις δύσκολες στιγμές του κατοικίδιου, π.χ. την ασθένειά του ή τις ακαθαρσίες που θα προκαλεί. Για παράδειγμα μια αγχώδης/καταναγκαστική με την καθαριότητα μητέρα, που θα παθαίνει κρίσεις θυμού κάθε φορά που το νεαρό σκυλάκι θα έχει «ατυχήματα» στον έλεγχο σφιγκτήρων, μπορεί να προκαλέσει ένταση μεταξύ των γονιών και πιθανόν στεναχώρια και αίσθημα απόρριψης στο ίδιο το παιδί.
H παρουσία στο σπίτι ενός κατοικίδιου, το οποίο θα τυγχάνει της σωστής φροντίδας, δε θα επηρεάσει με οποιοδήποτε τρόπο την υγεία του παιδιού, εκτός και αν συντρέχουν λόγοι, όπως για παράδειγμα η ύπαρξη αλλεργιών στο παιδί.
Ποια είναι τα θετικά στη ψυχολογία του παιδιού;
Όταν το κατοικίδιο αποκτηθεί με τις σωστές προϋποθέσεις, θα μπορέσει να εκπληρώσει άρτια το σκοπό του, που δεν είναι απλά η ψυχαγωγία, αλλά κυρίως η σωματική και η ψυχική υγεία, η συναισθηματική πληρότητα και η καλλιέργεια της συντροφικότητας, της συνεργασίας και της υπευθυνότητας.
1. Συναισθηματική στήριξη
Το κατοικίδιο μπορεί να εξασφαλίσει ένα συναίσθημα ασφάλειας και συνεχόμενης παρουσίας, βοηθώντας το παιδί και συνοδεύοντάς το στα διάφορα εξελικτικά στάδια (άγχος αποχωρισμού, απουσίες μελών οικογένειας, αντιζηλίες αδελφών). Το αίσθημα ασφάλειας της σχέσης κατοικίδιου- παιδιού επιτυγχάνεται λόγω του ότι αισθάνεται αποδοχή και αναγνώριση των ικανοτήτων του, καθώς και αποδοχή των αδυναμιών του. Το παιδί με την ασφάλεια που του παρέχει η συγκεκριμένη σχέση λαμβάνει επιβεβαίωση ότι ανήκει κάπου.
Μέσα από την καθημερινή συμβίωση με το παιδί, το κατοικίδιο γίνεται ο πιο πιστός προστάτης του παιδιού, κάνοντάς το να νιώθει ακόμη πιο ασφαλές, ενώ παράλληλα το παιδί μαθαίνει να γίνεται πιο δοτικό.
2. Συναισθηματική εξέλιξη
Tα παιδιά μαθαίνουν πιο ανώδυνα να εκφράζονται, να “δένονται” συναισθηματικά και να σέβονται τις ανάγκες μιας άλλης ζωής. Μέσα από έρευνες διαφαίνεται ότι τα παιδιά που έχουν κατοικίδιο έχουν την ευκαιρία, διαμέσου αυτής της σχέσης, να αναγνωρίζουν καλύτερα τα δικά τους συναισθήματα, αλλά και των άλλων και αυτό βοηθά στις σχέσεις που αναπτύσσουν κοινωνικά.
3. Κατανόηση σημαντικών εννοιών ύπαρξης
Παράλληλα, τα παιδιά μπορούν να κατανοήσουν καλύτερα, διαμέσου της συνύπαρξης με το κατοικίδιο, έννοιες όπως ο κύκλος της ζωής (γέννηση, ανάπτυξη, ενηλικίωση, γήρας και θάνατος) και να εξοικειωθούν με δύσκολα θέματα όπως η ασθένεια και η απώλεια/πένθος. Ο θάνατος του κατοικίδιου, πάντα με σωστό χειρισμό από τους γονείς, μπορεί να προετοιμάσει συναισθηματικά τα παιδιά στις περιπτώσεις απώλειας αγαπημένου τους προσώπου.
4. Κοινωνικοποίηση
Το κατοικίδιο μπορεί επίσης:
- να γίνει ο καλύτερος φίλος του παιδιού και ακούραστος σύντροφος στο παιχνίδι- όταν οι γονείς έχουν παραδοθεί στην κούραση!
- Να κάνει τα παιδιά λιγότερο μοναχικά και με περισσότερες κοινωνικές δεξιότητες και αυτοπεποίθηση σε σχέση με παιδιά χωρίς κατοικίδιο.
- Βοηθά τα παιδιά να βελτιώσουν τη φυσική τους κατάσταση, αφού τείνουν να περνούν αρκετές ώρες έξω παίζοντας με το κατοικίδιο (ιδιαίτερα αν είναι σκύλος). Μαθαίνουν, με τρόπο φιλικό προς τη ψυχολογία τους, να έχουν ευθύνες, να σέβονται και να κατανοούν τις ανάγκες κάποιου άλλου και να τις βάζουν πάνω από τις δικές τους όταν χρειαστεί.
Τι μπορεί να συμβολίζει και τι ρόλους μπορεί να έχει το κατοικίδιο
1. Αποχωρισμός από τη μητέρα- μεταβατικό αντικείμενο
Τα παιδιά από τη βρεφική ηλικία, στην προσπάθεια αυτονόμησής τους από τα σημαντικά πρόσωπα της ζωής τους, αναζητούν υποκατάστατα για παροδική ανακούφιση. Το μεταβατικό αντικείμενο είναι κάτι που διαλέγει το ίδιο το παιδί (αρκουδάκι, κομμάτι κουβέρτας/σεντονιού…), αφού οι ιδιότητές του (μυρωδιά, μαλακή αφή, ζεστασιά) του θυμίζουν τη μητέρα του. Όταν η μητέρα φεύγει, αυτό το αντικείμενο καταφέρνει να κρατά ζωντανή την ανάμνηση τής μητέρας και το βοηθά να ηρεμεί και έτσι να αντέχει την απουσία της.
Το κατοικίδιο μπορεί να λειτουργήσει επίσης, ως ανακουφιστικό υποκατάστατο της προσωρινής απουσίας των γονιών και να προσφέρει θαλπωρή και ασφάλεια με τη σταθερότητα της παρουσίας του. Οι γονείς πηγαινοέρχονται….το κατοικίδιο παραμένει πιστά και ανελλιπώς δίπλα στο παιδί.
2. Οικογενειακός δεσμός- αίσθημα ασφάλειας
Το κατοικίδιο, ανάλογα με τη μορφή και τη λειτουργία της οικογένειας μπορεί να πάρει διαφορετικούς ρόλους. Μπορεί να βοηθήσει στο οικογενειακό δέσιμο, καθώς η βόλτα, η περιποίηση και το παιχνίδι με το κατοικίδιο αποτελούν δραστηριότητες απαραίτητες, που ταυτόχρονα θα μπορούσαν να φέρουν πιο κοντά τα μέλη της οικογένειας.
3. Εκφοβισμός από γονείς- ενοχοποίηση του παιδιού/εφήβου
Όσο όμως ένα κατοικίδιο μπορεί να βοηθήσει στην εξισορρόπηση των δυναμικών ανάμεσα σε μια οικογένεια, όπως επίσης και στην εξασφάλιση αισθήματος ασφάλειας και αμετάβλητης στοργής για το παιδί, τόσο από την άλλη πλευρά μπορεί να προκαλέσει επιπλέον δυσκολίες στην οικογένεια και στην ψυχολογία του παιδιού. Αυτό θα μπορούσε να συμβεί στις περιπτώσεις που το κατοικίδιο χρησιμοποιείται από τους γονείς σαν «απειλή»: « Θα φύγει ο σκύλος, αν συνεχίσεις να μην ακούς… Θα τον δώσουμε σε καλά παιδάκια που ακούνε τους γονείς τους…». Αυτή η στάση μπορεί να προκαλέσει στο παιδί ενοχές. Σε έφηβους, συχνά οι γονείς θα πουν: « Ούτε τον εαυτό σου δεν μπορείς να φροντίσεις, πώς θα φροντίσεις τον σκύλο σου… θα πεθάνει έτσι που τον έχεις». Σε αυτές τις περιπτώσεις, συνήθως οι γονείς, τιμωρητικά για τον έφηβο, δε θα φροντίσουν το κατοικίδιο. Αυτό όμως συνήθως θα επιφέρει αντίθετα αποτελέσματα γιατί ο έφηβος, αντιδραστικά, θα παραμελεί ακόμη περισσότερο το κατοικίδιο και κάποιες φορές μπορεί να γίνει και επιθετικός μαζί του αλλά και με όλους στο οικογενειακό περιβάλλον.
Έχει σημασία ο χρόνος που θα έρθει ένα κατοικίδιο στο σπίτι;
Συναισθηματικός και αναπτυξιακός χρόνος του παιδιού
Σημαντικό ρόλο μπορεί να διαδραματίσει ο χρόνος που αποκτά η οικογένεια ένα κατοικίδιο. Η απόκτηση κατοικίδιου, αν τη θεωρήσουμε ως ανάλογη με τον ερχομό παιδιού στην οικογένεια, δύναται να αλλάξει τη δυναμική της οικογένειας. Σημασία έχει η ηλικία του παιδιού, αλλά και η οικογενειακή κατάσταση: επίσης σημαντικοί παράμετροι είναι το ποιος είναι αυτός που ζητά το κατοικίδιο, τι άλλαξε στο οικογενειακό περιβάλλον ενός παιδιού πχ διαζύγιο γονιών.
Το κατοικίδιο μπορεί να αναπληρώσει τις ματαιωμένες συναισθηματικές ανάγκες του παιδιού. Μπορεί να του δώσει τη σταθερότητα που του λείπει, μπορεί να λειτουργήσει ως ένας συναισθηματικός ακροατής για να μπορεί εκείνο να εκφράζει ελεύθερα τον πόνο, τη λύπη, τον θυμό και είναι ο φίλος του που δεν τον προδίδει ποτέ.
H ηλικία του παιδιού, δεν αποτελεί ουσιαστικό κριτήριο για την απόκτηση ή όχι ενός κατοικίδιου. Το σημαντικό στοιχείο είναι ο βαθμός υπευθυνότητας που έχει αναπτύξει ένα παιδί για να μπορέσει να αναλάβει επιτυχώς κάποιες ευθύνες για το κατοικίδιο του. Με βάση αυτά συστήνουμε ως ενδεικτική ηλικία αυτή των τριών ετών και άνω. Σε αυτή την ηλικία το παιδί αυτονομείται, αρχίζει να ζητά να ικανοποιεί μόνο του τις ανάγκες του. Στη φάση αυτή, μπορεί να αναλάβει κάποιες ευθύνες για το κατοικίδιο του.
Το είδος του κατοικίδιου (αν είναι σκύλος, γάτα, ψαράκι, μεγάλο, μικρό κ.τ.λ)
Η προφανής λύση του σκύλου ή της γάτας; Ένα χρυσόψαρο χωρίς πολλές φασαρίες, τρίχες στο καναπέ… Ένα χάμστερ ή κάποιο πτηνό; Όταν πρόκειται για έναν ενήλικα, η επιλογή του κατοικίδιου είναι πιο εύκολη και λιγότερο περιοριστική διαδικασία. Στην περίπτωση, όμως, που το ζωάκι προορίζεται για τα νεαρότερα μέλη της οικογένειας, τα πράγματα αλλάζουν. Με ένα χρυσόψαρο, το παιδί δε θα συνδεθεί στενά μαζί του, καθώς δεν έχει την δυνατότητα σωματικής επαφής, δεν μπορεί να το έχει στην αγκαλιά του και να το χαϊδέψει. Επίσης, το παιδί δε θα λάβει την ανταπόκριση που θα είχε από ένα σκύλο για παράδειγμα. Κάποια κατοικίδια, όπως τα ψάρια, μπορεί να έχουν μικρή διάρκεια ζωής. Επομένως, είναι πολύ πιθανό το παιδί να βιώσει για πρώτη φορά στη ζωή του μια κατάσταση απώλειας. Αν πιστεύετε πως δεν είναι προετοιμασμένο για κάτι τέτοιο, θα ήταν καλύτερο να προτιμήσετε ένα κατοικίδιο με μεγαλύτερο προσδόκιμο ζωής.
Τα παιδιά μπορεί να μην κατανοήσουν από την αρχή πως το σκυλάκι για παράδειγμα εξαρτάται από αυτά για να τραφεί, με αποτέλεσμα να αμελούν να το ταΐσουν ή να το βγάλουν βόλτα. Μαζί με τη ευθύνη του παιδιού είναι και η ευθύνη του γονιού, καθώς ένας ενήλικας οφείλει να κάνει όσα παραλείπει το παιδί, γιατί το κάθε ζώο έχει ανάγκες που δεν πρέπει να αγνοούνται. Η σχέση με τα ζώα χτίζεται, όπως άλλωστε χτίζονται οι σχέσεις με τους ανθρώπους. Για το λόγο αυτό, δεν είναι ανάγκη το ζώο σας να είναι μιας συγκεκριμένης ράτσας για να το αγαπήσετε. Αγαπάτε το ζώο, γιατί αγαπάτε την σχέση μαζί του. Μια επιπρόσθετη βασική αξία της φιλοζωίας, που μπορείτε να μάθετε στο παιδί σας, θα ήταν μέσω της υιοθέτησης ενός αξιαγάπητου αδέσποτου ζώου.
Τι λέμε στο παιδί μας αναφορικά με τη φροντίδα του κατοικίδιου (στην περίπτωση που είναι σκύλος, γάτα)
Αίσθημα υπευθυνότητας και εμπιστοσύνης από τους γονείς
Εξηγήστε του ότι, όπως εκείνο έχει λειτουργικές ανάγκες -ευρύτερα γνωστές ως “πιπί” και “κακά”- τις ίδιες ή παρόμοιες ανάγκες έχει και το σκυλάκι. Οι γονείς μπορούν να βοηθήσουν το παιδί να θυμάται τις ευθύνες αυτές, τοποθετώντας σε περίοπτη θέση, τις ώρες κατά τις οποίες το κατοικίδιο θα πρέπει να ικανοποιεί τις συγκεκριμένες ανάγκες του.
Τι λέμε στο παιδί όταν το κατοικίδιο πεθάνει;
Διαδικασία πένθους
Ο θάνατος ενός κατοικίδιου δεν πρέπει να αναστέλλει την διαδικασία του πένθους και να δημιουργεί ενοχές. Πολλές φορές οι γονείς δεν προχωρούν στην απόκτηση ενός κατοικίδιου για το παιδί τους, γιατί ακριβώς έχουν μεγάλη έγνοια για το τι θα γίνει αν αυτό πεθάνει. Αναμφίβολα η απώλεια ενός κατοικίδιου είναι πολύ δύσκολη και οδυνηρή, αλλά είναι πολύ σημαντικό να τού πείτε την αλήθεια. Με αυτό τον τρόπο το παιδί θα μπορέσει να χειριστεί αποτελεσματικά τις ανησυχίες και τα άγχη του.
Πολλές φορές, είναι πιο εύκολο να πούμε στο παιδί μας ότι το κατοικίδιο «έφυγε», ή «το πήρε κάποιος», ή «χάθηκε». Αυτό όμως θα βάλει το παιδί σε μια αγωνία καθημερινή και το παιδί θα αγχώνεται μήπως και γυρίσει, ή αν του φέρονται καλά εκεί που πήγε. Αυτό δε θα έχει τέλος, ενώ από την άλλη η διαχείριση της αλήθεια θα έχει. Το πένθος που βιώνεται, φεύγει. Επίσης, είναι πολύ σημαντικό να μην υποθέσετε ποτέ ότι είναι μικρό το παιδί για να καταλάβει ή να πενθήσει. Θα το βοηθήσετε να πενθήσει με την παρουσία σας, με το να μην ασκείτε κριτική στα συναισθήματά του, μην το παροτρύνετε να είναι «δυνατό».
Είναι ιδιαίτερα βοηθητικό για ένα παιδί όταν μπορεί να μιλήσει για τα συναισθήματά του και να μοιραστεί την εμπειρία της απώλειας με άλλους. Επίσης, κάποιες φορές βλέπουμε ότι τα παιδιά ζητούν να φτιάξουν έναν τάφο για το κατοικίδιο τους ή φτιάχνουν άλμπουμ με φωτογραφίες. Πρόκειται για ενέργειες βοηθητικές στη διαδικασία του πένθους και δε θα πρέπει να αποτρέπονται.
Να πάρω αμέσως άλλο κατοικίδιο;
Πολλές φορές, πιστεύουμε ότι αν πάρουμε αμέσως ένα άλλο κατοικίδιο θα απαλύνουμε τον πόνο και θα αναπληρωθεί το κενό της απώλειας. Είναι όμως σημαντικό να δοθεί ο κατάλληλος χρόνος, ώστε η διαδικασία πένθους να εκφραστεί και να βιωθεί. Πολλές φορές βλέπουμε τα παιδιά να θυμώνουν όταν οι γονείς τους φέρνουν αμέσως μετά το θάνατο ένα άλλο κατοικίδιο: «Μα δεν είναι ο ΔΙΚΟΣ ΜΟΥ σκύλος!». Στην περίπτωση που θα πάρετε άλλο σκύλο στην πορεία, συζητείστε το με το παιδί σας και την οικογένεια. Το να πάρετε ένα σκύλο που μοιάζει με τον προηγούμενο, το πιο πιθανόν είναι να συγκρίνεται συνεχώς με αυτό που έχει χαθεί.
